Full resolution (JPEG) - On this page / på denna sida - Sidor ...
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
Below is the raw OCR text
from the above scanned image.
Do you see an error? Proofread the page now!
Här nedan syns maskintolkade texten från faksimilbilden ovan.
Ser du något fel? Korrekturläs sidan nu!
This page has never been proofread. / Denna sida har aldrig korrekturlästs.
|
k
|
4de Februar 1882.
Fedraheimen.
19
Smaalenenes Amt = Austfold
Jarlsbergog Larviks - = PVestfold.
Akershus - == Romerikje.
Hedemarkens - == Aust- Upp-
land.
Kristians - = Vest- Upp-
land.
Buskeruds - = Sør- Upp-
land.
Bratsbergs - = Telamarki.
Nedenæs - == Aust-Agder.
Lister "og Mandals - = Vest-Agder.
Stavanger - = Rogaland.
Syndre Bergenhus - = Hordaland.
Nordre Bergenhus - = Fjordarne
(Sogn og
Fjordarne.)
Romsdals > 1 Møre
Syndre Trondheims - = Uttrønde-
lagt.
Nørdre Trondheims - = Inntrønde-
lagi.
Nordlands - = Nordland.
(Haaloga-
land).
Tromsø - == Senja (Senja
og Troms),
Finmarkens - = Finnmarki.
Lidt um Grundtvigs Politik.
(Ved John Lie.)
Dæ heve vore meg til stor Hugnad
aa Rettleiding aa lesa um denne store
Mannens Liv aa Meiningar; H. Brun
heve samla myki aa mangt, so hass
Bok: ”Biskop Grundtvigs Levnetsløb,”
vil eg varmt tilraade alle aa kaupe
aa lesa, alle som heve Hug ti aa tenkje
yve Menneskje-Live. Grundtvig va ei
stor Aand, ein kristen Mann, aa ein
som ha tenkt aa grauska djupare yve
Live aa Soga ti Manns-Ætti enn dei
fleste.
Grundtvig vart meir aa meir fri-
lyndt ti lenger han livde; — han hae
inki vore ein stor Mann hellest. Men
fraa de fysste va han svært konge-
lyndt, ja heldt jamvel paa Absolu-
tismen. Aa han skreiv Konge- aa
Dronning-Songar, som æ reint usma-
kelege aa i somt likefram usanne,
So dæ den Gaange inki va heilt utta
Rett aa Grunn, at mange fann Grundt-
vig ”servil”, — hell, som han sjave
tok dæ ti seg, aa yvesætte dæ, hae ei
”Træle-sjæl.”
Men dæ va han naa inki i Grunnen,
aa han arbeidde seg ut av dette meir
aa meir. Han kunne seia, aa sae titt
druge Sanningar um dei ”Store”.
Han arbeidde for ”Aalmannbaten”,
aandeleg Fridom, Fred, aalmenn Røyste-
rett, likeframme Val, aa va ein avsagd
Motstandar av ”Qverhus”, som bare
va ti ”Kiv, Splid og Ulempe”, sae han.
Me ska her sjaa, kot han meinte um
ymse av dei Spnrsmaal, som vedkjem
Samfundslive.
Um Kapital aa Intelligens:
”Desse treng inki aa stydjas paa
Kostnad aat dei smaae;” ”Rikdom” aa
”Klokskap”, um dei æ ægte, arbeider
seg nok sjave fram; men æ dei uægte,
bør ein likesolite hjelpa dei ti meir
Magt, som ein maa seta falsk Mynt
i Umlaup.”
Um Bonden, Folkje:
”Stands-Tidi æ ute; Folke-Tidi
skal koma. Bonden æ inki Toppen
av Folke-Live, men Grunvollen ti
dæ; inki Skali, men Kjerna, Mergen
i dæ, so um aa av Bonden maa aa
ska eit nytt Folkeliv veksa fram. Bon-
den heve inki bare Innføds-Rett, men!
Odels-Rett i Lande; aa de va aa
ynskja at Navne: ”Herremann” maatte
umbytas mæ Navne: ”Bonde”, som i
heile Norden æ Navne paa den fri-
borne Landmann, som heve Hus aa
p
Gard aa æ sin eigjen Herre.”
Um Stat aa Grunnlovar:
”Eg vil, at ”Aalmannbaten” ska vera
alle Grunnlovars Grunnlov, so at
heile Folkji mæ alle sine minste
Ynskje aa Attraair, Tap aa Vinning,
Gleda aa Sut, som utgjer Folksens
Ve aa Væl, nyte Rettferd, Hjelp aa
Skydd. Men denne min Tanke vert
spotta aa hædd av dei høge viten-
skapelege Statsmennar; dei tenkjer
inki paa Folks aalmenne Bate, men
paa ”Staten”, dette makalaust herlege,
men flokutte Konst-Verk, som de
gjelle for dei um aa skapa der de
vantar, aa oveleg halle ve like, der de
finnest, so at all ”Uorden” vert fyre-
byggt, aa alt kann ganga som de
beste Urverk yve blanke Oylinderar,
um mogelegt, ti Verdsens Ende.”
Um Embættstande:
”Dæ Embætsmennarne naa kallar
”Staten”, dæ æ slett inki anna bell
sjave Embæts-Stande. Men i eit
fritt Folk kann umogeleg Embæts-
Stande hava Rett ti de minnste, langt
mindre ti alt, paa Folksens Kostnad;
men Embæts-Stande æ, mæ all si Myn-
dugheit, som 1 de einskilde æ naud-
trengd nok, i de heile bare Folksens
Tenarskap, aa dei maa aa bør i
si heile Stelling retta seg ette Folk-
sens Tarv aa Traang.
Naar mi ser burt fraa Eventyre
um ”Staten”, denne guddomelege
Tyran, som ein iblindo ska tilbeda aa
offra seg fyre, sofinne mi Sanningi,
som æ den, at mange sokalla Em-
bæte bare æ skapt anten for aa hava
so mange fleir visse ”Live-Braud” aa
gjeva burt ti gode Venir, hell" for aa
skaffa dei Styrande ”forhadte” Inn-
tektir, hell for aa stydja Ufridom,
hell" for aa gjenomføra eislags Uni-
formitet, hell” for andre Grillur; aa
alle desse Lest-Embæti, men verkelege
Live-Braud, maa mi te Folksens
Bate etterhaand faa burt, aa bare
hava att dei Embæti, som trengs for
at Retten kann hava si Gaang, Alting
sytast fyre paa skikkeleg Maate, aa
gjerast so lempelege som mogelogt,
den frie Verksemd hjelpast aa lettast,
Folke-Upplysingi stige aa Folke-Dan-
ingi lykkast.”
Um Kristendom aa Samfund:
”Kvart anna Samhøve enn dæ frie,
som ein vil seta Kristendomen i ti
Folke, æ grunn falskt aa avstyggje-
legt for den sanne Gud, utolelegt
for dæ sannferdige Menneskje.
Den kyrkjelege Sanning æ inki eit
Vaapen ti aa taka paa Folk mæ; ho
æ myki fredsam, aa ho æ meg fram
for alt ein dyr og kjær Eigne”ut,
som eg gjønne ville deile mæ- Alle,
men inki anten nøye hell lure inn
paa nokon. Inki vi eg halla Penne-
Krig um ho, men vi dei taka fraa meg
Sanningi, som dæ va ingenting, so
sete eg ho som ein Stav, so støtt eg
kann, i Kyrkje-Golve millom Motstan-
daren aa meg, aa seie lognt: naa tak
den, um du kann! utta aa rive Kyrkja
ned. Aa bare um Motstandaren prøvar
paa dæ, teke eg atte som ein av Stein-
arne i den livande Bygnaden.”
; Um Hær-Stell aa Folkevæpning:
”D’æ inki Verne-Pligti, men Fe-
drelands-Elsk’en som bergjar Lande
i den’ verkelege Naud.”
Folkevæpning, so alle vaksne
Gutar i Heimen læres upp ti aa bruka
Vaapen, aa saa naar Krig kom paa,
daa paa fysste Upprop samlast um
Merkje aa slaast mot Fienden, ker
mannsterk han so va, — sjaa dæ
ville eg tala for. — — Men sosannt
som mi alle ihop æ eit fribore, kon-
gelegt Folk; ingjo aalmen Verne-
Pligt mæ Trældom, men Folkevæp-
ning mæ Fridom!
”Eit Krigs-Stand æ i Freds-Tid
ei stor Lande-Plage, aa i Krigs-Tid
gjer dæ inki Riks-Faaren aa de tunge
Folke-Offre mindre.
Dersom ei Hær, naar ho hadde
stridt motigt aa segra gledeleg yve
Fienden av Fedralande, daa skulde
krevja aa lønast i Freds-Tid som
eit velrusta, megtugt og myndugt
Krigs-Stand, daa va Hæren. vorten
Landsens faarlegaste Fiende. Ein Hær
lyt finna seg i aa vera usynleg i
Freds-Tid, aa bare, naar Luren gjallar,
liksom ve Trolldom veksa upp av Jorde
ti Undring for alle, ti Rædsle for Fien-
den aa ti Riksens Frelse.”
Um Morsmaali:
”Naar dei sei de ville sjaa ynkeleg
ut mæ den Forstand ein ville kunna
koma ti ve bare aa tenkja paa Dansk*)
aa mæ den Kunnskap ein ville kunna
ausa av bare danske Bøkar, aa nor-
diske: svenske aa gamle norske, so
talar dei som dei Blinde um Fargarne.
— — — Hev me bare ein Tusund-
part av den Upplysning aa Ettertanke
baade um de utvortes aa innvortes
Menneskje-Livy, som me kann faa utta
aa kunna anna Maal hell” vaart Mors-
maal, so ville mi um alle virkelige
Ting aa alle vigtige Sakir tenkja
myki klaarare aa tala myki tydelegare
enn dei Fleste, som i all si Tid hev
tuggje paa den latinske Grammatik
aa paa Skule av fire, fem fremminde
Maal aa eit heilt Sneis høgtyske
Bøkar.”
Um Vigjing:
”Eg vilde leggja heile dæ danske
Folk paa Hjarta, at alt dæ, som æ
gott aa velsigna i den gamle Skikken
aa vigja inn sitt Egteskap i ”Guds
Hus” for ”Herrens Altar”, — det kjæme
oss fyrst rett tilgodes, naar Brure-
Vigjingi vert ei fri Sak; for dæ
gjell jamt um Guds Signing, at bare
den, som leitar, han finn; de nyttar
aldri truga, daa vert de daarlegt Ar-
beid, bare ti Plaage fyr Presten aa ti
Tyngsla fyr Brurfolke.”
*) Grundtvig talarum sitt Maal; me kunde
segja det same um vaart.
Um Forbod mot usedelege Bökar:
”Ette dæ strenge Forbod i ”For-
ordningen” av 1799 kom der likevæl
inki bare eit aa anna, men ei heil
Mnkk av lokkande Vers aa Rim, som
va fulle av dei største Bespottelsar
mot alt kristelegt aa kyrkelegt, aa
soleis at ein maatte skaamraudne ve
annekvor Side, aa dæ gjekk glatt.
Ein slik Paragraf vilde vera baade
unyttig aa skadeleg, aa skadeleg,
fordi han aldri ville verta bruka,
uttas naar dei vilde ein Forfattar
tillivs, — daa der so letvindt kann
finnast noko aa anka yve; — aa i
Bibelen finnst myki, som etter Man-
ges Meining saarar Blygsla aa alt
sodant.”
Um Kyrkja:
Kyrkja æ bare ei Leivning av
Pave-Kyrkja, som visst kallas kriste-
leg, men vil tvert imot Kristus
hava Riki sitt av denne Verdi, aa
strævar ette aa slaa fast den ukriste-
lege Grunnsetning at Kyrkja inki æ
ti for Menneskjes Skull, men Menne-
skje for Kyrkjas, aa Kristendomen
ska inki uttalas aa vedkjennes fordi
han vert trudd paa, men han ska
fyrutsetjas trudd baade av Læg aa
Lærd, fordi han vert preika aa ”ved-
kjend, um han so bare vert preika for
Kost aa Løn, aa ”vedkjend” av Rædsla
for Tugthuse.”
”Eg æ heilt viss paa, at va vaare
Prestar, Juristar aa Skulemenn -aal-
mennt likso danske”), d. v. s. likso
folkelege i Tankar aa Talemaate som
dei naa æ udanske aa wufolkelege, so
ville Folk bry seg meir um Stat,
Kyrka aa Skule enn dei naa gjere.
For no bryr Folk seg um Staten
Staten mest bare naar de gjell Stev-
ningar, Skattar, Tjovar aa Kjeltringar,
um Skulen bare naar dei vert kravde
ette Skulepæning aa Skulemulktar, um
Kyrkja bare fordi dei veit, at For-
fedrarne gjore so mykiav ho, aa fordi
dei heve liksom ei uklaar Kjensla av,
at va Prestarne som dei skulle vera,
so kunna ein fulla saart trengja ti dei
baade i Kyrkja aa i Hus.”
Um Tru-Fridom:
”Borgar-Live ska frigjeras
Kyrkja heilt i alle Maatar.”
”Mange skreik aa innbillte seg hell”
let seg innbille, at all kristeleg Tru
aa Gudsdyrkning maatte snart verta
øydelagd, naar Borgarlive vart fritt
fraa Stats-Kyrkja; men dei, som inki
vil, at Tru-Sakirne ska vera dei allra
friaste i dæ borgarlege Samfunde,
dei hev inki Skyn paa nokon menne-
skeleg hell borgarleg Fridom. For
de veit mi alle, at Trui æ den friaste
Rørsla i Mannshjarta, aa at Tru-
Sakirne utta Tru æ de uslaste Narre-
verk som finnest.”
fraa
Um Mannstugt i Hæren:
Friborne Menn gjev inki upp
sin Fridom, fordi um dei kjem inn i
Forsvars-Stande; aa naar den høgvyrde
Krigsministeren heve rippa upp atte i
Dag, dæ mi so titt heve høyrt; at ein
ska teia still mæ alt slikt, avdi
dæ skader Disciplinen, aa paa ein
Maate gjer Mink i Myndigheiti aat
Offiserarne, so vi eg spyrja den høg-
*) Me fekk segja ”norske.”
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
