Full resolution (JPEG) - On this page / på denna sida - Sidor ...
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
Below is the raw OCR text
from the above scanned image.
Do you see an error? Proofread the page now!
Här nedan syns maskintolkade texten från faksimilbilden ovan.
Ser du något fel? Korrekturläs sidan nu!
This page has never been proofread. / Denna sida har aldrig korrekturlästs.
Fedraheimen.
———>=>>= ESS m———
Pris fyr Fjordungaaret Kr.
med Porto og alt. Betaling
99
ea)
L10
fyreaat.
Fit Blad aat det norske Folket.
Lysingar kostar 10 Øre Petitlins,
og daa etter Maaten fyr større Bokstavar.
OT 07
hø L
Inkje nokot Rike hev voret so sterkt
som det gamle romerske, daa det var
ål i "olmagt. Stormennerne var du-
lengjet ”olk, som kunde gaa i Fyre-
Å Dager ip. Folket sitt baade i Fred
MNSS8 ed, og Bønderne var frie Gard-
brukarar, som hadde mykje aa tapa
um Riket misste si Vælferd.
Men etterkvart misste Bønderne
Gardarne sine, og Stormennerne fekk
all Jordi, dreiv Jordbruket i det store
og brukad Trælar til allslags Arbeid.
- Romayeldet breidde seg ut yver mange
- Land; men alle Stader vart det frie
| Bondestandet tynt, og Jordbrukararne
|
|
k
Fran Millomalderen.*)
- vart mest som Trælar, ”"Liveigne”, som
høyrde Godset til liksom Buskapen,
og vart selde med Godset. Difor vart
Riket magtlaust; germaniske Folk
braut seg inn og fløymde yver Sud- og
-— Vesteuropa, og det vestromerske Riket
MEN, i, AT :
jinder. Germanar skipad fleire
FOme SN ; Å
e Rike 1 dei Landi, som fyrr
hell «
Ha de høyrt under Rom.
den? - Ar, G ;
I den Tidi var Germanarne frie
Menner, og XKongarne hadde. ikkje
stort aa segja. Men no tok Kongarne
seg mykje Jordegods og tok Skatt av
dei innfødde, og desse lystrad no Kon-
garne likso mjukt, som dei fyrr hadde
lystrad den romerske Keisaren. Kon-
genus Menner tok seg og Jordegods og
leet dei innfødde dyrka Jordi aat seg
som Liveigne.
Dei germanske Innvandrarne var
*kløyvde i fleire mindre Folk, som kvar
hadde si Log og talad sitt Maalføre.
sei innfødde hadde same Logerne som
til de adde havt, daa dei stod under
Myrtui, og talad det romerske Maalet.
Lanes irengdest mange Åarhundrad til
tar > : ; Ä . ;
ofte Semja desse ulike Folk ihop til
y -uilvaksne Nasjonalitetar. Tvo Ting
hjelpte til aa semja dei: Lensvæsenet
og Kyrkja.
Lensvæsenet kom upp paa den
Maaten, at Kongen innsette Menn
(”Grevar” elder ”Hertugar”) til aa
j styra for seg, ein i kvart Landskap,
| og lønte dei med aa gjeva dei Bruks-
| retten til nokot Jordegods. Dette Jor-
1
degodset kallad dei Len (elder feu-
som); Kongen vart Lensherre, og
Lren, som fekk Bruksretten, kallad dei
S Vasall. Leni kom snart til at gåa i
å Arv, og Vasallarne fekk heile Land-
skap i Len. So gav Vasallarne min-
|
*) Ordrag or ei Innleiding til eit nytt hi-
storisk Arbeid (av Forf. til ”Norigs
Soga”), som Det norske Samlag vil
gjeva ut.
dre Len burt att til andre, som vart
Undervasallar, og desse fekk Vasallar
under seg att. Vasallen skulde hjelpa
Lensherren sin og kunde krevja Stud-
ning og Vern av honom att. Gods,
som Ein sjølv aatte med full Eige-
domsrett, het Allodialgods (Qdelsgods).
Men dei som aatte slikt Gods, kunde
ikkje i Lengdi halda seg sjølvstendige
i desse ville Tiderne og nøyddest til
aa verta Vasallar under Grevarne elder
Kyrkja. Paa Slutten vart all Jordei-
gendom til Len, og alle Smaabønder
og Leiglendingar vart liveigne, anten
dei so var Germanar elder innfødde.
Og ikkje berre Jordi vart Lensgods;
mange Embætte vart og Len, og jum-
væl mange Byar gav seg inn nnder
ein Lensherre. Heile Samfundet vart
berre Herrar og Tenarar. Lengst nede
var dei liveigne Bønderne. VYver dei
stod Lenslerrar, yver dei att andre
Lensherrar, og soleids uppetter til
Kongen, som var den øvste Lensherren,
men hadde lite Magt, daa han berre
raadde yver dei Vasallarne, som stod
endeframt under honom. I Frankrike
laut Undervasallen fylgja Lensherren
sin, endaa um denne vilde slaast mot
Kongen sjølv. Vasallarne og Lensher-
rarne var ein ”Feudal”-Adel med store
Rettende, og Kongen var den fyrste
Adelsmannenu.
Soleids var
Aarhundradet.
Det gamle Sjølystyret som Germa-
narne hadde havt og sett i Verk paa
Tingmøti sine. høyrde upp, og Lens-
herrarne raadde som dei vilde, kvar
i sitt Landskap. Kvart Landskap
fekk si Log og vart som eit Rike for
seg sjølv. Lensherren sette upp ei
org paa ei Høgd midt i Lenet, og
umkring den livde fatike liveigne Bøn-
der i smaae Kot, og laut finna seg i
allslags hard Medferd.
Men endaa var dette Tilstandet
i mange Maatar eit Framstig mot
fyrr. Trælarne i det gamle romerske
Riket hadde det mykje verre enn dei
liveigne no. Trælarne høyrde til ein
einskild Mann, som kunde selja dei;
men dei liveigne var stavnsbundne og
høyrde til Jordi, og eingong skulde
det laga seg so, at Jordi kom til aa
høyra til dei. I det gamle Rom søkte
alt det, som var stort og megtigt, til
Byarne; paa Landet budde berre Træ-
lar, og heile Landskap kom til aa
liggja for Fe-Foten. No busette Lens-
herrarne seg paa Landet og livde der
eit meir heimslegt Husliv med Kona
og Borni, og Folkemengdi aukad
paa att. 3
Tilstandet i det. I0de
falle, høg og laag, laut lystra.
I det austromerske Riket og i Asia
raadde Binveldet alle Stader; men av
Lensvæsenet skulde Sjølvstyret eingong
veksa upp. Naar Lensherren braut
den Avtala, han havde gjort med Va-
sallen sin, hadde denne Lov til aa
søkja sin Rett med Vaapenmagt. Slikt
gay Sjølvstende. Dei store Vasallarne
som stod under same Lensherren og
hadde Len, som paa Lag var like store,
kallad dei for Jamningar elder pairar
(les: pær’ar), og Lensherren kallad dei
ihop til Raadleggjing. Soleids fekk
Vasallarne vera med i Landsstyringi.
Lensvæsenet var liksom ei Jamlekkja,
som heldt Landskapi ihop til eit Rike,
til dess den Tidi kom, daa dei kunde
veksa ihop.
Den romerske Kyrkja samlad alle
Folk i Vest-Europa under seg. Ho
saag etter, at dei, som vandrad inn,
lærde so mykje av Trui som Raad
kunde vera; dei vart dermed mildare
i Seder enn fyrr, og det vart liksom
eit stort Broderskap millom alle Folk.
Kyrkja bergad dei, som var i Naud
og leid vondt: ho hjelpte dei, som kom
ut for Urett; og Kyrkja var demokra-
tisk: Son aat den liveigne Bonden
kunde der koma seg upp i Høgdi radt
til Pavestolen og verta Guds Jarl paa
Jordi og yver all verdsleg Magt, so
Kyrkja
var Aandsmagti i den Tidi.
Krossferderne i det llte—13de
Aarhundrad gjorde mange Forandrin-
gar i Lensvæsenet og Rikslivet.
- Mange av dei store Vasallarne fall,
og naar Ætti døydde ut, vart Godset
sundbytt, elder Kongen drog det inn.
Mange laut selja Godset sitt elder setja
det i Pant for aa faa Pengar til Fer-
derne; mykje av dette Godset kaupte
Kyrkja, og mange Byar og smaae
Gardbrukarar nyttad no Aaføret til
åa sleppa fraa Lensherrarne sine og
kaupa seg frie.
Paa denne Tidi kom Riddar-Ade-
len upp. Godseigarar. som hadde
Raad til det, kostad seg Hest og Vaa-
pen sjølve og fylgde Kongen, naar det
var Ufred. Denne Adelen vart fælt
mangmennt i mange Land og fekk
betre Upplæring og meir Kunnskap
enn Lensherrarne og Vasallarne deira;
men dei var ikkje so rike. Daa dei
kostad mykje paa seg 1 Kongens Te-
nest slapp dei for det meste liksom
Prestarne aa betala Skatt.
Byarne kom seg og upp no. I
det gamle romerske Riket hadde By-
arne mykje Sjølystyre, og mange By-
ETTE NTT SSE
ar i Italia fekk hava Sjølvstyret i Fred
under Folke- Vandringarne. Mange
nye Byar kom upp paa den Maaten,
at Handverkarar og Kræmarar sette
seg ned umkring Borgerne, og Lens-
herrarne gav dei mykje Fridom, daa
dei kunde hava stor Nytte av dei.
Desse Borgarar, som dei kallad seg,
passad paa, naar Lensherren var i
Knipe, og tok seg daa større Rett.
Daa dei hadde mykje aa strida
med — Lensherrar, Bispar, rangvise
Logjer, Røvarar og Ufred —, laut dei
verja seg som dei best kunde. Bor-
gararne slog seg ihop i Handverks-
Lag, so dei. betre kunde halda paa
den Retten, dei hadde vunnet, og.
handla og arbeida fritt. Etterkvart
aukad Handelen og Rikdomen paa. og
Byarne fekk Raad til aa kaupa seg
Fribrev, elder so gjorde dei seg frie
med Vaapenmagt, og daa gav Kon-
garne dei Fribrevy, av di dei vilde stydja
seg til Byarne mot Lensvæsenet.
Jamsides med Adelen og Presteskapet
lagad det seg til i Byarne eit Tredie-
stand, som med si Pengemagt kunde
vera ei Motvegt mot Lensadelen. I
Italia vart fleire Byar — som Venedig,
Genua, Florens, Milano — sterke Fri-
statar, og her var ein Heimstad for
Fridomshugen i Landet*). I Frank-
rike fekk Byarne Fribrev av Kongarne
og hjelpte sidan desse mot Lensadelen.
I England gjorde Byarne Samlag med
dei store Godseigararne mot Konge-
magti og var med og grunnlagde den
engelske Folke-Fridomen. Alle Stader
var Framgangen aat Byarne til Bate
for den aalmenne Framgangen, endaa
det ikkje var alle Stader paa same
Vis.
Det fylgde med Straumdraget i
Millomalderen, at alle, som vilde leva
trygt og verka stort. slog seg ihop i
faste Samlag. Prestestandet var som
eit Rike for seg sjølv; der var Mun-
kelog, Riddarlog, Handverkarlog o- s.
fr. (liksom det seinare, daa Vitenska-
pen vardt atterfødd (Renaissancen i
det. 15de og 16de Aarhundrad), kom
upp ein serskild "lærd Republik”, eit
Rike av lærde gjenom alle Land, med
sitt eiget Maal, Latin, og utan nokot
nasjonalt Merke). Lagsaanden var so
*) Ikr. Aar 1300 kunde Byen Florens senda
ut 30,000 Mann, og Landdistriktet 80,000.
Statsinntekterne var større enn i Eng-
land og Irland under Dronning Elisabet
fleire Aarhundrad seinare. Paa Ullyerk-
staderne arbeidde det 30,000 Mann, og
Florens hadde 80 Bankar. Byen var so
demokratisk, at det vart fastsett, at
ingen Adelsmann kunde veljast til dei
største Embætti.
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
