Full resolution (JPEG) - On this page / på denna sida - Sidor ...
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
Below is the raw OCR text
from the above scanned image.
Do you see an error? Proofread the page now!
Här nedan syns maskintolkade texten från faksimilbilden ovan.
Ser du något fel? Korrekturläs sidan nu!
This page has never been proofread. / Denna sida har aldrig korrekturlästs.
Nye-M
edraheimen«
Eit Blad aat det norske Hvilket.
Kjem ut koar Onsdag og Laurdng.
JSLIT 58.
Vris fyr Fjordungaaret: i
Kr. 1,10 (= 33 ß) med
Porto og alt. Vetalitig I
f1)t«eaat. l
Onsdag desl llte September.
Lysingnr kostar 10 Ore
(3 ß) Petitli11a, og daa
etter Maaten fyr storre
Bokstavar.
s 1878·.
Um sjeldsyutc Dyr i Sjoen.
Daa det no inokre Dagar hev ooret Tale um eit
Dyr, som nylege viste seg i Sjoen ved Aalesund,
og som Folk ikkje fekk sjaa so grant, at dei rett
kunde vita kvat Slag det var, so kunde det no vera
tilhovelegt aa minna seg paa nokre Fraasegner fraa
syrre Tider um ymse undarlege Dyr i Sjoen.
J den merkjelege gamle Boki, som heiter Konge-
spegeletr (Konungs Skuggsjaa),s finna me ein heil
Volk med Fraasegner um alle Knalar og Kobbeslkig,
og dernæst ogso um nokresjeldsynte undarlege Dyr,
som hava votet sedde i Havet. Eit av deim er
kallat Hav guva (Hafgufa) og er sagt aa vera so
stort, at naar det sloyterseg upp i Sjoen, so er det
likare til eit Latid enn til eitr Fisk ; og dertil er det
og sagt, at det føder seg paa den Maatematdet
berre held Kjesten open syre ei Stund, og daa
denne Kjesten er so stor som ein liten Fjord, so
samnar det seg alltid eit litet Straal med Fisk i
honom, og naar so Dyret legg Kjeften i Hop atter,
so sangar det dermed desse Fiskarne og glvyper
heile Hopen paa ein Gong. So er der ogso sor-
talt um tvau andre »Skrimsl", som visa seg i
Gronlands-Havet framansyre ein stor Storn1, og som
hava mest som Mannsskapnad i Hovud og Herdar,
naar dei syna seg paa Sjoen; det eine ao deim
er kallat Havstramb og det andre Margygr,
og dei era ogso nokot like, so ein mest kundesegja,
at det maa vera Han og Ho av same Slaget-
Meti um alle desse Dyri segjer Forteljaren, at
Folk hadde berre seet deim nokot langt ifraa, og
, at dei ikkje hadde voret veidde elder sangade, so
at ein kunde faa nokor Fullvissa um Skapnaderc
deira· Det er likt til, at dei ogso hava voret kjende
paa Jsland; for det sinnst uppteiknat i dei islandske
Aarboker ved Aaret 1305, at nokre Kaupmenner
hadde ooret ute paa Havet i ein stor Storm, og
daa hadde dei seet baade Margygr og Havstramb
og mange andre ,,Skripe". Likaeins finnst det
ved Aaret 1829, at Margygrihadde syntsegsunnaw
syre Landet. « .
J ei gamall Saga,· som er skrivi nokot seinare
en Kongespegelen, sinna me ein Fortelnad um eit
Sjodyr av eit annat Slag. Den islandske Bispen
Gudmund Areson (s 1237) var komen i stor
Usemja med Hovdingom paa Jsland, so han baade
ein Gong og sleire laut fly fraa sitt Bispesæte, og
soleides var han daa og nokre Aar i Norig Her
var det eingong, at han var ute paa ei Ferd mil-
lom Nidaros og Vergen, og daa havde det seg so
ein Kveld, at han skulde taka Hamn i Hjorunga-
vaag paa Sunnmore· Men daa hadde det nylege
hendt, at ein Orm med tolv Lykkjor (elder Vugter)
slotnade upp or Sjoen, so haii stundom laag tvert
yoer Vaageti og stundom loynde seg ned i Kaoet,
og jamnaste kom haii upp, daa det var mest til
Meiiis syre Folk, som vilde inn paa Vaagen· No
lagde han seg ogso tvert i Vegeti fyre Skuta, som
Gudmund var paa, og Sjomennerne kvidde og leto
illa fyre detta Meinhovet; men Gudmund bad deim
stemna beint inn paa Vaagen, og so gjorde han si
Bort og tok vigt Vatn og skoette paa Orn1e11; daa
seig han undan, so Sknta slasz god«t fram. Og
det som meir var: utn Morgonen etter fekk Folket
sjaa, at Ormen var reken paa Land (med Flodi)
og sunderhoggen i tolv Stykke. (Biskupa Sogrir
2, »129.)
Detta skulde daa hava hendt umkring soin i
Aaret 1225 elder nokot syrr. Men der er ogso
Teikn til, at der alt fyrr hadde voret ei Segn um
ein Orkn i denne Vaagen. Soiti kunnugt er, var
der eingong eit stort Slag i Hjorungavaag imillom
Jomsvikingom og Haakotr Jarl. J detta Slaget
var der ein Jomsoiking som dei kalla Vue hin
digre·, og som hadde med seg tvo Kistor,sulle med
Gall. Han stridde mannelege, til dess hcm saag,
at Slaget oar tapt, og daa tok han Gullkistorna
sine og stoypte seg i Sjoeii med deim. Mensidan
var der ei Folkesegn um, at denne Maanen var
umskapad til ein Orm og laag der paa Botnen og
gjætte Gullkistorna sine. (Flatøyboki 1, 203). Detta
høver no godt saman med andre Segner sraa Forntioi
um slike Ormar elder Drakar, somskulde liggja og verja
fyre ein nedgraven Skakk, so som den namnkunnuge
Ormen Faasner, som Sigurd Faafnesbane sekk Til-
namnet sitt av. Men det som syre oss er mest aa
merka ved denne Fortelnaden um Biskop Gud-
mund er det, at han viser, at Folket vaart alt fyre
sekshundrad Aar sidan hadde nokotsoncer den same
Tokknad ·um Sjoormen, som det sidan heve havt.
Av dei Bokmenrier, som i seinare Tider hava
skrivet um undarlege Dyr i Sjoen, faa me syrst
nemna Peder Clausson (f 1623). Hans Bok um
Norig og dei umliggjande Øyar heoe lenge voret
kjend; men han hadde ogso skrivet nokot meir, som
vardtliggjande uprentat, og dertil hoyrde eit Stykke
um Sjoormen, som no er innsort i »Christiania
Videnskabsselskabs Forhandlinger« syre 1876. Etter
denne Fraasegni skulde Sjoormen vera eit reint av-
skraemelegt Udyr", som er nokre hundrad Famner
langt og heve eit Hovud som ein stor Baat elder
ei ,,passeleg« Iagt. Det kann og vera fleire saman
paa ein Stad, so som i Stavangersjorden, der det
stundom kann vera tvo elder tri paa ein Gong.
Og det verste er, at han er so for srek til aa eta
Folk, at haii legg seg midt i Skipsleidi til aa
sanga deim, somtserdast paaSjoen; stundom berre
lyster han upp Hovudet og tek Folket ut or Skuta,
og stundom slær han sunder Skutorna elder Bout-
arne og et upp Folket, som var i deim. Den eing-
ste Heppa er, at det er so sjeldaii haii kann koma
upp or Djupetz det er berre i stillaste Vedret og
bjartaste Solskinet og ikkje paa andre Tider. Skulde
ikkje det vera, so kunde der ikkje koma Folk paa
Sjoen, og ingen kunde bu paa Øyom paa Bester-
sida ao Landet.
Peter Dass heve ogso nokre Ord um Sjoor-
metr isin ,,Nordlands Trompet««; og sidaii var det
daa fleire, som skreiv um det same. Biskop Pan-
toppidaii i Bergeii sankade saman alle Fraasegner
um detta Dyret og sorde deim inn i si Bok um’
,,Norges naturlige Historie.« (1752). Han gav
endaa paa ein Stad ei Teiksjing av Sjoormen;
men denne Teikningi var komi sjrgfa Presten Strmn
paa Sunnmore og var gjord etter berre Fraasegn
og ikkje etter eigi Augnesyn. Det var ikkje fritt
fyre, at Strøm tregade paa, at denne Teiktiingi
skulde koma soleides ut; for han var rædd fyre, at
Folk skulde tru, at han hadde seet sjolve Dyret
so vel, at han kundeteikna det av etter Augnesyni.
Strøm var sjolv ein cerleg »Vitenskapsmann«, som
tok det grant og glogt med si UmlysinI»sp»iv Land-
sens Dyr og Voksterslag; men han var ikkje av
deim, som tru, at alt som ulcerde Folk fortelja,
skal vera berre Skravl og Skrynjor. Han segjer
kvat han hadde hoyrt um Sjohoroi (elder Kraken),
og lika eins um Havmannen (= Havstramben); og
um han endaa sjolv hadde stor Tvil um Tingen,
so tykte haii daa, at det var »alt for vaagelegtaa
vilja neitta ein Ting, sont so mange truverduge
Menneskjor sanna". (Søndmors Beskr. 1,287).
Nokot likt segjer han og um Sjoormen, som han
med all sin Etterroknad ikkje hadde fenget nokor
nogjeleg Greida paa. Han hadde elles hoyrt ei
Gisning um, at det kunde vera deri Fisken, som
me kalla Styrja, elder snaraste ei Rad av Styr-
jor, som gjekk og leikade og rende etter koarandre
i Sjoartromen; men detta vilde han daa lata standa
ved sitt Verd, til dess at betre Upplysning kunde
koma. (S. 207). ·
Det er no elles aa merka, at det paa denne
Tidi (elder etter Midten av syrre Aarhundradet)
var komet eit nytt Ljos i Kunnskapen um Dyre-
riket og Voksterriket; og det var ei Fylgja av det
store Framstiget, som denne Kunnskapen hadde gjort
i Sverike med Linne og hans Fylgjesmenner. Her
i Landet var Strøm ein av deisyrste, og sidan var
det fleire, som gjorde seg kjende med Linn6’s Skil-
greida elder Samskipnad (System) og strcevadetrutt
med aa ransaka og rokja etter alle dei Dyrslag,
som dei kunde finna i sitt eiget Land. Ein ao dei
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
