Full resolution (JPEG) - On this page / på denna sida - Sidor ...
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
Below is the raw OCR text
from the above scanned image.
Do you see an error? Proofread the page now!
Här nedan syns maskintolkade texten från faksimilbilden ovan.
Ser du något fel? Korrekturläs sidan nu!
This page has never been proofread. / Denna sida har aldrig korrekturlästs.
12te Oktober 1878.
Fedraheimen.
267
rosa seg taa eitsliktMedhald, naar me tek unda i
det nye franske Samfundet J dei mange og lange
Aarhundrad, som Kyrkja hev voret Stat og
Staten Kyrkja, hev det liksom gjenget oss i Blodet,
at Moralen og Sedskapslogjerne maa vera deisame
fyr Samfundet som fyr den einskilde Manneni
hans religiøse Tilvære. Men slik vil ikkje det nye
Samfund hava det. Og fyr detta kann det leggja
fram gode Grunnar· Trui vaar» segjer stZlv um
Moralen siii, at han ligg so hoth yver vaar eigi
Magt, at me kann ikkje halda Fyreskrifterne hans.
Det er berre med Hjelp ovanisraa, at me kann
liva eit moralsk Liv, slik som Kristendomen krev det.
Men no er det ei likso viss Sak, at den store
Fjsldeii av Folk liver Livet sitt utanfyre Kristen-
trui og den Hjelpi, som kjem ovanifraa, og soleids
kann Storparten av Folk helder aldri koma til aa
liva etter Moralen aat Kristenlivet· Difyr fegjer
det nye Samfund som so: Kristendomsmoralen er
ikkje i eit og alt tenleg fyr det reint jordiske Fyre-
maalet mitt: aa gjera Livskorie fri og lukkelege aat
koartMenneskje, som bur paa min Grunn, like godt
anten dei er Kristne elder Heidningar. Han ligg
for hogt og er for ideal. Her maa ein Moral til,
som paa den eine Sida er streng og rein nok til
at halda Samfundet ihop og halda Sjolvsykja og
Jllhugen og Raaskapen i Taumen, men som paa
den andre Sida helder ikkje ligg hogare enn at
Folk utan yverjordisk Hjelp kann «magta aa liva
honom etter. (Meir.)
Kristiallia, den 11te Oktober 1878·
Prof. Joh. Stoml, som ifjor vart negtad
Statshjelp til den store ,,Sproghistoria« si, er no
11te i Lettmsstedtska Foreningens »Nordiskt Tids-
skrist« med eit Motstrcevar-Svar paa Arne Gar-
borgs »polemiske Sendebreve« til Motstrcevararne.
Det er rart aa sjaa den lærde Professoren koma
leggjande med all sin Visdom fyr aa tyna eit Maal,
som han sjolv segjer ikkje er til, og som han
til dess større Trygd segjer helder ikkje vil verta
til. »Hellest skriv han mykje som er sannt, og serleg
hev han Rett, naar han held so sterkt paa Bygde-
maali. Men samstundes som han gjer detta, og
gjev or seg paa Maalmennerne fyrdi dei ikkje gjer
det same, iallfall ikkje i rette Mun1), —- so skriv
han daa likevoel imot Logframlagetum, at Bygde-
maali skal faa koma til sin Rett i Folkeskulen. J
det heile er hans Stridsmaate eit nyttDome paa,
at — Motstrcevarpolemikken er seg allstodt lik.
Av andre merkjelege Ting som han fortel skal
me nemna: Landsmaalet, fortel han, er det ingen
som forstend, ikkje eingong i Swtersdalen og Tele-
marki, »uden stor Vanskelighed«. Folk fraa Vinje
kunde ikkje»lesa 2) ,,Dolen’«. 3) Bokmaalet ,,forstod 2)
de bedre««. Den gamle Knudsenske Rispa um Tele-
bonde11 som ,,brukte Paaken« fyr aa faa Vorni sine
til aa lesa Landsmaal, vert her uppatt-kokat. Tvo
Skulemeistrar i Sætersdalen »kunde ikke komme ud
af det« med Ferdamannens Maal o. s. fr. ,,Der
er i Virkeligheden ligesaa mange Landsmaal som
der er Maalftrcevere·« ,,Skrive Landsmaal vil
Bonden aldrig kunne lære.« O. s. fr! —
Me foer nok snart til aa søra Things-Vitne
fyr aa faa dei Herrar Motstrcevarar til aa vyrda
det Faktiske! — At Hr. Storni fer til Utlandet og
kokar upp alle sine halvt og heilt usanne Paa-
stand, gjeryno ikkje hans Framferd sinare.
Namu paa Landskap og Embkrttskrinsar.
J siste Heftet av ,,Nytt norsk Tidsskrift« er innteki
I) Men sainstundes fortel him s- med full Rett —,
at heile Landsmaalet er grunnlagt, ikkjepaa gamall-
norsk, men paa ny-norske (ogserleg oestlandsteJ Vygde-
maal! Og han veit, at Maalniennerne er dei Ei-
naste her i Landet, som hev lagt seg etter aa gratiska
og draga fram Vygdcmaalil
2) Ordet ,,lesa« er eit Knip. Haii tor ikkje segja
»forstaa«, og so vrid haii det au til ,,lesa«. At
Vinjebonderne liksom andre Voiider hev vandt med
aa lesa eit Maal dei ikkje hev lært aa lesa, er daa
vccl sjolosagtl — Men i andre Lina kjem Ordet »for-
staa« att.
Kor bar daa til, at ,,D«o"len« hadde Lesarar kring
i Landet? Og athans Lesartal vaks meir og metr?
Kor bar til, at ,,Ferdamannen« og ,,Svein Urasdd«
og hadde Tingarar Landet rundt? Kor ber til, at
no ,,Fedraheimen« hev Tingarar mest allstadiLandet
og det mest berre paa Landsbygderne? Og kor
ber til, at me aldri hoyrer Nokon som klagar yver
Maalet? Kor ber til, at Samlaget kann liva, ja
veksa? Skal tru, at Folk i so mange Aar vil halda
paa aa gjeva nt Pengar til Voker, som korkje dei
sjolv elder andre kann skyna?
a-
»
ei forvitneleg Avhandling, som er funni etter P.
A. sMun»ch, og som ikkje hev voret prentad fyrr.
Ho-hev til Titel: »Om Benevnelsen paa vore
større Embedsdistrikter’«, og gjeng ut paa, at me skal
gjeva desse Krinsar Namn, som hover betre med
vaar Soga enn mange av deiNamn, me no dregst
med. Dei Namn, som er fyreslegne fyr dei største
civile Embcettskrinsar (Amt elder Fylke, som M-
vil hava kallat Syslur), kann vaare Lesarar sjaa
av Statistikm fyr det Norske Samlag i vaart Dags-
numer. Det er greidt: skal me finna oss sjølv att,
maa me retta Namni paa baade Embcettskrinsar,
Gardar, Bygder, og Menneskjur. ,,Dagbladet«bed
Landsdomar L. Daae, som etter Generalkonsul
Richter fulla kjem til aa verta Formann i Kon-
stitutions-Nemndi paa næste Storthing, taka seg av
denne Saki. Hr. Daae hev Kunnskap og Skyn
paa desse Ting; han talar ikkje Tall, som As-
sessor Løvenstiold, um gamle Pluralis- og Da-
tistndingar paa »um, em, eim« i Namn som
Solum, Solem, Soleim (sjaa Fedraheimen No. 39),
daa »dannede Mennesker, som kjende Middelalderens
Sprogbrug««, veit, at slike Namn-Endingar inkje hev
med Gramatiken aa gjera, men er ei Avstytting av
Ordet Heiin, gn. heimr t. D. Solheim (gn. Sol-
heimr), Toftheim, Greipsheim, Gjardheim (gn.
Gjardarheimr, Gjerdrum), Gudheim, Skjeroheim,
Svartsheim (Svadsem), Modheim, o. fl. Melegg
vaar Bøn til ,,Dagbladets««.
Rask Daad. Med Skip ,,Virma«’, KaptMey-
lænder, paa Jndiaferd fylgjer ein sjuk Student,
Ole Housken. Ved Surabaya (Java, den stør-
ste av dei 4 store Sunda-Øyer) fall ein Matros
yver Bord. Hr. Housken kastade seg strakst i Bat-
net, sekk Tak i Matrosen, som ikkje kunde symja,
og- heldt honom uppe til dess Baaten kunde verta
nedfirad, endaa Straumen var ovleg strid (5 Mi-
ler). Daa Baaten kom til, Var Housken, som sumde
med Matrosen, alt ei Kabellengd (120 Famnar)
attum Skipet. Det var dubbelt vaagsamt aa kasta
seg ut i Havet paa denne Staden. Nokre Dagar
s fyrr hadde Kaptein Hansen fraa Vergen der misst
ein Mann, som laugade seg ved Skipssida, fekk sitt
eine Veiii avbitet paa tri Stadar av Haifiskar og
do, strakst han vart halad upp paa ’Dekket Hr Stud.
med. Housken hev ogso fyrr med Faare fyr»eiget
Liv frelst Andre fraa aa umkoma, fegjer ,,Sta-
vanger Amtstidende.«
FlJrst Bismarck skal hava sagt (til den tydske
Sendemann i London, Greiv Munster), at Berlin-
semja ikkje er nokot Meistarverk, berre eit Flikkar-
beid, ne«ttupp godt nog til aa vardveita Freden i
nokre Aar, ikkje tryggja honom fyr lengere Tid.
—»ss s- —-
kavad seg fram gjenom Stormen som dei best kunde.
Hjortescele var dei, og baade tvo gjekk dei og tenkte
paa, korleides dei best skulde gjera godt av den
nye Rikdomen sin-
»Er du svolten?« spurde Gjenta.
,,D’er kje fritt,« svarad Guten.
,,Skal me paa ’Dampen’ aa saa oss Middag
med Tillegg ?« spurde Gjenta.
— ,,Ja!« ropad Guten med lysandeAugo, ,,kom!"
Han tenkte paa Middagsmat, god, varm Mid-
dagsmat, i ein varm, ljos Sal, der han og Syster
hans kunde sitja i Ro og eta av same Fatet og
eta seg mette og verma seg . . . han vart varm
berre av Tanken.
Det var annat det enn aa sitja heime i den
svarte, kalde Stova og tyggja paa ei Braudskorpe
og hoyra paa Graat og Jllelaat av Mor .
Kalde Stora? Mor? — Han stadnad.
,,Mo,« sa Gjenta, »kvat er det no, du tenkjer
paa?«
»—— Mor,« kviskrad Guten.
Gjenta stansad au. ,,Mor, ja . . .«
»Ho sit heime og frys, ho . . . og svelt...«
,,D’ er Von det.«
s j -
— Dei tagnad baade; so gjekk dei eit litet
Stykkje til, men seint, og seinare etterkvart, og til
Slut stod dei att.
,,Um me gjekk heim —?«« sagde Gjenta-
,,Ja—a,« sagde Guten.
,,Og fekk heim litegrand Ved
Vraud . . .«
»Ja—a ?««
,,Og kanskje Mor kunde faa til ein Dram, so
ho fjaag, ho au, veit du —?«
»Ja—at« sagde Guten, han vart reint glad
han, Stakkar!
Gjenta stod og vreid seg-
— ,,D’er no godt aa faa Middagsmat au,"
fa ho.
,,Det er so," meinte Guten.
,,Og det er no so sjeldan, me foer den," sagde
Gjenta.
Guten sukkad. Han saag seg ikringz —— alle
desse andre fekk Middagsmat loar Dag, dei! —
,,Og so kunde me altid spila ihop eitpar Skilling
til ’a Mor i Ettermiddag« meinte Gjenta.
,,Aa ja, me kunde det,« svarad Guten.
— Dei gjekk att . . . fyrst fort, liksom dei
og eit
vart
kvar fyr seg var rædde at den andre kunde skifta
Meining att . . . so·seinare — og seinare — —
,,Kv·at var du sagde?«« spurde Gjenta.
,,Eg? — eg sagde ingenting eg,« svarad
Guten.· -
Dei drog seg eit Stykkje til. ,,Sagde du
nokot?« spurde Gjenta. ,«,Nei,« svarad Guten. —
No saag dei Damp-kjølen. Dei glytte burt
til kvarandre; den eine ventad liksom, at den andre
skulde tala; fo stadnad dei. » -
,,Mor hev ikkje smakat Mat i Dag,’« sagde
Gjenta·’ "
,,Det er kanskje so," sukkad Guten.
,,Der var ein Braudskalk i Skaapet; den fekk me.«
Guten tagde.
»Og det er paa Voni, kor snart me s(er Skil-
lingar i Ettermiddag«
»Aa ja,« sagde Guten. Han stirde brast-til
Dampenz Munnen vreid seg, liksom til Graat. —
,,Gg meiner me gjeng heim lell eg,« sagde
Gjenta livlegt, liksom til aa kvikja den vesle Stak-
karen upp.
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
