Full resolution (JPEG) - On this page / på denna sida - Sidor ...
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
Below is the raw OCR text
from the above scanned image.
Do you see an error? Proofread the page now!
Här nedan syns maskintolkade texten från faksimilbilden ovan.
Ser du något fel? Korrekturläs sidan nu!
This page has never been proofread. / Denna sida har aldrig korrekturlästs.
Fedraheimen.
————=—>DDOE > OD ————
Pris fyr Fjordungaaret Kr. 1.10
med Porto og alt. Betaling fyreaat.
Bit Blad aat det norske Folket.
Lysingar kostar 10 Øre Petitlina,
og daa etter Maaten fyr større Bokstavar.
No. 6.
Kristiania den 1ilte Februar 1882.
6. Aarg,
ø
DE
Meir um Namnet Öslo.
I No. 4 (28 Januar) er der eit
Stykkje ”Um norske By- og Bygde-
nomn”; og der er talat um, at det var
godt, um me tok i Bruk det gode
gamle Namn Oslo for det tungvindte
framande Namn Kristiania. I ”Dølen”
for 25 Mars 1866 heve ein av vaare
mest namngjetne Mennar ogso skrivet
nokot ”um Namnet Oslo”. Med Lov
av denne same Mann vert detta Stykkjet
prentat uppatt her:
”T dei siste Åarom hava me ein-
kvar Gongen seet det gamle Bynamnet
Oslo umbrøytt til Aaslo, og nu sidst
fingo me sjaa det atter i ”Illnstreret
Nyhedsblad” i eit Stykke fraa Niko-
laysen um dei siste Utgravningar i
”Aaslo”. Detta syntest oss vera ei
uventande Avbrøyting 1 ein Ting, som
me inkje trudde, der kunde verda
nokot Tvilsmaal um; og difyre tyktest
me ogso hava ei sterk Tildrivning til
at leita etter, kvat Grunn det kunde
hava.
I det frægdarlege Verket ”Det
norske Folks Historie” hever vaar he-
danfarne Prof. Munch sett fram ei
Tydning av Namnet Oslo, som me fyrst
maa merka. Paa den Staden, der han
talar um Grunnlaget til Byen Oslo
under Harald Hardraade (B. 3, S.201),
bever ban lagt til ein Merknad um,
at Namnet skulde helder vera Aaslo,
at det i gamle Skrifter er lika so ofta
stavat ”Aslo” som Oslo, og i latinske
Skrifter oftaste Asloia, og at Namnet
maa vera ein Samansetning av ”Lo”
(0: ei laag Strand under ei Høgd eller
Bergsida) med ”Aas” (ein Bergrygg)
og inkje med ”Os” (eit Elvargap), som
her inkje vilde vera høvelegt. Med
det same slær han ogso paa det, at
Aaslo kann fyrst hava voret Bygdar-
namn elder gjeldande fyre eit heilt
Herad lika eins som Foldlo (Follo),
som daa var det næste Herad paa
Sudsida.
Med all Vyrdnad fyre Minnet av
den namnfræge Mannen, som hever
leivt etter seg so rike Upplysningar
um Landsens Forntid, kann eg daa
ikkje dylja ein Tanke um, at det her
i detta Stykket maa vera nokot som
er forhastat, og at der visst er lagt
for stor Vegt paa den fraavikande
Stavemaaten i dei gamle Brevyom. Eg
tykjest ikkje finna det fullt avgjort,
at Oslo skulde vera eit uhøvelegt Namn,
og at Aaslo skulde vera den eldste
Form.
Um Namnet ”Lo”, som finst atter
i so mange andre Gardsnamn, lyt eg
SSN
segja det same, som M. Arnesen hever
sagt i hans litle Bok um ”Norske
Stedsnavne” (Frederikshald 1865), at
det vistnog maa vera ei laag Straxd,
men at det just ikkje treng um at
liggja under eit Berg elder Fjell. Det
likjest nokot attpaa det tydske Ordet
Lo (Loh); som tyder Myrar eller myr-
lendte Engjar; men det synest altid
vera Merke med det norske Lo, at det
skal liggja tett ved Vatnet. Etter
Tillægjet paa dei Gardarne, som her
beita Lo, synest Namnet rett fram
tyda: ei Engsletta elder Flatmark, som
ligg langs med Elv elder Vatn. Og
etter denne Skapnaden vil Namnet
høva godt til ein Gard elder ein Jord-
flekk, men ikkje til nokor større Vidd
og soleides ikkje til nokot Herad eller
Bygdarlag, utan soframt som Namnet
er sett i Fleirtal, soleides som i ”Loar”
(= paa Loom, Lom) i Gudbrandsdalen.
Men naar det no er sagt, at detta ”Lo”
skulde høva godt attaat ein Aas, og
inkje til ein Os (Elvarkjeft) soer detta
ein Ting, som eg slett ikkje kann
skyna. Tvertimot maa eg synast, at
det inkje høver saman med nokon
Aas; for det verd daa altid eit Stykke
imillom ein Aas og ei Lo, so dei ikkje
rett kunna naa i Hop, utan i det Til-
fellet, at der var ein gamall Gard,
som heitte Aas, og so ei Lo, som laag
under denne Garden og fekk Namn
etter honom; men nokot slikt finna
me her inkje nokot Teikn til. Deri-
mot er der eit rett godt Samhøve
imillom Os og Lo, og 1 Vissa her paa
Staden, der det endaa er tvo Osar i
Nærleiken; paa Austersida er Osen av
den litle Elvi under Eikeberg (Lo-
Elvi), og eit litet Sprang vestanfyre
er Osen av den store Åakers-Elvi, som
renn ut i same Viki rett fram fyre
Byen. Det synest difyre aldri verdt
at gjera seg nokor større Studering
paa detta Namnet; det er greidt nog,
naar ein vil taka det beint fram og
tyda Oslo som ei Lo som ligger
ved Osen (ellerfOsarne). Og eg seer
ikkje nokon Ting, som kunde vera til
Hindring fyre at segja Oslo, likaso
vel som OQsmark, Osvoll, Osbakken
og meir slikt.
Med den gamle Skrivemaaten av
Namnet er det vistnog so, at dei eldste
Brevi hava lika so ofta ”Aslo” som
Oslo, som ein lettaste kann sjaa i dei
store Brevsamningom, som no ero pren-
tade med Namn av Diplomatarium
norvegicum. TI ymse ’Samningar fraa
ei viss, Tid (fram mot Aar 1300) finn
eg endaa oftare ÅAslo en Oslo. Men
det er at merka, at den gamle Skrive-
SS
maaten var ofta ustød, at mange av
dei Brevom, som hava Aslo (Asloia),
ero skrivne paa Latin, og at mange
av deim ero skrivne utanlands. Det
er og at merka, at me finna Oslo lika
tidlegt som Aslo (i nokre Brevsam-
ningar endaa tidlegare), og at Oslo
finst atter so einkvar Gongen i all den
Tid, daa Aslo var so ofta brukat.
Bisp Nikolas skreiv Oslo i Aaret 1224
(Dipl. 1. 6,) lika eins Bisp Haakon i
1264 (D. 3, 9), Bisp Andres i 1279 og
1286 (D. 2, 19. 28), Bisp Eyvind i
1800 (D. 2, 53) og Lagmannen Hauk
Erlendson, som er velgjeten fyre si
gode Skrift, i 1302 (D. 1,86). Og so
er det og at merka, at det er berre
ei viss Tid fram etter, at Oslo finst
so ofta skrivet, og det er just 1 det
Bilet, daa so mange Brev vordo skrivne
paa Latin; det varer frametter til:
1820 elder so umkring, men paa den
Tid sjaa me ei stor Vending, med di at
Aslo verd sjeldsynt og kverver burt,
mer: derimot Qslo fær fullt Yvertak
og sidstpaa verd einraadande. No er
det vistnog so, at det er vandt at
vita, kor denne Skilnaden kann vera
uppkomen, og med fyrste Augnasyni
kunde ein ogso koma paa den Tanken,
at den eldste Form var Aaslo, som
sidan vende seg til Oslo. Men naar
ein so vil leggja Merke til ymse Til-
høve, som eg her i kortaste Maate
hever umtalat, so synest denne Tyd-
ingi hava mindre Von fyre seg. Hel-
der kann der daa vera Grunn til at
tenkja, at ”Aslo” er berre ei sjølvtykkje-
leg Vending, ein Sving, som var sett
paa Namnet i dei latinske Brevom, og
som ymse skrivande Folk hava sidan
teket etter og sjølve brukat utan nokon
vidare Tanke um, kvat Grunn det
kunde hava. Det finst fleire slike
Avbrigde i dei latinske Skriftom, so
som Bergæ fyre Bjørgvin (Bergvin),
Albia fyre Elv (Gaut-Elvi), og andre,
som ero endaa sterkare, som Svecia
(Svealand) og Dacia (Danmark.) Og
eit slikt Avbrigde kunde gjerna vera
ei Paafinning av ein Brevskrivar, kann
henda fyrst av ein Utlending; men
naar det eingong var uppsett, og eit
Exempel soleides var sgjevet, kunde
det altid verda fleire, som toko etter,
og endaa trudde, at det var det rettaste.
Me sjaa Merke nog i vaar eigi Tid,
at ymse undarlege Avbrøyte kunna
soleides koma upp, og at det just ikkje
altid er det rettaste, som fær dei fleste
Fylgjesmenner.
Etter alt detta trur eg vist, at
Oslo er det rette Namnet, og at Lands-
ens Folk hava haldet det fyre det
rette. Men um endaa detta inkje var
so fullvisst, so synest daa det vera
visst, at der inkje er nokor Torv til,
at me no i desse Dagar skulde byrja
med ei ny Staving i det gamle Nam-
net. Munch sjølv synest aldri hava
nen ikkje var rædd fyre at slaa paa
med nokot nytt, naar han tykte, det
turftest. Han berre klagar paa det,
at Namnet sidan vardt burtskutlat,
med di, at Kong Kristian IV i Aaret
1625 ”hadde det uhepne Innfallet at
umbyta det eldgamle ærverdige Nam-
net Oslo med det nye, sjølvuppfundne
og halvbarbariske Namn Christiania”.
(Norske F. Historie; 6, 646), Og detta
er vel ogso den rettaste Synsmaaten.
Er det nokot her til at retta paa, so
maa det vera i Bruket og inkje i sjølve
Stavemaaten. Me hava Gardsnamn i
Hundradtal, som trenga til Umbot, av
di dei ero forvanskade med Mistydning
eller med ein undarleg Skrivemaate,
so der altid er nog til at retta og
brøyta paa. Men med Namnet Oslo
finna me ingen Trong til nokor Umbot.
helder skulde driva paa, og det er at
føra Namnet Oslo til større Æra, en
som det no ei Tid hever havt. Me
kunna ikkje annat en kveda med i den
Utsegni av Munch, at Christiania er
eit Namn, som fyre oss er ”halvbar-
barisk”. Det er mødesamt fyre Aal-
mugen, med di det hever so framand
Form, at det lett kan verda Mistak i
sjølve Uttalen; difyre høyra me so
ofta, at Folk segja ”Kristian” (med To-
nen paa siste Stavliden), eller ”Kristi-
ans By”, som er myket rettare. Det
skulo skriva det mange Gonger um
Dagen; difyre sjaa me ogso ymse un-
darlege Avkortingar (som Chra, Chria,
Xania), og soleides hava me her nokot
av den same Plaaga, som med andre
lange og leide Namn, som dei danske
Kongar hava bundet paa oss, som
Christiansand, Christiansund, Frede-
rikshald, Frederiksstad og fleire, som
baade ero til Møda fyre Folket, og
som dertil ogso ero uduglege til Minne-
Namn, avdi det hever voret so mange
Kongar, som heitte Kristian og Fred-
rik, at det ofta er vandt at vita, kven
det var, som sette Namn paa Sta-
den. Med si latinske Form hever
Namnet Christiania eit Skin av Stu-
dering og dertil ogso eit Skin av Heilag-
skap, daa ein snaraste skulde tru, at
det kom av Ordet christiamus (ein
Kristen), og i det Tilfellet vilde det
høva best til ei Nybygd i eit Land,
tenkt paa nokot slikt, endaa den Man-
Derimot er det ein Ting, som me
er ogso mødesamt fyre dei Folk, som
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
