Full resolution (JPEG) - On this page / på denna sida - Sidor ...
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
Below is the raw OCR text
from the above scanned image.
Do you see an error? Proofread the page now!
Här nedan syns maskintolkade texten från faksimilbilden ovan.
Ser du något fel? Korrekturläs sidan nu!
This page has never been proofread. / Denna sida har aldrig korrekturlästs.
10
Fedraheimen.
292de Januar 1881.
lagde seg frami og ,upplyste*, at det
i det høgste var berre 600, som hadde
,.havt Sløifer* og altso voret med i
Toget; alle dei andre var berre Glaa-
marar. Og desse 600 var berre ,,saa-
danne Læregutter*: Skomakargutar
Skræddargutar og so .,Bestyrelsen
for en Arbeiderforening.* Eg vart
harm yver dette Paastandet i framande
Folks Nærvær og tok imot so skarpt
eg kunde. Av ein hell annan Grunn
sagde han: .,Jæ skal opplyse, at Tele-
marken er bare en liten Fjellbygd i
Norge*. Dertil kunde daa eg upplysa.,
at Telemarki var tvo Futedøme i
Norig, og mange Bygder. Um eit
Bil saag eg Karen sitja der med den
same Halmhatten paa Hovudet, men
med ei Studentluve i Haandi. Daa
dei spurde, ”kor Herren var ifraa*,
svarad han med sterkt Trykk: Fra
Krestjanja.* —
Eg maatte snart skiljast med mine
nye, hyggjelege Reisekammeratar, som
tok med Lina til Gøteborg, medan eg
og mitt eiget Fylgje skulde til Kri-
stiania. Snart nærmar me oss vaart
eiget Land med dess ,.tusund Fjordar
og tusund Fjell*. Strakst me er yver
Riksgrensa, syng me av full Hals:
.Her er det Land som hugar meg
best;* men fyrst hadde me sunget:
Du kjække Folk bag Grændsefjeld*.
Me hadde skift Træn og fengjet komet
paa det norske. Det er Skam, men
sannt-aa segja, at Fin kjenner Skil
paa aa fara med den svenske og nor-
ske Banen, soleis, at Ein mest kunde|>
yuskja svensk .,,Betjening* paa den
norske med, daa dei svenske er høfle-
gare og meir hjelpsame. ,.Ein kann
merkja, me er komne til Norig no*,
vart det sagt.
Aldri hev eg funnet Norig veenare
enn daa me reiste fraa Kongsvinger
og inn til vaar fagre Hovudstad. Paa
ein av dei norske Stationarne kom det
ein Kristianiamann, ein væl kjend
Mann for Resten, og spurde høflegt.
kor eg var ifraa. .,,Fraa Telemarkji.*
svarad eg. Det kunde han sjaa, sagde
han, paa Klædebunaden, og høyra.
daa eg talad. Med ein Gong sagde
han: —”Hertzbergs Tale var god*.
,,Det er fleire Meiningar um det*, sagde
eg. — ,,Det er en gild Konge, vi har,
sagde han so. At det er ei gild Per-|5
sonlegheit, tvilar eg ikkje um*, svarad
eg; ,.,men um han duger som Konge
etter mi Meining, det vil eg ikkje tala
um. Han: ,,Aa lat Dem ikke vild-
lede og forføre av disse falske Rø-
sterne!* — .,Eg les baade Høgre- og
Vinstreblad, set meg inn i Sakerne so
godt eg kann og gjer meg so upp ei
Meining, — og den maa eg væl faa
hava, veit eg!* — Me var sidan mykje
saman og samdest nokso godt; me
talad ikkje um Politikk, men um Old-
saker. —
So kom eg til Kristiania. Naar
eg her tenkte paa Svenskarne, undrast
eg snart mest paa, at dei var so re-
-publikanske. Visse Blad her i Norig
lætst som um Svenskarne var so reint
overlag kjærei Kongedøme. Dei fleste
av dei, eg rødde med, var Vvistats-
menn. og den same Røynsla høyrde eg
fleire Nordmenn hadde gjort. Fleire
Avisur der er sagde Republikanarar.
Eit Stockholmsblad skreiv soleis um
Kongens Tale ved Festen i Jakobs For-
samlingshus bl. a. fylgjande:
å Høgste befalhafvaren øtver
Sverges krigsmakt tilllands och vatten
år ju derjemte svenska kyrkans och
skolans ,øfverbefalhatvare”, hvilken
sistnåmnde egenskap han naturligtvis
icke kunde lysa genom sinfråvara. —
Ett møte, som detta. erbjuder dessutom
för statschefen, med sim orstoriska
talang, ett ypperligst tillfålle, att bland
de djupa leder öka måttet af den po-
pularitet, han åtnjuter och før hvilken
han icke kan vara likgiltig. — Vid
niimnde fest begagnade sig iifven
kung Oskar af tillfållet, att hålla två
högstimnda tal, hvilka andades icke
så litet politikk. I sit førsta tal tack-
ade han de nordens mån och yvinnor,
som båra upplysningeus fackla høgst,
dermed skingrande .,okunnigheten, løg-
nen och fördomarne.* AL upply sen it-
ven framtiden", sade han. ..Men varnen
edra lirjungar för de irrbloss och fal-
ska sken, som kunna villa deras viig,
och visen dem uppåt höjden, derifrån
sanningens stjernor kasta sitt strålande
ljus öfver menskligheten, och i det
I visen dem uppåt, skolen I och visa
dem framåt.+
Vackra visor dro aldrig långa, och
kort var det kungliga talet. Men
skulde man analysera det, då skulle
man ur detsamma draga ritt miirkliga
konklusioner, förutsatt” att man förstår
det ritt. — De, som högt bira upp-
lysningens fackler, skingra dymedelst
den okunningheten, hvilken betraktas
konungarne såsom balfgudar; skingra
den løgn. som, enligt Bj. Bj. ;Kongen* 7
innefattas i ’konungadømet af Guds
nåde, skingra de fördomer, som åmner
göra sig gållande mot den republikan-
ske styrelsestormen osv.
Varna edra lirjungar för de irrbloss
och falska sken. som kunna villa deras
våg* Rått så! Varnen dem för
detta fåfingans glitter, detta tomma
prål, detta lysande elinde. som alltid
plågat utmårka konungadømet och
hvorigenvm så mången förhoppnings-
full man låtit förleda sig att kasta sin
ötvertygelse öfver bord, att afsviira sig
sin politiska tro, för att derefter böja
sin nacke under maktens ok. att trid
i maktens ledband!
Men har jag rått fattat andeme-
ningen at den höge talarensord? På
sin. höga ståndpunkt har han utan
tvifvel ett helt annat begrep om ..okun-
nigheten, lögueu och fördomarne. som
trifvas 1 mörkret, om ,irrbloss och
falska sken.” Men ett vet jag: att
monarkismens nimbus allt mera för-
bleknat. att lyset segrar öfver mörkret,
sanningen ötver lögnen. förnuften öfver
fördomarne, och att följaktigen fram-
tiden hör demokratien till.
Betråffande åter de vackra slutor-
den i kung Oskars tal: —.Visen dem
uppåt höjden, derifrån sanningens
stjernor kasta sitt strålande ljus”? ete.
så måste man taka dem efter bokstaf-
ven. Man må icke med .höjden*
underförstå ,fyrkanten* i Stockholm
eller Kristiania slott. ej heller vinter-
paladset 1 St. Petersburg och Bernstorts
ott i Kjøbenhavn. ehuru talaren drack
en lyckönskningsskål för ryske czaren
och danske kungen.
Med ,.sanningens stjernor* får man
icke heller förveksla de Jordiska stjer-
norna. dessa irrbloss. detta falska sken,
hvormed ofta brottet och lögnen lysa
på tåfingens marknadstorg. medan
enfolden förblindas och förvillas. —
Men nog ligger det i monarkismens
intresse, att man underdanigst blickar
upp till deras stolta palats och att
man betracktar deras stjernor med
sama helage vördnad som klosterman-
nen sitt radband.
Det andre talet af kung Oskar ut-
gjorde svar på en högst ”underdanig
skål af den rojalistisk sinnade norr-
mannen Hertzberg, hvilken slutade
med ett leve för Norges .,folkekjære
Konge”. — Kongen svarade på FKe
att han kan tala som en norrman.
tånka som en norrman och kånna som
en norrman. Han önskade at norr-
miånnen måtte hysa , lika varme kiins-
lor för honom. som han hyser för dem".
Det år den norske landsfadren, som
taler, tiinker och kånner på norskt-
norskt vis, icke den af dynastiska int-
råssen besjilade mannen . .
Naar eg no so lang Tid etterpaa
skriv av. dette, so er det mykje fordi
at me nett no høyrer og ser, kor faar-
legt det synest vera for oss Nordmenn
aa tala ikkje berre um Kong Oskar,
men og um Kongedømet. Av det
som ovanfor er avtrykkt, og av mykje
annat. kann Bin læra, at Ytringsfri-
domen er langt meir gjenomførd der
enn her. Og eg trur at me kann
læra mykje av Svenskarne just i den
Vegen.
Eg sluttar med aa takka paa den
beste og mest vyrdsame Maaten for
alt godt og hyggjelegt, som eg fekk
røyna hjaa Broderfolket. Es vil og
svenske
Menn; for
F’or-
den Samhug, det
Folk. viste mot vaare store
det er ofta, at
staaelse og Vyrdnad der enn hjaa oss.
Eg er em ”norsk” Nordmann;
sar allstødt det ”reine" norske Flagg.
Men eg trur og kann segja, at eg held
likso fast paa Sambandet med Syverig
og hev likso stor Vyrdnad- for Sven-
skarne som nokon av dei ”unions-
”merkte”. Live det svenske Folk!
Kj.
takka for
desse vinn større
eg his-
Macaulay*) um Arbeidstidi.
I 1844 vart der i Engeland lagt
fram for Parlamentet eit Utkast til
Log um. at Arbeidstidi i Fabrikkarne
skulde setjast nedtifraa 12 til 10 Ti-
mar um Dagen. Det vart gjort hardt
Motstand av Storkaksarne: Logi vilde
øyeleggja heile Engelands Industri,
sagde dei, og gjeva dei Natio0-
narne med deira lange Arbeidstid reint
Yvertaket i Produktionen. Daa steig
Macaulay fram og heldt ein ae
Tale. som de her skal faa høyra no-
kot av.
andre
”Rva er det”, ropad han aat ein
av Motstandararne, ”som gjer den
store Skilnaden Land og Land imil-
lom? Ikkje den grøderike Jordi; ikkje
det milde Verlaget; ikkje Bergverk,
hell Hamnar, hell Elvar. Desse Ting
er nok mykje vyrdande, naar Manna-
vitet gjer den vette Bruk av deim;
men Mannayitet kann gjera mykje
utan deim;, og utan Mannayitet kann
dei ikkje gjera nokot. Dei finnst just
i rikaste Maal i dei Landi, der Inbu-
arne er faatalige. ureinslege. barbariske
nakne og sveltande. — samtides som
me paa nakne berg. midt imillom
usunne Myrar og under det hardaste
Klima kan finna talrike Folkmengder
væl fødde. godt buande, godt klædde
godt styrde. Naturen lagad Ægypten
og Sicilia til aa vera Heimsens Hagar.
*) den namngjetne engelske Historieskri-
varen, som og er kjennt hjaa oss ved
den Engelandshistoria, som Jaabæk hev
yversett.
Dei var det em Gong. Finnst der
nokot i Jordi hell i Lufti, som gjorde
Skottland meir blømande enn Ægypten,
som gjorde Holland meir blømande
enn Sicilia? Nei. - Skotten var det,
som gjorde Skotland, Hollendaren var
det, som gjorde Holland til det dei er.
Sjaa paa Nordamerika. For tvo Hun-
drad Aar sidan var dei Staderne, der
no VFabrikkar hev reist seg, og Hotel-
lar og Bankar og Skular og Kyrkjur
og Senatshus og blømande Statsliv, —
dei var Heidar, gjevne Panteren og
Bjørnen 1 Vald. Kva er det, som er
Orsak 1 det store Skiftet» kr det den
grøderike Jordi hell dei vatsrike El-
varne? Nei. Nletterne var likso gror-
same, Ohio og Hudson var likso breide
og fulle fyrr som no, Kanskje Um-
bøtingi skriv seg ifraa, at der vart
ført ei stor Mengd med Kapital yver
fraa den gamle Verdi til den nye?
Nei. Utvandringi hev berre ført Smaa-
ting av Pengar ut med seg. Men ho
førde engelsk Hjarta og Hovud og
Arm med seg, og engelsk Hjarta og
Hovud og Arm umbrøytte Villmark:
til Kornaakrar og Trehagar og Kjem-
pe-Trei i Urskogjen til Byar og Skips-
flaatar. Mannen, Mannen er det store
Verktyet, som avlar Rikdomen. Den
naturlege Skilnaden millom Campanjen
og Spitsbergen er litet agtande imot
Skilnaden millom eit Land bygt av
kroppsleg og aandeleg kraftfulle Folk
og eit Land, bygt av Folk, som ligg
nede i kroppslegt og aandelegt Forfall.
Derav kjem det og, at me ikkje hev
vortet fatikare men rikare avdi me
gjenom mange Hundrad Aar hev kvilt
ifraa Arbeidet den eine Dagen av dei
sju. Denne Dagen er ikkje spillt. 1
den Tidi, naar Strævet er lagt tilsides,
naar Plogjen ligg i Faara, naar der
er stillt paa Børsen, naar ingen Røyk
stig upp traa Fabrikken, gjeng det
for seg eit Arbeid, fullt likso vigtigt
for Folke-Rikdomen som nokot av det
som gjeng for seg paa Arbeids-Da-
garne. Mannen, Maskina framfyr alle
Maskinurne, den Maskina, som alle
Oppfinningarne aat Watt og aat År k-
wright er verdlause i Likning med,
vert —rettstellt og -uppdregjen. so
at lian um Maandagen kann taka upp
Arbeidet sitt med klaarare Aand frisk-
are Hugnad og ny Kraft. Aldri
vil eg tru, at det gjer eit Folk
sterkare og visare og friskare og betre
til Slut kann gjera det fatikare. De
frestar aa skræma oss med aa fortelja
oss, at I some tyske Fabrikkar arbei-
der dei unge Mennerne 17 Tmar um
Dagen; dei arbeider so sterkt, at der
millom Tusend ikkje finnst Ein, som
veks seg stor nok til aa kunna takast
opp I Hæren, og De spyr, um me
kann magta aa halda oss mot eit slikt
Kapplaup, dersom me tek. ved denne
Logi. Mine Herrar, eg maa læ aat
Tanken paa det Slags Kapplaup. Der-
som me nokon Gong skal nøydast til
aa lata fraa oss til ein annan Nation den
fremste Plassen millom Handelsfolki,
so vil det ikkje verta til eit Folk av
Dyergar, men til eit paa Kropp og
Sjel framifraa kraftfullt Folk.
som
n=37
er
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
