Full resolution (JPEG) - On this page / på denna sida - Sidor ...
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
Below is the raw OCR text
from the above scanned image.
Do you see an error? Proofread the page now!
Här nedan syns maskintolkade texten från faksimilbilden ovan.
Ser du något fel? Korrekturläs sidan nu!
This page has never been proofread. / Denna sida har aldrig korrekturlästs.
Fedraheimen.
Pris fyr Fjerdungaaret Kr. 1.10
med Porto og alt. Betaling fyreaat.
Gii Mad aai dei norllie Folket.
Lysingar kosxar 10 Ore Petitlina,
og daa etter Magten fyr større Bokftavar.
;
spzsaurdag den 31tes3uc·i1880. I
4. Aarg..
No. 31. "
––- -.–—- - -s«—-«- -—«— —-.««-.—«..—–—. -——-». « ,—-V.-« —»-.–«-
Samverkande Arbeidarsanclag.
(Etter Foredrag av Hr. Ka11d· A. Eliasseir ·c Arbeidar- ·
motet i Kristianias»
Kva kann Arbeidarerr gjera for aa naa raske-·’
nomisk Sjalvstende? Det vert peikat paa «ko-
operative» (sanwerkande) Samlag for Forbrnk,
Produktion (Upp-arbeiding, Framavling) og Sel-
jing. Eg vil her iser prava aa gjeva ei Rad av
saklege Upplysningar um samverkande Produktions-
samlag og um dei Roms-kun det er gjort nm deira
Levekraft.
Vaat«t eiget Land hev faa Nohnslnr aa bjoda.
Me hev havt »Forbrukssamlag« ut i Bygderiie; ·
men offentlege Upplysningar nnt desse er ikkje
framlagde» og av samverkande Produktionssamlag
hev me knapt havt andre enn »Me5eribolag«, som
synest greida seg nokso godt, men som me ikkje, det
eg veit, hen nokon Upplysande Statiftikyver. Eri-
deleg hev eg hayrt fortalt, at ein Del Mnrarar
hev provt med eit slikt sanwerkande Arbeidssamlag
her i Kristiania, men det hev voret raadlanst for
meg aa faa vita, kor det hev gjenget. Soga nm
desse Samlagi ham-er Utiandet til, en no. (
Alt tidleg i dette Aarhundradet kom
denne Tanken npp. Koi skal de1— i all prodneerande
Arbeidsdrist berre vera einDriftsherre, som ettet«
sitt eigetTykke raar hver heile Utvinningi, og som
ber heile Andsvaret, og mange Arbeidarar, som
seer si snane Arbeidslom men hellest er utestengde
sraa baade Utvinningi og Andsvaret? Flok kann
itkje Arbeidararne paa ein Gorig verei baade Ar-
beidarar og Eigarar, sjolve styra Dristi, bera And-
svaret og taka Vinsten» utan at det stend nokon
set-skild, einesthrande Driftsherre imillom? Eirr slik
Tatkke maatte spretta fram i vaart Aarhundrad,
av dess demokratiske Sjolvstyretrong og han svarar
i det sociale Liv miskje nær til deri demokratiske
Tankegang i det politiske. Og av denne Tanken
er dei samverkande Produktionssamlag (,,Sa»mdrifts-
lag«? Samlag for satns Arbeidsdrisy framkomne
J Fyrstningi slog Tanken ned hjaa Folk med all
den Eld og Glod, sont nye Tankar alltid fører
med seg, — daa likeveel nieir hjaa Arbeidarvennerne
i dei npplyste Samfundslag enn hjait Arbeidararne
sjolve; fordi dei var endaa i det heile for lite
npvlhste til aa forstaa det. Eiti dromnde alt um
deri Tidi, daa det ikkje lenger skulde finnast Folk,
som berre var Arbeidarar, og Folk, som berre
var Driftsherrar, men daa alle skulde vera baade
Arbeidar og Driftsherre siintstrtrides. Samanvaksne
med slike djeroeVotrer steig dei fyrste—’»roduktiotls-
samlag fram i Frankrik og England for hver 50
Aar sidan. Men i dei ettershlgjande Aar hev dei
havt gode Tiders til aa slaa av i sine Krav og
Voner, og til aa lcera si sanne Kraft og Slagvidd
betre aa kjenna.
Dess verre vantar eg Sakkunnskap nm det,
dei tyske Arbeidararne hev gjort iSamdriftsvegenl
Vonleg finst det andre her i Motet, som kami
fortelja oss nm dei Erodnktionssamlag som
Schnlze-Delitsch sette i Gang, nm dei tyskik
.— , – —.MM»-M—«—–––-—-—·-w»««»«« »««—««»«VVV—»
Arbeidar-Vankar, og um dei mange Forbrnks- og
Hushaldssamlag som serlegzi Schiveitz (Ziirich)
skal vera i den beste Blomitig.
J England hev me serleg aa merkja tvo
Tidsskifte: Tidi fyre 1844 og Tidi etter 1844.
J«dest fhrstis Tidi raadde deiks store Voner og den
glodande Eldhug Adelsmenn, Parlamentsmenm
Statsokonoinar« Bispar, Prestar, Doktorar og
Driftsherisar var med paa Saki i stor Jverz dei
tottest med ein Gong sjaa heileArbeidarspursmaalet
loyst. Med Studning av desse rike Menn kom
det istand ei Mengd av samverkande Arbeidarlag,
og i 1832 fanst det hver 700 slike.. Det var mest
Sparekassar, Bankar og Forbrnkssamlagz men det
- fanst og Jordlnsukssamlag; dei fleste av desse gjekk
hellest snart til Grnnns, so.Jberre nokre faae av
dei minste held seg og trivsk·godt; ·li—ke eins sam-
verkaiide Fabrikkar og Verkstader» som det faae
Aar etter var berre nokre Nestar att av. Hol-
- goake, som sjolu var med i desse Tiltak, skreiv
nni dette: Dei tente godt i Fyrstningiz men so
tok dei snart til aa ,,spekulera« og sette all Ting
yver Styr-. Mange byrjad utan Kapital og rank
npp i Kappstrcevet. J ovmange Tilfelle var
Samlagi laakt stor-de, ntati Dngleik, Kjenskap
elder Tante i·praktiske Forretningar, ja ofta ende-
fraiii ·ucerlegt· —— Desse nheppne Til.tak, som Ut-
gjekk meir fraa Yclrbeidarvennerne enn fraa Arbei-
dararne sjolve, gjorde likeviel paa sin Maate godt
som Forskule til det, som sidati kom: Tidi et-
ter 1844.
J dette Aaret var det, at nokre Arbeidarar i
Byen Roehedale grnnnlagde eit Forbrnkssamlag
som hev vortikt aalkjennt Ved sin blomande Frans-
gang. Dette Tiltake«t skapte ei Mengd med andre
s·slike, og desse mange Forbrnkssamlag fekk so skipat
eiti kooperativ Storhaiidel, som skulde forsyna
dei mindre Samlagi med Varur beint ifraa Ut-
forslestaderne Gjenom denne Storhandelen fekk
dei soleids det billegaste Jnnkjop og slap aa skatta
til dei private Storhandlarar« J seinare Tid·hev
Saitilags-Storhandelen ikkje nogt seg berre med
aa vera Millommann millom Handelsstadertie og
Forbrnkssamlagi, han heri teket til aa prodneera
sjolv· Hait skaffar av eiget Arbeid Sko; Saape,
Vrand o. m. og hev grnnnlagt ein eigen Bank-
forretning Kontant Vetaliiig krev han plent, og
i 1874 hadde han ei llmsetning paa ikr. 40 Mill.
Krnnur. Hati handlar berre med Forstands-sam-
lagi; Kapitalen er tilkomen gjenom Aktieteikning
Med Produktionssamlagi gjekk det min-
dre- godt. J 1874 fanst det 78 slike i England
—— men over 1200 Forbruksscinilag ——. Dei fleste
av desse 73 producerad Kliederiarnr, desntan var
der 13 Knernebrnk» 3 for Jordbr11k, 3 for Mine-
Arbeid o. s. b. Medlemstalet i dei kooperative
Samlag var i same Aaret ikr· 500,000. Etter
1874 hev det gjenget mykje tilbake med Produk-
tions- (Arbeids-) Samlagi, men Forbrnkssamlagi
og serleg Storhandelen held seg godt framleides.
Naar Ein tenkjer Paa det nhorveleg store Tal
ao Arbeidsfolk i Gngland i det heile, katin Ein
.—-M-«V«
MM–.—-»«—«-«s .-«»–
ikkje segja at dei samverkandeArbeidarlag hev fun-
net nokon stor Jnngang Meir Vigt hev dei
mange serskilte Fag-Samlag, som Arbeidararne
hev skipat. Desse kraftige Forbund med deira
styrande Utval i Vrodden er det, som den engelske
Arbeidareir set si Lit til. Med Hjelp av dei og
den veldige Magt, som ligg i den store Tilslntning
til dei og det sterke Samhald heile Gnglaiid hver-,
vonar dei aa knnna ,,organisera Arbeidet«
gjenom Regnlering av ssllrbeidstilbodeh Avgrends-
ning av Lærling-Talet, ved aa faa Stykk-
løri og Forsagdarbeide avteket, Arbeidsdagen avstytt
og Dagloni aukad. Dette Strevet er i so god
Gang, at det samlar all Umhng og set Koopera-
tionen reint iSkuggen. Men segjer den sak-kun-
nige Prof. Brentano —- dei mest upplyste i Ar-
beidarsamlagi sorstend godt, at Produktions-
samlagi er av stor Vigt for Arbeidarsakiz men
dei kann ikkje faa Storhopeti med seg.
— Dei franske Produktionssatrilag hev
mange forvitnelege Serskapar, som mest er Uttrykk
for den Aalrnenir-aarrd, som ntmerkjer dei
romanske Folk framfor dei meir sjelvnyttige Ger-
inanar» Daa Tanken paa Prodnktionssamlag vak-
nad iFrankrike (1820—1880), oekkte han fullt
so djerve og fljugande Vaner som i Gnglatid.
Men iFrankrik tok han alt fraa fyrst av eit nytt
Skap.· Naar franske Arbeidarar grnnnlagde ei
Samdriftsforretning skulde dei ikkje taka heile
Utoinningi sjolve; ein stor Del av Vinsten skulde
leggjast til Sides og utgjera ein nskifteleg og uan-
hendeleg Kapital, som ingen ao Parthavarartie
kunde gjeisa Krav paa. Desse skulde berre hava
ei hoveleg Loti for-« Arbeidet og ein mindrePart
av Vinstenz det fyrste Formaal for Samlagi skulde
just vera dette aa auka den udelelege Kapitalen og
hvergjeva denne til Etterkjoiiidi større enn daa dei
fjoer tok Dristi. Med denne store, veksaitde Ka-
pitaleii skulde Drifti ntvidast, nye Arbeidarar app-
takast og nye Samlag grunnleggjast, til dess alle
franske Arbeidarar var frigjorde fraa Driftsherre-
veldet. Gjekk eit Samlag imi, skulde den app-
sparde Kapitalen gaa hver til dei andre Samlag .
elder til Velgjerdsinnretningar« Det er altso ikkje
herberrenm aa gjem, at nokre einskilde Arbeidarar
gjenom slikt eit Samlag skal arbeida seg sjolve upp, og
hellest lata sine Felagar hytta seg sjolvez her gjeld
det aa arbeida heile Standen npp til Sjolv-
stende· Det er dette, som eg finn er eit Uttrykk
for den romanske Aalmenn-Aand.
Soga um Arbeide-samlagi i Frankrike heo 3
Tidskifte, det fyrste sraa 1830 til 1848. Dei
Samlagi, som kom npp i denne Tid, gjekk under
alle, so ncer som eit: ein Samlagsfabrikfor ueegte
Jnvelsaker i Paris. Denne hadde paa 30 Aar
arbeidt npp ein ndeleleg Kapital paa hver 100,000
fres. og sidan hev Summen vakset seg endaa større.
Gtter Umstaytett i 1848 kom det nytt Liv i
Sali. Det republikanske Styret stndde Samlagi,
og det same gjorde Napoleon 111, daa han hadde
tilranat seg Magtf. J 1869 dreio soleids Arbei-
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
