Full resolution (JPEG) - On this page / på denna sida - Sidor ...
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
Below is the raw OCR text
from the above scanned image.
Do you see an error? Proofread the page now!
Här nedan syns maskintolkade texten från faksimilbilden ovan.
Ser du något fel? Korrekturläs sidan nu!
This page has never been proofread. / Denna sida har aldrig korrekturlästs.
146
Fedraheimen.
16de September 1882.
leset. Det var dette Guanokratiet, —
denne ”Læstedrægtigheit”, som Skippe-
ren sagde, heile dette engelske Væsen|
med Kjøtmaskinar og Matstræv . . . .
Daniel vart so ordhag, at Haugum |
reint maatte undrast! Men, meinte
Daniel, det var just dette Kjøtvæsenet,
me skulde slaast imot! Me var Aan-
dens vigde Prestar, som Professoren
sagde, me var Folkets Søner, og Ber-
arar av den store Folkesak; og me
maatte vera paa Vakt mot slike som
denne Endre Storr. For Matstræv var
her nok av i Landet. Folk brydde
seg ikkje um det, som var stort og
fagert og høgt paa Jordi, dei berre
laag og strævad etter det, som gav i
Gryta og fyllte i Pungen; ikkje Sans
elder Syn for sannt Menneskeliv; —
det aandlause Matstrævet laag som ein
Trolldom yver Landet; Folket maatte
vekkjast; der maatte Aand inn i Livet,
Aand, Tankar, Poesi ... Kandidat
Meier var ein bra Kar; han vilde verta
Folkehøgskulelærar, og det burde me
i Grunnen verta alle ihop; men ein
Prest kunde og gjera mykje godt; Ka-
pellan Hirsch, som hadde voret hans
Lærar 2 det var: 3 det var
Kapellan Hirsch var den beste Mannen
paa Jordi! Hadde ikkje han voret, so
hadde ikkje eg sitet her.” Daniel mest
greet av Øl og kjærlege Tankar; —
Haugum hadde aldri visst, at der var
so. mykje Eld i Guten. Og han tenkte
paa, kor sannt det daa i Grunnen var,
at under den kalde Bondehamen ban-
kad lidt dei varmaste Hjarto. —
Daniel var modig som ein Akilles.
Han slog i Bordet med Ølglaset og
sagde ”Skaal! — Ei Skaal, mine Herrar!
for Kapellan Hirsch og alle, som er
liksom han, og som vil vera med paa
aa løysa det norske Folket or Troll-
domen! Skaal!” — *”Ja, den Skaali
kann me nok drikka,” meinte Haugum;
og Daniel høyrde med djup Gleda, at
Sven Dufva for seg sjølv sagde ”Bravo”.
”Og nok en Skaal for dig, min Ven!
og for de norske Piger! —”
song dei inne i Salen i villt Kor; no
hadde Elskhugen fengjet Magti. ”Hi-
hi-hi! kor glade dei er!” lo Daniel;
og strakst etter tok han i med —:
”Og nok en Skaal for dig, min Ven!
og for de norske Piger!”
— den fyrste Lina var til Sven Dufva,
som han dunkad i Ryggen av Ven-
skap; og den andre var for ... ja,
denne Gongen tok han Berta Maria
med. Og daa han hadde voret so
streng mot henne i heile Kveld, so
tenkte han paa henne no med so mykje
større Mildhug. —
”Ja, — bikk! — for de norske
Piger!” sagde han og drakk. ”Kvinna
maa me hava med oss . . . Freya ..
Freya med sine Gu-hikk! — Gulltaarer
.... Men!” — skreik han upp, ”slike
Folk som . . . som . . . som arbeider
for Guanokrati — bikk! — og skriv
i ”Den gode Borger” . . . det skal me
ikkje ha — hikk! — hava nokot av.
Hi-hi-hikk! eg er nok litt gl — hikk!
litt glad i Kveld; men . .. hi-hikk!
det gjer ingenting ... Mine Herrar!
Skaal for — hikk! — Skaal for —
hikk ! — Skaal for de norske Piger!” —
— Haugum og Sven Dufva hadde
ikkje litet Stræv den Notti, fyrr dei
fekk Daniel Braut heim.
Er der fåre for kyrkja og
fedreland?*)
1.
Då den luterske læra steig iland
hos oss og skulde førast inn med konge-
bud, då samlad dei katolske seg og
bad. at Gud vilde fri oss frå kætteri
og djevelskap, og imot sette dei seg
og arbeidde av alle livsens krefter.
Det var då berre gagnløysa, for Gud
vilde det annarleids, So sa dei: No
er det forbi med land og rike, når
kristendomen er borte. Tottest det
vera ein hard straffedom. So bøygde
dei seg i-det ytre og tagde, men tok
tankarne med seg, når dei gekk yver
til den nye læra, og luterdomen vann
ikke somyket, som det såg ut til. Få
var dei, som kunde læra frå seg det,
dei sjølv hadde lært, og enno færre
var norske og folkelege 1 ordets gode
tydning. Difor gekk det og, som det
gekk og var ventande. Folk var upp-
vaude med formar og skikkar, det nye
vart og mest berre ei form, ein skikk,
den nye tanke og meining gekk det
seint med. Fyrr hadde folk berre at
halda seg til det, som prestarne sa og
gjorde, no fekk dei nye prestar, kvi
sku folk no ikke bera seg likeins åt,
kvi sku dei no tenkja og gera nokot
sjølv? So kunde alle ha det so roleg
og gott. Berre folk teger, berre dei
lyder etter, og ikke seger imot, då er
dei gode og snille. Ka forstår dei
seg på formar, på andi, på det, som
er inni? Det viste seg, at form ikke
skapar liv, nokon serleg verkning 1
livet kom ikke fram. Det bar helder
attende. Det seig og sakk under ein-
veldet, ingen vilde gera seg simpel og
stiga ned og løfta upp, alle vilde høyra
til dei store og time og snakka slik,
at ein var kend ut ifrå hopen. Ingen
forstod bonden, og han forstod ingen,
ikke eingong seg sjølv. Han sat i
kyrkja etter gamal vane, han tok hatten
av seg for storkaren, men forstod ingen
ting utan at knurra, når han sku bi-
tala ”rettigheit”.
2.
I vor tid — og vi slegtar på dei
gamle — i vor tid geld det um at
halda det gåande. Vi har det so gott,
lat oss no gløyma oss sjølv og berre
tenkja på andre. No har vi den ”reine”
læra, no har vi ikke einveldet, no er
alt so gott og vel. Ka er det då, som
vantar? nemn meg ein einaste ting!
Eg skal straks vera til tenest, vi er
ikke sikrad mot den ”nye” tid med
henar kætteri og djevelskap. Og so
lyt vi alle samla oss som i fordums
tid. Det sku vel vera snart gjort at
missa det, ein ikke har. Mon det ikke
er innbilning, at vi bar so myket gott?
Eg er storleg rædd for det. Vi kann
ha ting, som um vi ikke har dei.
Mange har vi, som ikke forstår seg
det minste på ”rein? læra, mange, som
er likaso gode katolske no, som fyrr
reformasjonen. Dei har lært ”sine
bøker”, kann dei utantil, men ikke
innantil, forstår seg ikke eingong på
den luterske abe 1 kristendom. Dei
mange trur det er ”rein” læra at segja
etter, som ein annan stavar fyre. Og
*I lærer vi oss til katoliker i barndomen,
so er det tungt at snu um seinare.
Ingen vil sjå ned til dei små, og verta
som barn, snakka som barn med bar-
net. ”Husk paa verdigheden, verdig-
heden!” Der har vi det; har vi fått
nokot forat gjøyma bort tanken vor
med, so er det det danske mål. Vi
dreg upp danske katoliker. Vi lærer,
forat gera oss til, forat segja nokot
pent, og ger narr av eit bondebarn,
som ikke er føtt at tala dansk. Og
når barnet veks til, ven vi det at sjå
upp til det danske og dei dansklynde.
Vi vil gerna vera med i missjonen.
Vi lærer oss mål, som heidningen
*) Fraa ”Nordmanden”,
skyner, vi veit, at ellest kann vi ikke
gera han nokot gott. Vi elskar heid-
ningen. mår vi brukar hans mål og
talar til han om Gud og Kristus. Skal
vi ikke ogso elska vort eiget barn?
Lat oss ikke stola formyket på, at vi
har ”rein” læra, solenge vi ikke talar
”reint” og beint fram til vore barn i
deira eiget mål.
Men lat so vera, at uppdraging
går det galet med, du lyt då finna,
at vi er fri einveldet. Tru det? Lenge
har vi havt reformasjonen på papiret,
sidan 1814 vor politiske fridom; korkje
den eine elder den andre er trengd
inn 1 oss og gått oss til merg og bein.
Med det danske mål har vi ogso ein-
veldet. Som Frelsaren spurde den stolte
Jøden etter mynten og pekte på yver-
skrifti, kann ogso nofortidi peikast på
det danske mål, som er yverskrift på
alt, vi talar og skriv og lærer. So-
lenge vort eiget mål ikke er komet
seg til heider og æra 1 landet, er
landet helder ikke friat so aldeles frå
framandt velde. Ka hjelp det oss at
kalla oss det norske folk, når vi ikke
vil bruka det norske mål? Utan det
vert vi ingen nation for oss sjølv.
Utan det kenner vi oss ikke sjølv.
Difor vil eg be alle, som elskar vor
kyrkja og vort land, at elska fram
vort mål i tala og skrift og verka for,
at vi får det inn i skule og kyrkja.
Målsaki sku med rette vera program-
sak for det norske folk. Vi sku ikke
velja nokon til stortingsmann, når han
ikke vil vera norsk i ordets rette,
sanne tydning. Det kan vera meir
enn målet, som er eigendomlegt for
vort folk, men målet er det fyrst og
fremst. Det kann ingen tenkjande
vitug mann vilja nekta.
«Vi har det saa godt, som vi har
det:
So høyrer me Novemberfolk segja.
Dei ankar seg fyr dei laake Tiderne,
Verdi vert syndefullare og syndefullare,
segjer dei, og ei skikkeleg Spikesild
kostar 10 Øyrur, men snakkar me um
Politikk, segjer Folk: ”Vi har det saa
godt, som vi har det.”
Eg lyt hugsa paa nokot, som stend
ein Stad i Bunyans Ohristian progress
um ein Mann, som sit paa ein Myka-
dunge og grev i Myki, og eim Engel
held ei lysande Krune og vil gjeva
han; men han tykkjer han hev det so
innerleg godt, slik som han hev det,
blæs aat Kruna og held paa og karar
i Myki.
Slik er det med mange av oss og:
me karar og grev og tykkjer me hev
det so godt, so me gaar ikke Livsens
lysande Maal!
Den, som hev det so fælt godt, at
han ikkje traar etter nokot betre, han
hev ikkje meir aa liva etter. Manna-
Livet er eit ævelegt Arbeid fram mot
nokot betre: ”Dei segjer at Livet det
lid og det skrid, og fram mot eit betre
seg søkjer.” Den som tykkjer han hev
naatt det gode, som han ynskjer, han
er ferdig med Livet. Fit Folk, som
er fornøgd med det, som det alt hev
vunnet, lyt det gaa til Atters med;
det er ferdigt. Det er Arbeidet fram-
etter og uppetter, som yngjer uppatt
Folki; slær dei seg til Ro og legg seg
paa Latsida, so gjeng det, som Werge-
land segjer:
”Stands Kilden, som med Sang begyndt
Har raskt sin Gang,
Og den en giftig Sump vil bli?
, Korleids skulde det gjenget med
Verdi, um Folk totte dei hadde det
godt som dei hadde det, og let alt
vera som det hadde voret i Fars og
Farfars Tid! Folk hadde det nokso
godt, fyrr dei lærde aa bruka Elden
og aat Maten raa; men sidan fekk dei
det endaa betre. Sjøfolk i gamle Dagar
sov truleg ikkje so ille, naar dei lagde
seg paa berre Tiljurne; men so sette
Alkibiades upp liksom ei Hengekøie,
og sidan sov dei endaa betre. I den
gode gamle Tidi, under Einveldet, aat
me Borkebraud, best det var, og ender
og daa svalt det ihel nokre Tusund
Mann av oss, og me var endaa for-
nøgde. Tru ”Novemberforeningen” leng-
tar attende til den Tidi? Elder trur
Novemberkultarne ikkje, at liksom Tidi
hev gjenget fram til vaar Tid, soleids
skal ho halda paa og gaa fram etter
vaare Dagar og? Folk hadde det godt,
fyrr dei fekk Fimbaatar og Jarnveger
og Telegrafar og alt slikt, men dei
hev det daa betre no.
Slik er det vel med Samfunds-Ut-
viklingi og. I den eldste Tidi slo der
Fangarne ihel, og Folk totte dei hadde
det godt, og at detta var ”glorious
sport” (”Moro paa Butlar”). Sidan
fann dei paa aa gjera Fangarne til
Trælar — det lyt vel verkja i ein
November-Skolt, naar han høyrer um
slikt eit liberalt Framsteg; for ”Libe-
ralismen er av Develen.” Men sidan
livde Folk betre enn fyrr. So vart
Trælarne Liveigne og kom til aa høyra
til Jordi i Staden fyr til ein Mann —
eit stort Framsteg att; og mange —
dei som ikkje var Novembermenner daa
— velsignad detta Framsteget. Ende-
leg vart dei Liveigne frie, og Jordi
kom til aa høyra til dei. Hadde Guld-
bransen og Brandt og Jens Selbo og
Presten Klavenes voret til daa, hadde
dei vel spaadd, at Vaarherre aldri
kunne tola slik Develskap; — men han
tolde det, og Folk livde mykje betre
enn fyrr.
So rauk Adelen i Norig i 1821.
Det var ein, som trugad med, at han
vilde segja dei norske Fjelli farvæl,
men Dvergmaalet i Fjellet svarad: væl,
og Folk liver no endaa betre enn fyre
1821.
Sameleids er det med den politiske
Utviklingi. Folk totte eingong dei
livde godt under Ættehovdingar og
Fylkeshovdingar, men daa desse hadde
jørt Tidi so langt fram, som dei raadde
med, so livde Folket endaa betre under
Feudaladelen, og daa den hadde gjort
si Gjerning, besnad Folkelukka under
Einveldet, til dess Folki var komne sø
langt, at dei totte dei kunne liva en-
daa betre med Sjølvstyret.
Godt er det, at ikkje November-
Gods-Eigararne hev raadt i Heimssoga,
for daa hadde me gjenget i Skogen
endaa, med ein Klubbe i Handi, og
slegest med Villdyr. (Meir.)
Tanken
fatt Smaatt.
(Innsendt.)
”Fredriksstad Tilskuer” heiter
eit Blad, som truleg kjem uti Fre-
driksstad. Detta Bladet hev kulkat
ihop ein ”Leder”, som no gjeng Landet
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
