Full resolution (TIFF) - On this page / på denna sida - Åttonde häftet - Ivar Aasen. 1813—5:te august—1913. Av Halvdan Koht
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
Below is the raw OCR text
from the above scanned image.
Do you see an error? Proofread the page now!
Här nedan syns maskintolkade texten från faksimilbilden ovan.
Ser du något fel? Korrekturläs sidan nu!
This page has never been proofread. / Denna sida har aldrig korrekturlästs.
IVAR AASEN 423
Folk kan være stolt», og staten gav han
aarsløn til arbeide sitt. Baade for samtid
og ettertid kom granskargjerninga hans
til aa gaa ihop med all den andre
nasjonale granskinga kringum 1850. Verke
hans vart ein led i den »nasjonale
romantikken», den som vilde atterføde fyrrtida;
Aasen sjølv vart ein romantiker, ein mann
som fyrrtid-draumar hadde kveikt til
gjer-ninga hans.
Utvilsamt hadde det mykje aa segje
for den velviljen han møtte, at han kom
med dei fyrste bøkene sine i ei romantisk
tid. Og i visse maatar kom
fyrrtid-draumane til aa sette merke paa hans
eigen vitskap og endaa til paa
fram-tidprogramme hans. Men den historiske
sanninga er at han hadde vakse upp av
eit reint änna grunnlag. Det som bar
tankelive hans, var ikkje romantikken;
han hadde liten eller ingen skyldskap med
den nasjonale fyrrtid-lengten som hadde
gripe dei norske yverklassene. Han var,
ikkje berre etter ætt, men i aandeleg
meining og, fødd av eit änna samfunn
og ein annan vilje. Det var ikkje noko
tilfelle at han etter kvart kom i strid
med P. A. Munch og dei andre
romantikk-mennene; her var motsetning i sjølve
upphave. Ivar Aasen var ei frukt av den
store bonde-reisinga som fyllte den norske
historia i det 191de hundradaare med
sine magtkrav. Han var ikkje aandsbror
med P. A. Munch, men med O. G.
Ue-land. Han var med og samla bøndene
til upprør imot dei gamle magthavarane.
Vil ein sette gjerninga hans
isaman-heng med andre ting i samtida, so skäl
ein ikkje fyrst og fremst tenke paa all
den andre nasjonale vitskapen. Men ein
skäl vende seg til dei sigrane som
bøndene vann i samfundspolitikken. Dei
hadde i 1837 faatt folkevalde
umbods-menner til aa styre i bygdene i staden
for kongelege embætsfolk, og i 40- og
Kveikt — eldat.
50-aara vart embætsmennene meir og
meir settuta for magta, samstundes med
at lønene deira vart slaatt ned. I 1839
var det gjort ende paa den ser-retten
byborgarane hadde til aa drive
handverk, i 1854 vart det slutt med
sagbruks-privilega; i same aare fekk borgarane
verjepligt lagt paa seg jämt med bøndene,
og i 1857 vart grunnen lagt til
handels-fridom paa lande. Serskilt i 50-aara var
det at bøndene paa Stortinge tok ifraa
yverklassene dei fyrerettane som dei
bygde samfundsmagta si paa. Det er i desse
aara at bondemagta vinn fram i Noreg.
Og i denne framgången høyrer Ivar Aasen
med. Han vilde og bygge bondemagt,
og hans program var kanskje endaa
djer-vare enn Ueland sitt: han vilde lyfte
bøndene til herredøme i sjølve aandslive, reise
den norske bokheimen paa bondemaale.
Ein tarv ikkje nøgjest med gissingar,
naar ein vil finne det samanhenge ein
skäl sette Aasen inn i. Den endelause
ordenssansen som er slikt eit grunndrag
i vitskapsverke hans, — trongen til aa
faa systematisk skikk paa all ting, —
har drive han til aa gje oss grannsam
upplysning um hans eigen aandsvokster.
Heilt ifraa ungdomen sin har han
dag-for dag og aar for aar skrive upp
nær-sagt ait kva han tok seg til, — kva for
bøker han las, kven han tala med, kva
han arbeidde, og kva han tenkte. Han
har gøymt paa kladdane sine og paa
uppskriftene sine um alle moglege emne.
Vi har i ait dette eit makelaust tilfang
til aa vinne kunnskap um köss ein stor
mann og eit stort verk bli til. Og den
som har granska dette, känn ikkje være
i ringaste tvil um at Ivar Aasen har
aandsrøtene sine i bondepolitikken.
Det var bondepolitikken som reiste
den fyrste maalstriden i lande. Fyre den
tid kunde dei nok ha drøymt um aa faa
eit sjølvstendigt norskt bokmaal; surne
Samstundes — samtidigt.
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
