Full resolution (JPEG) - On this page / på denna sida - Sidor ...
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
Below is the raw OCR text
from the above scanned image.
Do you see an error? Proofread the page now!
Här nedan syns maskintolkade texten från faksimilbilden ovan.
Ser du något fel? Korrekturläs sidan nu!
This page has never been proofread. / Denna sida har aldrig korrekturlästs.
50
eimen·
Fedrah
27de Marts 1880.
aa lesa. Haii hev voret haade paa Vestland og
Austland; mest er det etter Maateii, det han skriv
,.um Setesdalen og Telemarki. Han er« glad i alt
gamalt, gamle Klæde, gamle Seder og daa au
gamle Meiningar, so han stødt tykkjer Folk fylgjor
sor mykje med si Tid. So iSeteZdalen hadde
han daa uppspurt ein Maan, som skulde vera kon-
servativ, og det var han visst an til Gagnsx han
vilde innfvra Moseloven atte, det andre heldt han
berre for Tufs: men daa totte jamvcel Yngvar
Nielsen, at det gjekk for vidt. ·Men hellest talar
han um detpolitiske Livet soso paa Lug: Sta-
kars »Almue,« segjer han, dei veit ikkje likare·
Dei vert narra paa Villa av desse Ljngebladi,
som ,,Fedrh. « og slike, og det er sjeldan dei fær
hvyra eit vitugt Ord; det er ikkje att mange sanne
»Almuevenner« millom dei. Men endaa finn han,
at Folket i Grumien er vitngt, ja konservativt,
som au sannt er, men daa er detvcel ikkje fo reint
ille med desse Blad helder. Hellest gjev han ,,Fedrh.«
og dei andre Smaabladi stor Ære; dei er ei
Magt i Staten, segjer han. —- Gin foer no sjaa
daa, uiri alle dei vituge Ordi, som Nielsen hev
lagt etter seg paa nokonkvar Stade11, snart vil
bera Frukt. "
Det han skriv um Maalsaki er Vlanditig av
Vit og Faavit. Det vert mange Maalmenn i
Setesdalen, segjer han, og dei hoyrer au, segjer
han »til de mere begavede og tækkelige Bonder,«
og han meiner, ,,at nok den Tid kan komme, da
Maalstrcevet ogsaa i Sætersdalen vil have gjort
lignende Fremskridt, som det alt har faaeti enkelte
andre Landsdele Maalstrcevet synes paa flere
Steder at blive et Gjennemgangsled i Almueiis
Arbeide mod Oplysning. Det viser sig virkelig,
at det, som driver den begavede Vonde ind paa
denne Retning, netop er den vaagnende Traiig
til at vinde Kundskab, Oplysning og Dannelse,—
hvilken han først tror at kumie tilfredsstille ved
dette. — Uagtet det ganske vist havde været det
mest ønskelige, om dette havde været undgaaet-,
behøver dog ingen at nære Frygt for, at det skal
være det endelige Standpunkt« Dette er nokso
rimelegt sagt og meir, enn Ein som oftast kann
venta seg av ein Motstraevar. So skal dei segja
alle:
egji Makt, og er det ikkje godt, vil det au falla
Er det godt, vil det vinna fram ved fi«
utan Motstrcev. Lat det fritt faa gjera si Gjer-
ning, noko godt so for Upplysningi kann deti
alle Fall gjern. ——— Men so er det somt-au, der
han talar beint burt«i Vitlvysa, daa han meiner,·
at naar Maalsaki ikkje eingong vil kunna halda
dei gamle Bygdemaali reine og ublanda, ·so». er
det ingi Von um aa naa meir. Det er —nnderleg
med det; fyrr hoyrte Ein, at Dialektarne med fine
Avbrigde og med kvar sin Lit og Lag var til
Hinder fyr eit Landsmaal: dei var steingjengne og
kunde ikkje semja seg inn under ei større Grunn-
form, utan at alt Liv vilde spillast; men no skal
det, som kanskje an er medverka av Landsmaals-
bøker, at Sermerki ved Bygdemaali litt um Senn
jamnar seg ut i nokot meir landsgjeldande, vera
Meinen. Det er langtifraa so. at ,,Dampskibe,
Jernbaner og Chausseer ville tvinge Sproget ind
i en helt anden Retning end den, hvori Maal-
strævet vil pege«l Maalmennerne maa nettupp
iden større Samferdsel sjaa ein Hjelpar til aa
utskilja det einmerkte og draga saman det aalmenne,
alloist daa, naar det er Folk med meir fingjord
Maalsans, som kann rettleida, fo det kjem liksom
ein viss Tanke i Maalutviklingi. Det hev alt
faret til med nokot slikt i Telemarki, der mange
Bygdemaal tek til aa jamna seg meir og meir
saman til Vate syr Landsmaalet.
Det at det i Setesdalen er ,,Maalmenn,«
som hev kasta dei lange Buksurne, som Nielsen
hellest ikkje tykkjer gildt i, det finn han an er eit
Uhvve. For han hev sfett segiHovudet, at Maal-
saki etter Tanken maahalda paa heile det gamal-
dagse Standpunkt i Bunad og Seder og Tenkje-
maate, som det er greidt baade han og me tykkjer
er Usans. Men no visar det seg daa jamvcel paa
dei hardaste Maalmenn, —at Saki ikkje kann halda
dette oppe segjer han, so er ho magtlaus. Men
det hadde varet likare, um han hadde tenkt soleis:
Eg trndde fyrr, at Maalmennerne vilde stengja
seg inne i alt gamalt og nedervt som var i Lan-
det, anten det var av vondo hell godo, men no
ser eg verkeleg, at Maaltanken hev Livskraft nok
til aa semja i seg an Emne fraa eit nyare og
meir aalment Knlturstandpukt, at det er ein Frim-
stigstanke, som hev vokset ut av det gamle og ikkje
.ei snau Attervending til dette. Daa hadde han
visst spaatt Maalsaki meir Sigervon.
i
Det same Tvisyn kjem au fram paa ein
annan Maa:e· Han talar um Dalakvendi, kor
fint dei fører seg- kor greileg hell elegant dei fal-
tar seg; fyr den Poesi hev han Syn; men Dale-
stevi, som kann vera endaa finare hell Gjentunne,
ynskjer han ned og nord: »De ere nemlig for
det meste af et saa lascivt Indhold, at de neppe
en Gang kunde. trykkes uden meget store cForan-
dringer. Satersdplens Romantik finder i dem
neppe sit heldigste Udtryk«. Korleids han kann skriva
slikt, kann eg ikkje skyna· Sjaa imot detta Jor-
gen Moe, det han segjer um Dalastevit). Den
einaste Orsaking fyr ein sodan Dom av ein dana
Mann maatte vera det, at han talar um Ting,
som han ikkje kjenner nok til. Han maa vera
misvist av Bondehatarar og halden for Narr av
Galningar, frr det er vandt for ein Byens Gut
aa lcera Dacafolket rett aa kjenna: dei er so
arleis laga dsl s
Dei best: Gullsmedar, segjer han, er i Setes-
dalen og Telemarki, men Laget paa Syljurnei
Setesdalem allvisst no for Tidi, er ikkje upphav-
legt og sjolvftnnet;" det er laant fraa Telemarki
meiner han; der er rette Heimeii for det norske
Sylvarbeid. Det viser seg ein Kunstsans og fin
Smak i Telenarksarbeidet segjerhan, som er likjes-
laas. Soleids stend Hardanger langt tilbake i so
Magte. Fagersansen der hev veikna av mykjei
« det siste, segjer han; dei vil hava for mykje Stas
P) ,,J det hele er Swtersdaleii det Strog, hvor disse
Smaadigte endnu skyde frein med den mest vaarlige
Fristhed og Duft. J Swtersdalgjenteits blvde
Sprog lyder Stevets uendelige Variation af om
Længsel og kjærlig Sorg smukt og indtrængende, og
ingen andensteds er der grædt en saadaii Følelsens
Diig over disse Folkepoesieiis Smaablonister»
(Saml. Str.11132)
Aa vi du hpyre, ko vent de lilla,
de æ so Taarinn to Augo trillaz
aa vi du hvore, ko vent de let,
de va Faa som log, de va flei soin gret.
Mett han tykkjer nok ikkje det Yngvar Nielsen, er
»det sjaaande til.
M) Sttil. Gjentestevet, som hellesthandlar mn nokot annat:
Dei Byciis Guta mi stpdt lyt ryme,
dei kunne slett inkje Hugjen styre-
Dei Vyens Gii·ta, dei stødt mi styr,
dei meiner plent, mi æ liksom Dyr.
»Lilla Mormor.«
Git Folkelivsbiliete fraa ei staansk Skogbygd,
teiknat av Ava
Else stellte seg ved Skorsteinen, der det hekk
og sand ei Potetgryta yver ein logande Eld, som
det fal1«ein klaar Ljoske av burtpaa Deri aat
Gjentekleven.»· Else saag Klevedori gjekk upp, og
ei ung, ille kjend Gjenta stakk fram Hovudet,
men ho vart ikkje var Elfe, som stod i Skuggen
av Peismuren, og dermed let ho Døri heilt upp,
og Olof smaug seg ut; etter at han hadde kysst
Tausi baade ein og fleire Gonger.
Else sette i eit Skrik og greip seg med baade
Hender um Hovudet og ragad attende mot Veggen,
just som Tausi for ut igjenom Hagedori·
Ved Jllskriket sprang Jngar ut i Kjolenet att
og fann der Glse i eit"Tilstand, som tottest henne
vera Vitloysa. Else» skreik, at dei skulde taka burt
·Flaska og Glaset, som var kastade inn gjenom
Vindaugat, og jamrad seg fyr, at ho hade selt
Saali si til den Bonde.
Med den Sjvlvelsk, som merkte ut Jngar og
heile hennar Ætt, var det hennar fyrste Umsut aa
vissa seg um, at ingen av Husens Folk, som ho
trudde var ute i Hgyslaatten alle saman, hadde
sett Elfe, dernæst fekk ho henne paa therne og
leidde henne stuttaste Vegen igjenom Skogen til·
Plassen. Heile Vegen rpdde Else um Flaska og
Glaset, og endaa Jngar burde kunnat skynat, at
det var Vinflaska og Glaset med Pulveret hennar
Kloke-Karin, som spvkte i Hovudet paa den sjuke
Gjenta, fo tok ho i Staden den faste Trui, at
Thomas hadde kaftat eitkvart Trolltyet fyr Else i
Kjolenet, fyr paa den Magten aa hindra Giftar-
maalet millom henne og Olof. Ho bar upp denne
Tanken fyr Mor hennar Else,· daa ho gav den
sjnke i hennar Varetekt.
Moderi var iktje lik til aa verta minste for-
undrad yver Tilstandet aat Dotteri, for den Tan-
ken hadde ho lenge boret paa, at Dotteri var komi
ut fyr eitkvart Trolltoet, som var utkastat. Daa
ho no vart eismall med Gjenta, klippte ho fyrst
Neglerne hennar paa hvgre Handi« so· paa vinstre i
Foren, so paa svinftre Handi og sidst paa hvgre
Foten og sankad nvzje upp Neglerne saman med
det Haaret, ho. klixpte av Gjenta ved Tunnvan-
garne Deretter so jadrad ho av ein Vite nedantil
paa Underplagget hennar, lagde alt saman paa
Gløderne og roykte den sjuke med det. Men daa
Gjentaheldt ved aa ørska, reiste ho henne upp or
den gamle Halmstolen, sette ei brennande Foru-
stikka i ’ein Soplime og viskad dermed tri Gonger
ikring Dotteri, og so tok ho og forde henne varleg
i Seng, las Koeldsbvni og bad Gud vara deim
fyr Styggen sine gloande Skot og alt det vonde,
som i Vedret flyg, medan Else vreid seg i Sengi
og fiktad imot den Skare med Avgrunnsandar, som
ho totte hadde sleget Ring kring henne.
Kjeringi leit fullt og fast paa sine gamle
Raader, men ho laut likevel standa til fyr seg sjø1v,
at Else Dagen deretter var i same Tilstandet som
um Kvelden. Ho fekk daa ei av Grannkonurne sine
til aa passa den fjuke, medan ho sjvlv gjekk til
Kyrkjeverja fyr aa beda um Kamferdropar, for dei
heldt ho, mest etter Aatgjerder, fyr aa vera vissaste
Raadi mot alle Sjukdomar· Droparne fekk ho,
men Kyrkjeverja, som gjerne vilde syna Kunnug-
skapen sin, so ofte det baudst eit Hove, gjekk sjolv
til Plassen fyr aa taka den sjuke i Augnesyn J
det same Else fekk sjaa ’n, skreik ho i og stod paa,
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
