Full resolution (JPEG) - On this page / på denna sida - Sidor ...
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
Below is the raw OCR text
from the above scanned image.
Do you see an error? Proofread the page now!
Här nedan syns maskintolkade texten från faksimilbilden ovan.
Ser du något fel? Korrekturläs sidan nu!
This page has never been proofread. / Denna sida har aldrig korrekturlästs.
138
Fedraheimen.
3die Septbr. 1881.
Konn-Sekk unda aa grov han ne i ein
Haalm-Sta-e i Løa. Den vil han vel
hente i Naatt, tænkte Mannen, men
han sa ingenting.
”No fær de hava Takk fyr denne
Vika, daa,” sa Treskje-Mannen aa
reiste heim um Laudags-Kvellen.
Mannen tenkte ved seg, aa lo.
Ljose va sløkt, Folk ha lagt seg,
men Mannen sat uppe aa venta. Um
ei Stund høyrde han Treskje-Mannen
kaam. De va nest unde Jol, aa Haalke-
føre, aa der va bratt utfyre dit Konn-
Tjoven ha heime. Tjoven gjekk ti
Løa aa fekk fat i Sekken, aa fassla
seg fyr ”n; sat so utpaa Løe-Traam-
men «eit Bil aa — — ba.
”Gud hjelpe meg naa vel heimatt
mæ denne ’Sekkjen i Jeses Namn,”
sa han.
”Naa ska eg hjelpe deg,” sa Man-
nen, som ha stiltra seg ette honom.
Tjoven slepte Sekken aa ba fyr seg,
aa slapp mæ litt Juling fyr den Gaangi.
— 80 titt som eg kjæm ihug denne
Mannen! Kos mange æ her som lik-
jest han! Dei be um Guds Signing
tl dei største Fantestykki sine. Aa
dei gaar inki at; nei daa, dei finn
alt godt aa vel, trur dei æ reint utifraa
Folk, si dei gjenge mæ Guds Navn i
Munnen.
— 80 va her ein annan Mann, som
totte tungt arbeie, aa gjønne vill" liva
gott. So kaam han paa at han flaug
Sommaar aa Vetre Fjøll aa Fynne,
aa helt seg i Buir aa hellest kor han
kunne. So va han heimi i Bygdanne
um Nættanne aa stal reint uliklege
baade Mat aa Drykk. Men de vill
han inki vite; han vill inbille Folk:
”av Guds Forsyn jeg Føden faar —”
liksom Jerusalems Skomakare.
”Men kot i Verdens Riki
av?” sa Folk somti.
”Aa eg hev den, som føder meg,
eg!” sa han, — aa lyfte Qugo mot
Himelen. De va ein from Mann, dæ
”ki talandes um anna! — men ein slik
Moral skjemmer litt um senn ut eit
Folk.
Naa vidare. Kos mange fromme
aa gudfrygtige Prestar her æ som
liver du
bere seg at mest paa same Visi! Dei
liver kvar Dag ”herleg aa i Gleda”,
aa dette æ daa Guds-Løn ti dei, fyrdi
dei preikar kvar Sundag ”gudeligen”
fyr Folke. Men dei same Prestar
negtar kanskje um Maandagen aa reisa
i Soknebod ti Fatigfolk, pantar aa
plundrar Stakkaranne ette Husmans-
rettugheit, aa anna. D’æ fromme aa
”nidkjære” Folk, baavars! — men Mo-
ralen i de, — den æ best aa teia mæ.
— Der kjæm ein Stakkare, men som
inki høyrer ti den ”utvalde Flokken”,
aa klagar si Nau; inki hev han Arbei,
inki hev han Brau. Han be um Hjelp.
Jau visst! Han forstend inki Saki, han.
Liksom Lorden sa ti den Soltne,
som ba um Pæning ti Mat: ”Takke
Gud, at du æ solten; av meg fær du
”ki noko!” — so sei dei: Fit Menne-
skje hev gott av aa lie vondt. Du
maa takke Gud for di Nau aa Trong,
den ska leide deg ti Hugvending. Aa
den Fatike maa gange fraa dei utta
Hjelp, aa dei meine dei heve gjort ei
Gjerning, som Gud æ gla i. Dei æ
Folk, som kann gjera aa lata kot dei
vi, dei fær alstøtt den Svipen paa de,
at dei æ saklouse aa heilage; dei gjer
all sin Gjerning i Guds Navn aa fyr
Guds Skull, maavita!
Der æ ein Mann, som Lykka tikjest
fygje, aa som æ i’ alle Maatar ein bra,
skikkeleg Mann. Han heve Framgaang
aa fortener Framgaang.
Ak ja, sei dei ”utvalde”, stakkars
Mann! Dæ gjeng ”n fyr godt; han
kunn" bli stolt aa høgferdug! Aa so
syter dei fyre paa ein fin aa løynd
Maate, ved Lygn aa Baktale, aa øye-
leggje Mannen. Aa altfor Guds Skull.
Mannen veit lengi inki kor detti kjæm
ifraa. Han klagar sin laake Lagna,
aa harmast yve den Uretten han lie,
kansi han netupp treffer ti klage seg
fyr ein av dei, som hev hjelpt ti aa
øydelagt ”n. Du mein’ dei bli slegne
av Skam hell Tregi; jauvisst! Nei,
dei byrjar aa tala um denne Verdsens
Faafængd; — ”du maa takke Gud, at
han slær deg; han vi bøygje dit hare
aa vonde Hjarta. Du maa vera hjarte-
gla; detti ska leie deg ti aa bli oud-
mjuk i Aande, mykje deg, aa lære
deg aa kjenne, at du æ ingenting!”
Takk aa Ære! D’æ fromme Folk, aa
dei takkar Gud, som dei trur hev gjeve
dei ”Naade” ti aa gjera ei god Gjerning.
Du tikjest kansi detti æ grovt, aa
de kan ’ki vera sant. Men dæ sant,
eg hev tekje Hendinganne like ut
av Live, aa de dei likaste, finaste
Hendinganne. Av di, ha eg skull
tekje dei grovaste, ha eg skjemst tala
um de, aa du maatte skjemst høyrt de.
Folk ”gjer” i Kristendom heile
Liva neyve. D’æ vitterleg, at mange
av dei trur ki paa nokon Verdsens
Ting av ”Aapenbaringe;” — men de
æ dei, som tidt skrike mest paa Gud
aa hass ”Naade.” De høyrer ti deires
Moral.
Dei ”gjer” i Kristendom. So ibeit
som ein æ mæ slike Folk! Aa yvetye
dei um Sanningi æ faafængt; aa prøve
paa faa dei ti forsvara seg nyttar
inki, dei hev allstøtt ei Bakdynn, som
dei smyge fraa deg gjenom, aa tak
dei der atte!
Du vaagar ti aa minne um ”av
Frukte ska Tre-e kjennas”, aa peikar
paa den hell den Mannen, som liver
eit sant kristelegt Liv, aa visar i
Verke, at han elskar Næsten, ved aa
arbeie for hans Lykke aa Framgaang.
Takk! sei dei; den Mannen hev "”ki
Tru, altso æ de ein Toldar aa ein
Syndar, ja ein Djærvel, aa alt de han
gjer æ Synd, inki anna hell Synd!
Æ du myki djerve, so vaagar du
endaa nokle Ord, aa du peikar paa
den aa den Veila i Live hjaa desse
Karanne sjave, peikar paa reine ut-
tenkte Fantestykki, som dei hev gjort.
Jau, der kjæm du ti tiars. Du fær
høyre, at dei æ likefult reine aa uskul-
duge, Djævelen fær Skulle; han hev
forført dei; men dæ ’ki so faarlegt for
dei, som ”stend i Naaden”.
Der stend du!
Du kjæm endaa mæ de ”Negative”,
aa minner um, at der aa der hev dei
forsømt aa gjera noko godt; dei hev
inki visa sin Elsk ti Næsten i anten
Ord hell Gjerning. Ja, dei tistend
dette, men — dæ "’ki deires Skull;
nei, dei ”fekk” bare inki ”Naade” ti
aa gjera dette! So fær daa altso
Vaarherre sjav Skulli.
D’æ letvint Moral: gjer dei Vondt,
so æ de Djævelen, Verdi og Kjøtet,
som fær Skulli, gjer dei inki Godt,
ja so æ Vaarherre god nok skulle paa,
han gav dei inki ”Naade” ti de, —
aa av kon sjave magtar mi ingenting,
sei dei mæ himmelvende Augur.
D’æ oudmjuke, fromme aa sæle
Folk dette! D’æ snille Folk, men aa
”kalle dei moralske ville vel gange for
vidt.” Dei skjemmer ut Moralen hjaa
Folk, inki rettare hell eg kan sjaa.
No ja, du kan trøyste deg; — gjer
dei deg vondt, so æ de bare for aa
mykje deg aa lære deg, at du æ ussel
aa liten. Dei meine inki noko vondt
mæ de. D’æ so eg tit kjæm ihug
Smeen, som tok Gamlekjeringi aa la
ho i Smidje-Avlen aa ville smie ho
upp atte ti ei ung fine Gjente Han
brende paa ho, aa ho skreik aa ba
fyr seg. ”Aa tig deg, din Tosk du æ",
sa han, ”du skjynar ki dit eige Beste!”
Men de slutta daa mæ, at han
brende upp den stakkars Krøkja.
Soleis ska-brenner dei mangein
Mann, men klag inki, for so fær du bare
høyre dette ti Trøyst: Stakkars Syn-
dare! du skjynar inki ditt eige Beste!
Aa so skrik slike Folk paa, at mi
æ Materialistar aa inki hev Syn
fyr anna hell de som høyre Jordi ti.
Jauvist! Men dei daa? Kot æ so dei?
Kristendomen hev ei Gaang lyft Ide-
ale høgt. Kot hev dei gjort Kri-
stendomen ti? Ti eit Livebrau —
aa eit Maskeverk. De nye Tesfåment,
som lære: ”Elsk Gud, aa Næsten som
sjave deg”, hev di tolka hit aa dit so
lengi, at no finn dei ’ki anna hell Torn
aa Tistel i de, aa den binde dei ihop
i Limar aa dengje Folk mæ.
Dei jamrar seg tidt fyr, at Kri-
stendomen æ i Faare. Um so æ, so
æ de dei sjave, som hev faat han inn
i Faaren. De hev kaame ti de no, at
den gamle sanne Kristendom inki treng
noko Bøn meir hell den: Gud fri meg
fyr dei, som seie dei æ Venerne mine!
Ei amerikansk Preike.
(Av Dr. Murphy; umsett fraa Engelsk.)
(Slutten.)
B. Men i all denne høge Guds
uppfatningi og Moralen og i alt dette
ærlige Strævet er der den pinesame
Vedkjenning, at Manna-Aanden er for
arm og veik til aa frelsa seg elder gjeva
ei Løysning for Næstens Sjæl; Filoso-
fien var eit ædelt Strævy, men eit syr-
gjelegt Mistak.
l. Han var eit Mistak, fordi han
ikkje var god for aa utarbeida ein full-
komen Gudstanke. Det endelege og
avygrenste kann ikkje fata det grense-
lause. Ein fullkomen Tanke um ein
fullkomen Gud kann ikkje fødast fram
av Manns Vit. Aa tenkja seg ut ei
Meining um Gud er aa leggja sin eigen
Tankes Mælelina paa han, paa kvar
Sida og kvar Fullkomenskap; — likso
godt daa taka paa aa mæla Himmel-
rømdi elder den endelause Ævya.
2. Filosofien var eit Mistak, fordi
han ikkje kunde arbeide fram nokot
fullkomet Mynster for moralsk Dygd.
Dei Ting, som er dei største og fagraste,
som laanar Jordi Himmelens Fagerdom,
slike som Audmykt, Mildhug, Tilgjeving,
Kjærleik til Fiendar, Samkjensla med
all Heimen, Offerhug for Næsten, var
burte. Han kunde ikkje utvikla Hovud
og Hjarta i full Jamvigt.
3. Og um dei so hadde kunnat ut-
tenkt ein fullkomen Livsregel, so hadde
dei ikkje havt Magt til aa hjelpa Folk
aa nytta han ut. Kvar Mann veit det
med seg sjølv, at ”naar eg vil gjera
godt, er det vonde hjaa meg.” For Na-
turen i seg sjølv er det god Raad til
aa vilja; men korleids Ein skal kunna
gjera det gode, Bin tenkjer paa, det
kann han ikkje finna ut. Plato segjer:
”Dygdi er ikkje naturleg bjaa Mannen,
helder ikkje er det nok aa vera lærd;
men det kjem av guddomelege Innverk-
ningar. Dygdi er ei Guds Gaava hjaa
dei, som hev henne.” TI desse Ordi ligg
eit Fyrebod um den kristne Læra um
Guds Aands Gjerning, Gjenfødingi og
Helgingi. Soleids var desse høgste Upp-
fatningarne berre Tankar, aldri Liv,
slik som i Kristendomen, der Sjæli er
i Gud og Gud i Sjæli.
4. Men den græske Filosofien var
og eit Mistak, fordi han ikkje var aal-
menn. Han høyde berre for det græske
Folkelynnet. Sokrates, den beste av
dei alle, kom aldri ut yver det græske
Maalet. Han kunde ikkje verta ein
Lærar for heile Mannheimen. Alle hans
Tamkar var for Hellenarne. Plato i sin
Samfundsloy krenkad den private Ei-
gendomsretten, braut.sund Huslivet og
Heimen, av-vyrde Kvinna og tilleet
Folk aa hava Trælar.
C. Men liksom den græske Filo-
sofien hjelpte til med aa byggja Herren
Veg, so maatte og det græske Tunge-
maalet vera med i det same Yrkje.
1. Tungemaalet er Uttryk for eit Folks
Smak og Sed, dess Tanke- og Viljeliv
og heile Karakter. Naar Kunnskaps-
umraadet er litet, vert Ordi faae. Der
er mange, endaa i upplyste Land, som
ikkje brukar meir enn 800 Ord. Men
dei Ordi, som dagleg er i Bruk, viser
Folketanken og Folkelivet. Det er sagt,
at paa Arabisk er der 500 Namn paa ei
Løva, 200 paa ein Orm, 80 paa Hon-
ning, 400 paa Sorg, 1000 paa eit Sverd,
og det synest vera visst, at der er 5744
Ord vedkomande Kamelen. I Vill-
mannsmaali saknar dei ofta Ord paa
høgare og abstrakte Tanker, som God-
leik, Kjærleik o. s. fr., og Missionærarne
hev ofta vondt um aa finna brukelege
Ord paa Gud og paa andre kristelige
Tankar. 2. Men ei vis Styring til-
budde gjenom Aldrarne ved mange
Hjelpekjeldur det fullkomnaste Maalet
aat den fullkomnaste Religionen. Dei
tvo store Byarne, som hadde mest Del
i Utviklingi av dette Trudomsmaalet,
var Athen og Aleksandria.
a. Skrifterne, Trui og Kulturen aat
Jødarne vart tidleg førde yver til Aleks-
andria. Denne Byen hadde eingong
yver 1 Million jødiske Ibuarar. Dei
var rike, lærde og megtige. Baade for
aa vera til Vens med dei og for aa
kunna hava den herlegaste av alle Bø-
ker i Boksamlingi si fekk Ptolemi Fi-
ladelfins det gamle Testamentet um-
sett paa græsk. I denne store Boksam-
lingi var det 700,000 Bøker. I Aleks-
andra var det tilskipat Vitenskapssam-
fund av lærde Menn, mange Slags filo-
sofiske Skular og Sekter og Samlag og
Trudomar, tilhøyrande upplyste Nasjo-
nar. Dette gav ei Tankeveksling, som
utviklad eit græskt Maalføre, duglegt
til aa uttrykkja alle Tankar og Tanke-
bridge med den største Gløggskap.
b. Men den Athenske Kulturen
gjorde mest til Utformingi av dette
herlege Maalet. Filosofien, Skaldskapen,
Kritiken, Politikken og Soga lagde kvar
sin Traad inn i Tvindingi. Det samlad
Rikdom fraa mange Kjeldur. Hjaa
Homer er det skiftande, bøygjelegt,
dramatisk, hjaa Xenofon greidt, klaart,
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
