Full resolution (JPEG) - On this page / på denna sida - Sidor ...
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
Below is the raw OCR text
from the above scanned image.
Do you see an error? Proofread the page now!
Här nedan syns maskintolkade texten från faksimilbilden ovan.
Ser du något fel? Korrekturläs sidan nu!
This page has never been proofread. / Denna sida har aldrig korrekturlästs.
l4
Fedraheimen.
24de Jannar 1880.
detberre Herk alt sama, for dei hev for gode Hovud
te at dei kann bli Folk i vaare Tider paa annan
Magte. For ikkje aa koma ut paa Lærdom fyr
den som heve Vite derte, det er likso vondt som
syr ei Kyr aa stande klavebundi heile Sumaaren.
Nei, her maa Lærdom te; og her maa Heimearbeid
inkje mindre. Gamlinganne skulde kvea Visur og
segja Sogur og lære dei unge aa tala vent paa
gamalt Bjnrkemaal; dei som heve Flogvit skulde
dikte og skrive, dei som berre heve Pengar, skulde
bruke dei; Gjentunne skulde kve og tralle vene Vi-
sur og fine Stev; og Ungdomen skulde halde seg
te dei Gamle og heire dei og lære av dei, meir
hell dei lærer av Botannet ——
Det er smaatt i Telemarki. Det er berre
sume Bygder, som heve kome noko paa Rege.
Men tru dei daa hev noko aa rose seg av? tru
dei gjer meir lsell dei bør gjern? —- Som no Mo
Sokn. Kven veit av Mo Sokn? Kven heve sett
Manndomen, Mo Sokn heve gjort? —— Frægd og
Ære vere Mo Sokn, det heve gjeve "to seg mange
gilde Visur. Men hev det daa gjort siitmed det?
skal det daa vera utslite hell utfodd fyrdet? Hell
kanskje Mo Sokn lagar seg te med ein StordiktarZ
Lat han koma snart au daa; daa skal Jngen vera
vond paa Mo Sokn. Men eg meiner, haii er uko-
men enno. Tru det berre er difyr, at det er slike
lange djupe Gil inngjenom Mo Sokn og bratte,
myrke Graanlider, at Lesardomen skal trengje alle
andre Hugmaal te Side? (Heil vere dei, som for-
kynner Kristendotnen retteleg; men det er ikkje det,
Bjug talar um hera.) Men naar du kjem ovate
Skogmerki ao uppiFjvllgrenninne, so vert det daa
au so ljost og so oneleg som det kann bli, som
paa Froland; der er det lett og sritt med grove,
vene Lider og Snjor paa hægste Tindo Kor skulde
dei kvea gamle Visur, um det ikkje variMo Sokn?
for dei er som heime der. Kor skulde Ungdomen
hava lett fyr aa lære dei gamle Visunne, um det
ikkje var i Mo Sokn, for det er so mange, som
kann noko der. Det kunde bli gildt i Mo Sokn,
for der kann det nye gjeva det gamle Haandi likso
beintfram som du gjev ho te Grannen og Liken
din. Hell kanskje Mo Sokn er so blaut av seg
vurte no, at dei sær vondt iHugeii, naar dei han-
rer Brynjeringarne og Sværi, som singrar og skrell?
For daa maa dei visst ikkje kvea gamle Visur.
Men eg tenkte det var kallege Gutar i Mo Sokn,
eg. Eg tenkte, det heiltupp var Skilauparar og
Bjonneveiarar fe sjave seg i Mo Sokn. Og
daa tenkte eg, Jngeii kunde kvea Hemingskvæe med
meir Vrest og Brake hell der. Fyrst eg kjem sig-
lande inn gjenom Bandaksfjoren og gloser meg
upp i dei kjempelege Nutar, der steinsette Tquar
tykkjest stande med krokutte Nasar, og Fjoren ligg
so svart og djup, daa søkk det heiltupp i meg, og
daa bli eg vill uti Hagen som dei gamle Kjempur,
og daa ber det sjave seg burti um »srægde Aas-
mund« og ,,Jddhugjen« og dei andre Sellanne:
Hoyrer du det, du Gyvramor,
som karar med Nasann i Elli:
vil du laane meg Hus i Naatt?
eg kjæme so seint um Kvelli.
Meii naar eg kjem so langt daa som inn mot
,,Dalen«’, so vert det so vent og venleg, at eg
mest maa graate, og daa ber det helst burti Fro-
deversi hell dei gamle Stevi paa Vjorkemaal (for
dei er plent soso laga, som det er laga paa ,,Da-
len« au, bratte, kvasse« himelhoge Nutar, men imel-
lom so grasgrone Baand, vene Engjer, blaae El-
ver og maala Gardar), — hell so burt i Bendik
og Aarolilja.
Sokn. —
Dei er store i Ordi i Telemarki, og ikkje er
dei veike i Vite hell, og ikkje er dei burtkastande
i Viljen sin hell; ——— men var au Gjerninganne i
Maate etter Lovnadsordi, ja daa var det Greiur
daa. Dei skulde hava ein staalsett Trondar te
Konge yoer seg i Telemarki, som kunde manne dei
upp. For dei hev daa likevael noko av det i Te-
lemarki, som mange andre vantar: Ære, plent
national Ære, —- og daa maa Ein halde av dei
likevael.
Det gjenge lett aa koea Visur iMo
Frita og Frøketi.
Det var nyst umtalat i eit Blad, at der paa
ein Stad skulde hava voret ei Fyremceling um, at
me no skulde bruka desse Nemningarne, Frua og
Frøken, um Kvende av Bondestand so vel som um
andre. Her i Bladet stod det og nylege eit Ord
um det same, og detta Stykket kann eg no i ymse
Maatar godt samtykkjast med; men so vilde eg
daa gjerna, at der skulde vera sagt nokot meir um
denne Saki-
Um Ordet Fru (elder Frua) er no ikkje so
myket aa segja; for det er so gamalt kjennt iLan-
det, at endaa gamle Snorre nemner det i Jnn-
leidingi til si Kongesoga (Ynglinga Saga 13
Kap.); men Snorre veit og aa fortelja, at det
gamle norske Ordet var Frgya (Freyja), og at
detta er Upphavet til Ordet Husfroya, ssom sidan
heve voret brukat um kvar Kona, som heve Hus
elder Bustad. Det er soleides det same som Hus-
moder elder den som raader fyre Hushaldet.
Ordet Frøken heve derimot ingen Grunn i
vaart Maal. Tydskarne hava eingong havt eit
Kjælenamn ,,Fräuchen« (d. e.Litle-Fru); men dette
Ordet synest no vera reint avlagt, og iStaden
syre det bruka Tydskarne eit annat Ord ,,Fr·o·.ulein.«
Derimot heve detta Froken-Namnet hengt seg fast
i Danmark og Sverige. J lange Tider var det
no so, at detvar berre hjaa visse Gmbættessolk, at
Tittelen Frue og Frøken vari Bruk; men fyrr
nokre Aar sidan hadde dei i Danmark sunnet ut,
at fleire Kvende burde njota den same Ærg, og
fyrst og fremst dei, som gjorde Tenesta ved Theat-
ret. No er det jamnan so, at naar ein slik Stor-
tanke kjem upp i Kjøbenhavn, so kjem han og til
oss-, maa vita; og soleides vart det ikkje lenge,
fyrr ein saag paa Theater-Plakaten, at alle vaare
Madamer og Jomfruer hadde berre med eit Pen-
nedrag vordet umskapade til Fruer og Frøken.
Og naar desse Folki hadde fenget slik ei stor Upp-
reisning, so var det ventaude, at fleire med vilde
hava same Retten. .
Men kvat Vinning det no skal vera aa setja
,,Frøken« i Staden fyre ,,Jomfru««, det er nokot,
som er vandt aa skyna. Vistnog er det so, at Or-
det Jomfru er nokot avskapat i Formi; men fso
lieve det daa altid ein god og gamall Grunn·
Etter vaare gamle Kongesogor er det likt til, at
det fyrst heve voret so tilstemnt, at Ordet »Fru«
skulde gjelda syr alle Hovdinge-Døtter baade gifte
og ugifte, lika eins som det franske Dame og det
engelske Lady; men med Tidi heve daa Folk vil-
jat hava ein Skilnad imillom gifte og ugifte, og
daa vardt det her likasom i Tydskland, at den
ugiste ,,Fru« vardt kallad Jungsru (d. e. Ungsru).
J Soga um Kong Haakon den gamle (-s— 1263)
sjaa me, at Nemningarne Fru og Jungfru paa den
Tid var i fullt Bruk, og serlege verd Kongsdotteri
Kristin fleire Gonger nemnd som ,,Jungfru’«. No-
kor Tid seinare vardt det skrivet ,,Jomfru,"so som
i Brevom sraa Biskop Haakon i Bergen (umkring
Aaret 1338); og denne Formi ,,·Jomfru" heve si-
dan haldet seg her likasom i Danmark, medan
Svenskarne hava haldet paa den gamle Formi:
Jungfru. Men anten ein no vil segja Jomfru el-
der Jungsrii elder Ungfru, so heve daa dette Ram-
net eit vyrdelegt Upleav, og det er og paa ein
Maate helgat, med di at me i vaar Barnelcerdom
hava lært aa nemna Jomfru Maria, som og er
kallad ,,vaar Fru«, so at Frii og Jomfru i dette
Tilfellet gjelda likt; og denne Sedvanen er gamall
og likaso væl norsk som dansk. Og i Samhove
dermed er ogso Ordet Jomfru vyrdt som eit Hei-
derS-Namn, medan derimot det heimlause Frøken-
Namnet heve ein framand Klang og dermed liksom
tyder paa, at det er nokot, som ikkje hoyrer Lan-
det til. »
Elles kann eg no ikkje sjaa, at det just no
skulde vera slik Torv og Trong til aa merkja Folk
med slike Titlar, som dei ikkje era vane til, og som
dei fleste vist aldri skoyta nokot um. Eg tenkjer,
at det vist er mangei vyrdaiide Kona, som helst vil
vera fri fyr Frue-Titelen, og mangei vitug Gjenta,
som aldri heve nokon Hug til aa heita Frøken.
Der er talat um ei Tiljamning imillom dei ymse
Greiner as Folket, so at alle skulde verda meir
jamlike og laga seg etter same Mynstri. Dette
kunde altsaman vera godt og vel, naar berre denne
Tiljamningi gjekk ut paa nokot, som var heimhø-
velegt og landsfolkelegt elder «nationalt", som dei
kallar det. Men naar alt gjeng berre ut paa aa
skapa seg til etter dei rikaste og stoltaste Folk i
andre Land, og naar all ny Tilfkipnad skal draga
med seg ei Rekkja av framande og heimlause Ord
og Nemningar, so tykkjer eg ikkje, at slik Tiljam-
ning kann vera til nokor Æra fyre Landfens Folk.
Men dette er no ein Ting, som der vilde vera
mangt og myket aa segja um.
· 1. A.
Eit Par Ord om Folkehagskulen.
Faae Saker hev i seinare Tid voret meir
sramme enn Folkehogskulesaki. Det hev voret ein
svær Strid, og so er det enno. Bakstrcevarslokken
prøver med Vas og Lygn aa riva ned, det Folke-
hogskulen med dei beste Voner byggjer upp, og
mange, som meiner det godt, vert so tryllte av alt
det Staaket, at dei ikkje veit korkje att elder fram.
Kvar ein ærleg Mann maa difyr storleg ynskja,
at Striden heretter vert ford med meir Sanning
og med meir Kjennskap til Saki, enn fyrr jamleg
hev voret Tilselle So ulendt og vrang ei Leid,
som Folkehogskulen hev lotet saret, fylgd av Alle-
manns Augo gjenom Forstorringsglas, med’ vaare
andre Skular hev dansat Storvegen sjolvstyrde, so
skal Ein ikkje undrast paa, um han enno ikkje er
fullt sramkomen· Og naar so dei ,,Jntelligente,«
so snart dei ser eit Lyte, ftrakst gjenom sine Lorg-
nettar fær Flugur til aa vera Elefantar, so er det
ikkje ærlegt Spil, og so vert Striden deretter.
Folkehogskulen hev sine Veilur, den som alt
annat. Og me maa læra aa sjaa dei; for einast
daa kann me læra aa retta det som rangt er.
Men me skal sjaa dei som dei er, og ikkje
dikta dei upp i det meiningslause, slik som detvert
gjort av Bakstrcevet; for paa den Magten gjer me
berre vondt verre, ja driv Hogstulen inn i Ting,
som han hellest kunde vera sri av·
Me vil her sjaa paa Hogskulen etter denne
Maaten. Og eg vil beint og greidt segja fraa
um fleire Ting, som eg trur kunde rettast paa-
Det gjeld ikkje dei Ting, som Bakstroeoethev imot,
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
