Full resolution (JPEG) - On this page / på denna sida - Sidor ...
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
Below is the raw OCR text
from the above scanned image.
Do you see an error? Proofread the page now!
Här nedan syns maskintolkade texten från faksimilbilden ovan.
Ser du något fel? Korrekturläs sidan nu!
This page has never been proofread. / Denna sida har aldrig korrekturlästs.
50
Fedraheitnen·
30te Marts 1878.
av Ungarn ein paveleg Utsending (N·untius) som
heitte Hieronymus Rorarius; han skreiv’ ei Vok um
denne Greida og provde aa visa, at· Dyri ikkje
aaleine hadde Vit, men at dei og brukteVitet sitt
mykje betre enn Mannen gjerer.»,..J ·«1723 skreiv
Prosessor Dr. Ribec i Helmstadt ei Utgreiding
»Um Dyresjaeli,« der han fekk ut, at Dyrihev baade
Medvit og Hugleik og alle dei Lyster og Hugdrag,
som Mannen hev; men han tvilad paa, um dei
kunde hava det rette Mannaoit (Tanken) og Fri-
dom og Dygd· Tjuge Aar etter skreiv ein Mann,
heitte Winkler, ei silosofisk Bok um det same; han
meinte, at Dyri iminsto maatte hava ein Grad av
Mannavit. ’
Jamnaste segjer Folk: Dyri hev ikkje Vit;
dei hev berre ei Naturdrivt (Hugskot, ,,Jnstinkt«),
som driv dei til aa gjera det dei gjerer, utan at
dei tenkjer etter kvi dei gjerer so. Dei kjenner
paa seg, at so og so maa dei gjera, og so gjer
dei det. Naturen krev Samspil og Jamvigt mil-
lom Livet og Livsvilkori; kjem det ei Umkoknpling
i denne Jamvigti, so driost Dyret av sjolve Natu-
ren til aa retta paa Mishaoet· Fuglen, segjer
Oken, vert driven til aa flytja ao baade innvortes
og utoortes Grunnar. Den innre Grunnen er, at
lhan er ferdig med Forplantningsyrket sitt· ·Den
ytre Grunnen er, at han finn mindre Næring; at
det vert mindre varmt enn det skulde vera; at
,,Ravkrasti« (Glektrisiteten) i Lufti er sorandrad;
at Sunnanvindeti stend hit med eit lindare Luft-
drag og med passeleg Elektrisitet, og at Soli med
sitt Ljos og sin Verme stend i Sud. Detta driv
og dreg Fuglen fraa Nordlandi og sudetter. Paa
same Magten med Heimferdi att. Paringsdrivti
aukar Blodvermen;4 Hiten i Afrika vert utolandez
Næringi minkar fyr Skuld Turken, og Nordanvin-
nen stend inn yoer Landet svalande og frisk —:
Fuglen dregst nordleides. Dei ymse Hugskot hjaa
Dyri er mange, baade til aa vera sloge og mang-
sreistne i Matstroeoet sitt, og til aa verja seg mot
Fiendar, og til aa hava Umsut fyr Ungarne sine;
dei hev og ein stor Kunstsaiis i Reidbyggjing og
Holegraving og Vevspinning og mangt slikt; men
allstodt kjem det seg av denne same Naturdrivti
etter Samspil og Jamvigt millom deilivande Vokst-
rarne og den Naturen, som dei liver i.
Dei mange forbinelege Gjerningar og Agt-
ferder, som me ser hjaa Dyri, og som ofta fcer
oss til aa tru, at dei maa hava Vit, forklarar Ein
daa paa denne Maaten: Eit Skordyr (»Jnnsekt«,
som Fluga og slike) legg stødt sine Egg paa slike
Stader, der Ungen, naar han kjem fram, kannsinna
si rette Næring. Men daa no Skordyret, t. D.
Fluga, aldri hev set, at det kjem Ungar ut av desse
Egg, og daa ho dessmeir ikkje veit, at der er Liv
i Egget, so kann det ikkje vera av nokon Ettertanke,
at ho legg Eggi just der og ikkje ein annan Stad;
ho gjer det einast av Naturdrivt. —— Høna, som
fyrste Gongen hev vorpet,veitikkje, at der i Egget
er Emne til ein Kjukling, og at det Emne skal ut-
viklast ved Verme; ho kann altsoikkje tenkja: ,,Eg
vil verma upp detta Egget og dermed gjeva den
Kjuklingen Livz« nei, ho legg seg paa Egget berre
av di ho kjenner ei Drin tildet,plentliksom Ma11-
nen et, naar han er svolten, utan syrst aa tenkja
etter, kvifyr han et: han maa eta, og so et han.
— Vevkjeringi tenkjer ikkje som so: ,,Eg vil fanga
meg ei Fluga; men daa eg ikkje kann fljuga, vil eg
spinna meg eit Net, som Fluga skal verta han-
gande i; daa kann eg taka henne og suga henne i
meg i all Mak;« —- nei; ho hev enno aldrismakt
Flugeblod, ho veit ikkje oss det smatar, dihelder;
ho spinn sin Vev ao ei Drivt, som ho sjolv ikkje
skynar; og naar so Veven er ferdig, og ho ser
Fluga hanga der, so legg ho til og sugar henne
ut, —— av di ho kjenner Hunger-
(Meir.)
Religiese Tilsta11d.
(Framhald.)
Der som »Aandelegheiti« gjeld so mykje og
Gudsordet so litet, der maa Ein venta aa finna
ymse skjeive Meiningar. Væl skulde Ein ikkje tru,
at Folk tok i Mist ao Sedelcera elder Moralen;
men det er kje aa lita paa, det helder, er det likt
til Ein kann ofta hoyra Folk ordstridast um koat
som er Synd og ikkje Synd, justsom deiikkjeskulde
ha leset den moralske Log— Største Tungjen av
Folket trur, at Spel (M;usisk) og»·f Dans er Synd.
Den som ymtar Toil um’ den Ting, kann venta
eit sovoret Svar:«»det er-’ Raad te ·høyra, at du er
kje annat eit verdslegt Menneskje; det naturlege
Menneskje satar ikkje dei Ting, som hoyrer Guds
Aand til; meiner du ein aandeleg Mann kann sleppa
seg til aa vera med";i Spel og Dansk Soleids er
Leiken aa kalla utdoydd her ikring. Ein kann ofta
hoyra den ·Setningen, at ,,alt det, som fell lett fyr
Naturen, er Aanden imot.« Denne Setningen er
ei Skræma fyr mange. Dei tenkjer det kann ikkje
nytta aa sokja Vaarherre, fyrr dei hev sett seg fast·
fyre aa fylgja den Liveregelen. So set dei det
ut Tid fyr Tid; —— Ein tykjer Eiii vil drygja
altsom lengst med aa gangainn i so tungt og myrkt
eit Liv.
Er det no slik ein Træld·oms Aand, som raar,
so er det mest sjø»lvsagt, at Livet· vert egoistiskt
elder sjølosjukt. Ein fcer berre tvo Ting aa gjera
i Verdi, og det er aa·kara Mat til Munnen fyr
seg og sine, og so aa bna seg til aa døy· Andre
Folk elskar Ein berre »til Univendelse,«’ som dei
sjølve segjer. Det at Ein skal arbeida fyr aa gjera
Folk glade og lukkelege i andre Maatar, synest
Ein«ikkje ’aa sorstaa seg paa; dei strengaste trur
endaa ikkje, at det er rett dessmeir; Folk hev likso
godt av Trengsla, meiner dei. Naar dei held Bøner,
bed dei helst um, at Vaarherre ,,maa visa Ein hans
Synd og Usseldom og hjelpa Gin til aa strida
imot den,« —- at Vaarherre i detHeile maa hjelpa
Menneskjet til aa gjera det og det, som Ein hev
komet paa skulde vera godt aa faa gjort. Der-
imot hoyrer Ein sjeldan dei bed um, at Ein maa
faa ganga i Guds Tenesta, at Vaarherre maa føra
og leida Ein etter sitt vise Raad; der er ikkje Tankje
um aa gloyma seg sjølv hell kasta si Sjolvsorg paa
Vaarherre og liva berre fyr Gud ogsine Medmen-
neskje; snarare vil Eiii taka baa Gud og Mann i
si eigi Tenesta og fyreskriva dei, korleids dei skal
fara sram imot Ein. Vaarherre stend no so høgt,
at Ein ikkje kann segja nokot paa honom, um han
gjeng sin eigen Veg; men dei Folk, som ikkje vil
falla til Fota, dei vert ikkje altid tekne paa med
Silkevetter.
Her skal eg taka aat aa fortelja sume Hen-
dingar, som kanskje vil upplysa og stadfesta det eg’hev
sagt. Fyrst nokot, som gjeld Læra.
Her er, naturlegvis, dei ibland, som ikkje legg
so stort Lag paa eit tungt og myrkt Liv, men tek
seg Trøst og Mot av Vangjelia. Ein sovoren Mann
baud seg til aa vera Utsending (,,Emissoer«) fyr
JndremissionZ-Samlaget vaart, det fyrste at detta
vart tilskipat· Hait var kjend nokotsonoer hver heile
Sundhordland fyrr, og er ein aalvorleg og visst
ikkje so litet roynd og provd Mann i Trui. Det
er ei so vigtig Sak, eg hev fyr meg denne Gon-
gen, at eg trur det haver til, um eg namnkjenner
sume av dei Menn, som hev med Saki. Den Man-
nen, eg her talar um, heitte Per Øyro. Indre-
missionsstyret oaart vandad Per Øyro, for han
var for mhkje »evangelis «. Styret er ivrigt i sitt
Yrkje, og no hev det drivet det so vidt i ikkje
,,evangelisk’« Leid, at Ein og Annan alt sig under
dei Byrdarne, som Utsendingarne binn paa dei.
No etter Kyndelmess hev Utsendingen Ole Steen
saret gjenom Stoneoik og Etne. Her hev gjenget
eit stort Ord um, kor dngleg han er. Endaa han
ikkje synest vera nokot sers gaaverik, so veit han
daa aa vekkja Folk til Aaloora. Det var hi Vika,
Knut Øvernces i Etiie skulde fylgja han burt i ein
annan Gard i Samling. Daa han kom heim atte,
fortalde han med Kona si, at Ole Steen tok sat
paa han og sagde med han paa Lagsoleids: ,,kvat
er det du Knut fer og fyl med oss etter? inkje
les du, inkje syng du, og inkje bed du.« ,,Eg
tykkjer eg grev og bed, eg og,«svarad Knut; ,,men
det kan gjerna vera altfor vesalt og veikt." »Aa
det nyttar deg inkje, naar inkje du bed openbart,«
sa Ole· ,,J det same sette det seg ein Styng fyr
Brjostet mitt,« fortalde Knut, ,,som inij hev vil-
jat gjeva seg.« Og han laug det visstikkje Fleire
Døger etterpaa fekk han ikkje sooa fyr Hugverk, og
so vart han fraa seg, og i denne Stund maa dei
sitja fleire Manii Vakt yver han. Paa Skoneviks-
strondi var ei«-.Kona og ei Gjenta, som lagdest sjuke
etter han Ole Steen hadde talat med dei.
(—Meir.)
Av laak Ære ·
« Gi Forteljiiig·
1
Alvhild sraa Dale var so vaen ei Gjenta,
at Ingen visste aa nemna hennar Make i den
Bygdi. Ho hadde eit Andlit so godt og mildt,
Munnen var blid, men nokotlaus i Smilen, Augo
var klaare og trufaste som tvo Guds Englar. Den
Gjenta laut haoa eit godt Hjarta, sagde Folk-
Dei talad vael um henne Alle, og det var saae
Gutar, som ikkje saknad henne, naar ho vantad i
Leik elder Lag. ,,Den slepp aa trega paa Gista
si, som fcer Alvhild,« sagde dei Gamle.
Det var berre Ein, som ikkje kunde tru so
tryggt paa henne som han gjerna vilde, og det
var Bjorn Haugstad. Han og ho hadde voret
kjende alt fraa den Tidi dei gjekk fyr Presten, og
sidan hadde dei paa ein Maate voret liksom Kjæ-
rastesolk, endaa ingen Ting var sagt elder avgjort
dei imillom· Men Bjorn tottest merka rett som
det var, at ho saag likso blidt til Andre som til
han, og det gjorde at han vart mistruen og leid-
sinnt. ,,Ho hev altfor godt Hjerta,-« tenkte han.
Likevoel heldt han oversleg av henne.
Hellest var det ikkje mange, som hadde Mod
til aa bjoda seg fram. Alvhild var rikaste Gjenta
i Bygdi, og det var Ingen, som kunde segja for
visst, kven det var, ho bar i Hugen· Det med
Bjorn Haugstad var det Jngen som trudde vidare
paa. Den, som skulde hava likaste Voni, var
Knut Aasen· Han var Son aat Ordforaren i
Bygdi, hadde ein gild«Gard i Vente og var sjolv
ein snaal og spraek Gut. Men han vaagad seg
ikkje helder til. Gutarne hadde fenget liksom ein
Stokk i seg fraa den Tidi, daa Olao Storedal
fridde. Han var or Grannebygdi, rik Kar, ung og
staut, stormannslcFi all si Ferd; han kom osta til
Dale; Alvhild saag ut til aa lika han godt.
Men daa han sridde, vart det beint Nei. Hal-
vard, Faer hennar, saag paa henne og undrast.
,,Du lyt veel Einkvar hava, du au," sagde han,
»og det er paa Voni, um det byd seg mange gil-
dare.« .,Aa, skal eg haoa Nokon, so kjem han
nok,« meinte Alohild. —Men etter den Tidi heldt
Gutarne seg meir paa Avstand· Dei meinte det
var best aa bia og sjaa· Jngen kunde vita, kor
Haren gjekk. Alvhild var no og so ung endaa,
og unge Droser er altid bidlevande, meinte dei.
Soleids gjekk det, til Alvhild var tjuge Aar gamall.
11.
Øvst i Dalen budde Aasbjorn Hegglid. Han
var Utbygding, hadde sylgt med den fyrre Pre-
sten og voret Lutbrukar hjaa han i mange Aar.
Der hadde han lagt seg upp Pengar; men der
var dei som trudde, at sume av desse Pengartie
ikkje var ærleg tente. Aasbjorn var ein stor, sterk
Mana, men myrk og meir faamælt enn andre; han
var hard mot sine Undermenn og hadde Lag med
Jngen; Folk likte han ikkje, Gjenturne var rædde
han. Um Ætti hans kunde Jngeji faa vita nokot,
som var Grunn i. Fyrst fleire Aar etter at han
var komen til Bygdi kom det ut ei Segn um, at
han var Son aat ein Handelsmanm som var
komen i Naudi fyr at han hadde skrivet falske
Namtt· Etter den Tid var han endaa meir skydd
enn fyrr, og dei kallad han SvartesAsbjorn.
J Prestgarden tente paa den Tid Sigrid,
Dotter hans Olav Husmann. Ho var ikkje nokot
fager; men ho var eit stort, dugande Kvinnfolk,
ferm og greid i alting, godvis og snild. Aasbjorn
totte detta var ei havande Gjenta.« Han var meir
god mod henne enn mot dei andre, og det vart
snart eit fast Ord, at han og ho var Festefolk.
Sigrid likte seg litet i detta. Ho saag paa han,
at han gjekk og tenkte paa slike Ting, endaa han
Ingenting sagde; men sjølv var ho meir rædd
han enn ho likte han. Ho gjekk og drogst med
detta som med ein tung Draum; Augo hans var
etter henne, kor ho gjekk, ja sylgde henne inni
Svevn og Droyming store, blanke, soarte, fulle
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
