Full resolution (JPEG) - On this page / på denna sida - Sidor ...
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
Below is the raw OCR text
from the above scanned image.
Do you see an error? Proofread the page now!
Här nedan syns maskintolkade texten från faksimilbilden ovan.
Ser du något fel? Korrekturläs sidan nu!
This page has never been proofread. / Denna sida har aldrig korrekturlästs.
Fedraheimen.
Eit Blad aat det norske Iolket.
Æs-
Kjem ut kvat Onsdag og Laurdag.
» — j
k- s-
Pris fyr Fjordungaaret: ,
Kr. 1,10 (= 33 sz) med
Porto og alt. Betaling
fyreaatx
Laurdag den 17de Angust.
Lysingar kostar 10 Øre
(Z ß) Petitlina, og daa
etter Maaten fyr større
Bokstavar.
l 18"78.
Brevsending sraa Fredrikshall.
Eg spurde fyr nokre Aar sidan ein Maan,
som var godt kjend her, kvat det kom seg av, at
det var so faae Gutar i Latingymnasiet her ——det
var inkje meir enn 2—3 Stykke i heile Gymna-
siet — og detta totte eg var underlegt, daa Fred-
rikshall hev umkring 10,000 Menneskje og er ein
rik By aa kalla. Han sagde, at detta koni seg av
di, at det var so litet Magt i Middelstanden her,
det fanst mest inkje annat enn Rikingar og Arbeids-
folk her, og daa det just daa havde seg so, at Ri-
kingnrne inkje hadde vaksne Søner, stod Gymna-
siet mest tomt. —— Sidan «gjekk det so reint galet
med Gymnasiet her, at det var eingong, det sang
ut til, at det berre skulde verta ein einaste Gut
der. ,,Vikingen« fekk Kloi i det og sagde: ,,Eiii-
sam ereg inkje eine« (einsams-bxiti ich nicht— allein)
- sagde Guten paa Fredrikshall, var aaleine i Gym-
nasiet og hadde 12 Leerarar.« J Danmark var
det Folk, som fyr sullt Aalvor trudde, at det i.
Norig sanst Skular med 12 Lcerarar og ein Gut.
Eg trur gjerne,4 at det er mindre Magti
Middelstanden her enn i dei fleste andre Byarne.
Myket av Handelen her er komen i Henderne paa
større elder mindre Samlag, elder, som den Man-
nen sagde, eg snakkad um syrr, Handele1i er ,,mono-
poliserad·« Det eig uhorveleg med Skogar baade
i Norig og Sverik og hev kaupt upp mest alt det
ssom sinst av Strand i og umkring Fredrikshall, so
det er mest Uraad «’syr ein ny Mann aa slaa seg
upp her som Trelasthandlar, daa ,,Sagbrugsfor-
eningen« raader fyr alt det, som kunne brukast til
Lastetomter.
Eit annat Handels-Samlag er Brennevins-
Samlaget. Det hev senget alle BrennevinS-Ret-
terne paa si Hand, so det no hev Einerett (Mono-
pol) paa Brennevins-Handelen her. Detta er visst
imange Maatar godt. Yverskotet er Samlaget
meint paa aa bruka til Gagn aat Byen, soleids
til By-Biblotheket, til »Byens Forskjannelse««, til
fri Skulegang aat satige Skulegutar og meir slikt,
, og detta er baade godt og væl. J Byar so pass
store som Fredrikshall gjev Brenneoins-Handelen
eit aarlegt Ynerskot paa umkring 40—60,000 Kr.,
so det er inkje Smaapengar, det gjeld um kc).
Desse Pengarne gjekk fyrr i Luma paa ei Tylvt
Handelsmenner, som kunne hava so stor Jnntekt
kvar som ein Fut elder Skrivar mest. Lat no vera,
at Vrennevins-Handelen er stygg, og at det syr det
s) Her paa Fredrikshall vert det truleg mindre, daa
mange her sinn, at dei kann faa betre og billegare
Varur fraa andre Byar, som inkje hev Brennevins-
Monopol.
meste inkje er dei gjævaste, som driv paa den, so’
er det likevæl visst, at Middelstanden ved detta
misser ei Tylvt med VælstandZ-Menner.
Me hev endaa eit Monopol til her. Her er
eit Meieri, som hev senget Monopol paa Mjolkes
handelen. Um Meieriet kann eg inkje segja annat
godt, enn at det vert godt fyr Byen, um me ein-
gong vert kvitt det elder fær eit til, som kann halda·
i Hempa med det og tevla med det.
Hev du, gode Lesar, høyrt nokot um, kvat
Handels-Monopol paa Matvarur er? Veit du, at
paa 17-Talet hadde Danmark Monopol paa aa
forsyna det sunnansjellske Norig med Korn, og at
fleire tusund Nordmenner svalt ihel, syr di nokre
Kapmenner i Kjøbenhavn skulde tena Pengar,. og
at paa Jsland gjekk mest Fjordeparten av Folke-
mengdi med ved same Leitet fyr Skuld Monopol-
handelen?. Ja du tykkjer slikt er fælt. Gudstje-
lov, det er inkje slik Magt i Meieriet vaart. Det
hev gjenget med Mat-Monopolet som med Tyrken
og Paven og andre slike Storkultar, som vitskrcemde
Folk i gamle Dagar, dei hev svanat inn no, so
dei inkje er so saarlege» Det er same Skilnaden
som paa ein Tiger og ein Katt; Katteti er inkje
so faarleg, men det er same Toet og same Arti
plent som i Tigeren.
Meieriet hev no i lang Tid teket 8 Oyrar
fyr skomad ijtlk, og andre Stader hev dei berre
teket 6 og 7. Men no kjemdet merkelege» Meie-
riet her hev selt skomad Mjolk paa Vestlandet fyr
6 Øyrar og bitalt ein Øyre i Fragt, so Nettoinn-
tekti var berre 5 Øyrar. Men av Fredrikshalls-
Folket skulde Meieriet —— elder Meieriket, som dei
kallar det — taka 8. Det vilde helder selja med
Tap, maatru, enn aa venja Folket her med altfor
laage Prisar. Daa lonte det seg fyr oss aa kaupa
fredrikshallsk Mjplk i Arendal og kosta Fragt til
paa ho. Detta likade inkje Folk her, men so upp-
lyste Meieri-Styraren sjolv, trur eg det var, at
Meieriet var inkje til syr aa skasfa Vyfolket billeg
Mjølk, men Bonden gode Prisar fyr Mjolki hans.
Eg,- som allstodt hev voret ein Bondeven, kaupte
den dyre Mjolki og drakk, alt eg orkad; eg visste
Bonden kunne trenga ein kontant Skjeling i denne
Tidi. Men so kom» Smaaleuenes Amtstidende« "og
upplyste, at no ei Stund hev Meieriet berre betalt
8Øyrar fyr nysilad Mjø1k, og sjolv teket 15! Kor
vert· det so .av Fortenesta fyr Bonden!
So upplyste fyr ei Stund sidan ein Mana,
at Meieriet let Mysa ganga i Rennesteinen, fyr aa
halda Prisen paa skomad Mjolk uppe, maatru. Fyr
naar Fatigfolk kunne kaupa Mysa, so vilde dei inkje
kaupa skomad Mjø1k. Slikt er det dei kallar klok
»Forretningsførelse« Meieristyraren skreiv i eit
av Vladi, at detta var inkjesant, men hin Mannen
sagde, han kunne sramsora juridiske Bevis-, og daa
vartTigerkatten so still som ei Mus. Glles hadde
nok Meieristyraren berre eit Par Gonger sleppt
Mysa i Rennesteinen, men det er for galet lell.
Det er eit Prinsipp det gjeld um her. Det er
sagt, at den er ein Vælgjerar fyr Menneskja, som
fær tvo Grasstraa til aa veksa der, som det syrr
berre grodde eit. Kvat skal ein so kalla den, som
sydelegg Maten syr Fatigfolk til aa tena ein skarve
Skjeling? Etter Logi er han skuldlaus, men etter
den store ,,uskrivne Log« er den sorsvultne Tjuven,
som stel eit Stykke Brattd til aa halda Livet i seg
med, meir agtande.
Anten det no kjem av denne Monopoliseringi
elder det er andre Ting, som gjer det, nok er det,
at det er litet Magt i Middelstanden her, og saae
Gutar i Gymnasiet. « Det vantar inkje paa Gutar, s
som gjerne vilde sram, men dei hev inkje Raad,
og Rikfolket her hev inkje hjelpt dei. Karl Johan,
Kongen, var ein gasta Kar. Han gav Latinskulen
her ein Gard, som er verd umkring 100,000 Kr.
Attaat gav han Pengehjelp til satige Gutar, som
hadde godt Hovud· Sameleids gjorde Oskar Son
hans. Men Karl den sjorde var i Pengeknipa, og
daa vart det Slutt. Men eg tykkjer, at i ein By,
som det finst so mange Rikmenner som her, skal dei
inkje venta paa, at Kongen skal gjeva nokot, han
hev nok aa bruka Pengarne til. Men det gjeld
baade Rikmennerne her og andre Stader i Landet,
at dei tenkjer inkje det minste paa aa hjelpa upv
Aandslivet. Det er godt og sagertaa gjeva Pengar
til Missionen, ,,SjømandL-3hjem,« hjelpelause Kvinn-
folk og alt slikt, men Skularne og Universitetet
foer ingenting aa kalla. Men difyr stend Aands-
livet her tillands myket laagare og enn i Sverik
og Danmark.
Næstetter Professorarne er det ingen, som kunne
gjera meir fyr Vitenskapen enn Lærarame ved dei
offentlege Aalmenskularne, men dei hev so litet
Lon, at dei held paa reint aa svelta ihel, naar
dei hev Kona og Born aa søda. Det er ei stor
Skam detta. Norig er so armt, at det hev inkje»
Raad til aa sveltespda Lærararne. Det er Sty-
ringi, som ermeste Skuldi. Alle Avisurne gjev
den stakars Tullen Presten Lied so mange Fantord,
syrdi han segjer: te mindre Lon, te betre Lærarar.
Men veit du det, gode Lesar, at Statsraad Helliesen
hev sagt plent det same um Leerararne ved Aal-
menskularne ? (Meir.)
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
