Full resolution (JPEG) - On this page / på denna sida - Sidor ...
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
Below is the raw OCR text
from the above scanned image.
Do you see an error? Proofread the page now!
Här nedan syns maskintolkade texten från faksimilbilden ovan.
Ser du något fel? Korrekturläs sidan nu!
This page has never been proofread. / Denna sida har aldrig korrekturlästs.
EA DE EG)
Fedraheimen.
————>>DTEED OD D———
Pris fyr Fjordungaaret Kr. 1.10
med Porto og alt. Betaling fyreaat.
Bladstyret i
Kristiania.
Fit Blad aat det norske Folket.
Lysingar kostar 10 Øre Petitlina,
og daa etter Maaten fyr større Bokstavar.
EI
|
Laurdag den 8de Januar 1881.
—
|
|
|
Ekspedisjonen i |
Fredriksstad | B Aarg. :
Godt Nyaar.
I svarte Vinter’n Aaret sig
so surt og graatt:
av svarte Vinter’n Aaret stig
som Dag av Nott.
Og plent som du fraa Sengi stod
upp kvild og sterk,
tak upp att no med nyfødt Mod
ditt Livsens Verk!
Kven kastar burt i Draumar lat
den minste Stund?
Arbeid er Gull, og Stræv cr Mat
for Aand og Munn.
Aaret er rikt for kvar ein Mann,
som læt seg til:
og kvar kann byggja Grend og Land,
som berre vil.
Og difor skal du stræva paa:
kvar Dag er Vaar; —
heilt trygt eg kann deg lova daa
eit godt nytt Aar.
B.
1880.
Dei, som hev livt med i det Aaret,
som nyleg tok Slutt, vil ikkje letteleg
gløyma det.
Det var eit Aar fullt av Strid og
fullt av Spenning. I mindre Maal var
det den store Striden fraa 1814 upp
att. Einvelde og Provinstankar paa
den eine Sida, Fridom og Norskdom
paa den andre. Men denne Gongen
var det ikkje Danskar elder Svenskar
som vilde oss vondt; Fienden var
innanlands; i so Maate var Vilkaari
verre enn i 1814. Derimot dei, som
baud imot og forsvarad oss, var
ikkje lenger ein einskild Stand, høgare
enn Folket og halvt utanfor det; det
var Folket sjølv, — og 1 so Maate var
Vilkaari betre enn i 1814. Det hev
aldri stor Naud med eit Folk, so len-
gje det hev Vit til aa vaka og verja
seg sjølv. Det er naar Folket søv, og
naar Slumpelukka styrer, at det gjeng
som det kann høva, og daa fær det
meste galet. Lat oss vona, at det
norske Folket aldri maa vera mindre
vakt enn i 1880; men at det helder
maa veksa 1 Elsk til Fridomen, i
Kjensla av Sjølvstende, i Tru til Fram-
gangen, i Mod og i klaart Syn. - Det
skal vera vaart Nyaars-Ynskje.
I 1814 var det Intelligensen —
Daningsmennerne — i Landet, som
bar uppe Fridomstankarne og Fram-
hugen. So skulde det i Grunnen altid
vera. For dei, som er mest upplyste,
er og dei, som fyrst arbeider seg
igjenom det gamle og ser Veilurne i
det, og det maa altso og vera dei,
utslitne.
som fyrst kann faa Syn for det nye,
for det, som trengst til Bøting av
Veilurne i det gamle. Det er med
Tankar og Innretningar som med
Klæde: dei slitnar og slitnar, Tid for
Tid. Mannen veks, Aanden veks; dei
Klædi som var høvande fyrr, vert sidan
for smaae, og soslitnar dei, og so maa
dei bøtast. Tilslutt vert dei. so ut-
slitne og utbøtte, at dei maa bytast
med nye. Ingen kann sjaa dette so
klaart som dei upplyste; for det er
just gjenom dei, at Aanden veks. Det
er dei, som gjeng fremst i denne
Voksteren. Dei lærer og lærer allstødt,
granskar det gamle uppatt og uppatt,
men leitar og vidare fram for aa sjaa
om der ikkje er meir aa finna enn det
som alt dei gamle visste. Det er altso
dei, som fyrst maa kjenna, um dei
gamle Tankarne vert for tronge elder
Det er Faakunna og Raa-
skapen, som trur, at ingenting kann
verta betre enn det var i Bestefars
Tid, og som trur, at det lakkar til
Ragnarok, kvar Gong det kjem fram
ei ny Uppfinning, Det var altso na-
turlegt. at den norske Intelligensen i
1814 gjekk fremst i Fridomsstrævet.
At han ikkje gjorde det same i 1880,
viste berre at han ikkje lenger var
Intelligens.
Ulukka for denne Intelligensen var
den, at han som Embættsstand
vart knytt so altfor fast inn til Kon-
gedømet. Kongedømet er just ein av
dei Innretningarne, som i seinare Ti-
der hev vortet meir og meir utslitne.
Dei hev bøtt paa det; dei hey gjort
det um fraa ubundet til bundet; dei
hev saumat paa det den eine republi-
kanske Boti etter den andre, og so hev
det so vidt henget ihop. Men det hev
berre voret so vidt og. Er no Em-
bættsstanden fast bunden til slik ei
sigande Magt, som maa bruka seg alt
det ho kann for aa halda seg sjølv
uppe, og som er so veik, at ho ikkje
taaler nokon sterk Vokster av Aanden
og Tankarne, so vert Embættsstanden
like eins veik, rædd Aandsvoksteren,
glad i Stillstand og Avdovning. Men
daa kann Embættsstanden aldri halda
seg uppe som Intelligens. Han maa
leggja seg etter aa ingenting læra.
Han maa slutta med all Gransking og
Prøving av det gamle; for daa Kon-
gedømet kviler paa dette, maa han
tru. at det er godt. Og han maa
slutta med all Leiting etter det nye;
for er alt gamalt godt, so maa det
nye vera faarlegt. Men den som ikkje
driv paa med aa læra, han vert til-
slutt dum. Han likjest den, som sten-
gjer seg inne i eit myrkt Rom: tilslutt
taaler han ikkje aa sjaa Soli. Med den
norske Intelligensen gjekk det denne
Vegen, daa han — som Embættsintel-
ligens — vart knytt meir og meir fast
til ei skral og framgangsrædd Konge-
magt. Han maatte meir og meir
Stengja seg inn 1 den Tankeringen,
som Kongemagti kvilte paa; for det
var Kongemagti, han hadde aa halda
seg til: Og so vart han dum. Dei
Intelligenté — skulde vera — her i
Landet hev meir og meir komet ut av
den aalmenne Kulturen. Dei hev lik-
som sleppt Lina, som eingong batt
dei inn til Europa. I fyrre Aarhund-
radet hadde sjølve Prestarne Kjenskap
til dei europeiske Aandsstraumarne.
No veit den store Mengdi av Intelli-
gensen vaar ikkje meir um det sal-
menne Kulturlivet enn det dei lærer
av Morgenbladet. Og det er mest
mindre enn Inkje. At Intelligensen
ikkje lenger er med, der han var i
1814, det vil ikkje segja annat, enn
at han ikkje lenger er Iutelhigens.
Han er komen ned i aandeleg Raa-
skap.
Det var ikkje lengje etter 1814,
fyrr dette Nedfallet tok til. Det var
som eit Fyrebod dette, at sjølve ”Grund-
lovens Fader” Falsen berre 10 Aar
etter Bidsvyoldsaaret kom fram med det
eine bakstrævande Forslaget til Grunn-
lovsumstøypingar etter det andre.
Mannen hadde alt misst Aandsstyrken
sin og Framgangsmodet. Og so skulde
det enda med heile Intelligensen.
Den Bakstraumen, som tok til atti
1820-Aari, vaks meir og meir og vart
sterkare og sterkare.*) Etterkvart som
Intelligensen slog meir og meir Lag
med Kongemagti, vart det meir og
meir eit Livsspursmaal for han aa
halda all Framgang nede. Daa han sat
inne med alle Embætte i Landet, fraa
Riksraadspostarne og ned etter, og
daa han altso var den som hadde
Styret yver Riksens Pengar og Postar,
vart han sterk. Storthinget, som hel-
lest saag nokso godt etter, tenkte al-
dri yver, kva Magt det gav sin og
Fridomens Uven med det, at det all-
stødt var so romhendt til aa bevilja
Embættsmagti Pengar, Det var ingen
som saag det — utan Søren Jaabæk.
Hans ”nærsynte Skillingspolitikk” var
nok ikkje so nærsynt endaa. For det
er visst: stort annat enn Pengar hadde
Embættspartiet ikkje aa fløyta seg upp
paa, daa det meir og meir sluttad
) Um Grunnen til dette sjaa Stykket
”Fredrik Stang” (Fedrh. ifjor).
AA
RAST
med aa vera Intelligens og altso ikkje
lenger hadde den store Aandsmagti.
Med Ufridomstankarne fylgde heile
Tidi Provinstanken. Det maatte vera
so, ettersom dei historiske Tilstand
var i Landet.*) Det same Partiet, som
lagde all si Magt paa aa knipa inn
Folkestyret so mykje det kunde, var
og det, som lagde Vinn paa aa knipa
inn Norigs Sjølvstende mot Sverig.
Desse tvo Ting fylgdest, livde av kvar-
andre og vaks tilhopes. Det same
Partiet, som hatad Bondemagti i Poli-
tikken, hatad og det norske National-
flagg og Arbeidet for aa reisa eit
norskt Tungemaal. Ja gjenom sin
øvste politiske Ordførar sagde det ende
ut, at det ikkje likad, at den norske
Nationalkjensla vaks. I 1814 hadde
Intelligenspartiet —voret ”patriotisk,”
so det kunde vaaga Livet for Norigs
Sjølvstende likso væl som for Norigs
Fridom. * No var det komet ned i ein
so smaabygdvoren Raaskap, at det
kunde vaaga — ikkje Livet, men
mangt og mykje annat — for åa faa
Band paa baade Fridomen ’og-Sjølv-
stendet.
Det var denne syrgjelege Bakstrau-
men, det norske Folket stod ands And-
lit med i 1880.
Bakstraumen hadde daa vakset seg.
so sterk som det mest var Raad. Han
var komen langt framum — elder
bakum — dei gamie konservative;
han var komen so langt, at han ende
ut vilde hava Folket bakbundet og
Magti yver Norigs Lagnad lagt i den
svenske Kongens Haand.
Daa var det, at Storthinget reiste
seg og sagde: Grunnlovens Ord skal
staa. Det norske Folk er sitt eiget
og læt seg ikkje fraa-narra sin Fri-
doms Rett. — Det var den 9de Juni
1880. 7
Den, som fylgde medi Striden den
Gongen, gløymer det ikkje letteleg!
Yver heile Landet stod Folket og
ventad. Sumestader, der dei tvilad
paa sine Repræsentantar, gav dei seg
til aa senda Adressur. Der var ei
aalmenn Kjensla av, at det var sjølve
Eidsvollsarven, som stod paa Kast.
Det, som sidan hende, var berre eit
Framhald av den same Striden.
Eit Bakstræv, som hev vokset seg
so sterkt som vaart, gjev seg ikkje i
fyrste Taket. Det er som eit Troli
med tri Hovud; ein tyner det ikkje
med eit Hogg. Og no, daa det fyrst
eingong hadde ”synt for seg” (prosti-
*) Sjaa ”Fredrik Stang”.
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
