Full resolution (JPEG) - On this page / på denna sida - Sidor ...
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
Below is the raw OCR text
from the above scanned image.
Do you see an error? Proofread the page now!
Här nedan syns maskintolkade texten från faksimilbilden ovan.
Ser du något fel? Korrekturläs sidan nu!
This page has never been proofread. / Denna sida har aldrig korrekturlästs.
258
Fedraheit11e11·
1ste November 1879·»
oss, at dei kann skræ1na oss med Skrik; enno kann
dei styra oss gjenom Kjensla og Vanen, so me
«ikkje gjeng stort lenger med Tanken vaar enn me
veit me hev Lov av dei. Men det kann koma ein
Dag, at Folk ikkje lenger vil lata seg styra etter
Kjensla. Det kan koma ein Dag, daa Folk vil
segja: me trur dei best, som hev best Grunnart
Og daa kunde det koma ille med, atdeikloke Menn
i Mgbl· og Fædrl. hev øvt seg so lite upp i den
Kunst aa verja ei Sak med gjenomsordLo-
gikk« — Elder trurikkje De det, mine Herrar—?
Eg skulde hellest ikkje ha sagt so mykje um,
at Teologarne tok til Deklamationen i eit Tilfelle
som detta; for det kunde iallsall vera naturlegt.
Men her kjem ein anaan Ting tu, som ikkjekacin
orsakast, og det er den, at desse Folk meir ogmeir
likefram tek til aa krevja — Censur.
,,Faedrel.« finn, at no kann Ein sjaa, kvat
Ytringsfridomen erfyrsein Tingts Og det hev
aat ,,V. G.", syrdi detta Bladet hev talat um
,,Ytringsfrihedens hellige Salt,« eit Uttrykk, som
»Fcedrel.« altso ikkje fynest vilja godkjenna. Eg
veit ikkje av, at eg nokon Gongfyrr hevsethrings-
fridomen so endefram paateken, og me bør visst
væl agta oss fyr aa lata slike Ytringar sleppa
aatalslausst igjenom. Dei kunde veksa· —
Gtter Vorigs Grunnlog erOrdet fritt her i
Landet. Men at Ordet er fritt vil segja, at
alle Tankar hev Rett til, ja skal, koma fram,
baade naar dei er range og naar dei er rette.
,,Fcedrel.« vil nok og hava Ordet fritt, men —-
Maate paa alt! — ikkje so fritt, at range Tan-
kar skal faa Lov til aa forkynnast; ikkje so sritt,
at Folk skal faa hoyra meir enn dei »hev godt
av«! —— Det er ein fin Tanke, det, — plent den-
same Tanken, som i gamle Dagar laag til Grunn
fyr Censuren.
Censuren var ikkje so galen som Folk trurl
Censuren var bygd paa den fagre Tanken, at berre
det Gode, Sanne og Rette skulde fram, men det
Bonde, Falske og Range skulde kvavast i sjolve
Fodsla. Det er berre ein einaste liten Ting, som
her kjem i Vegen, og« det er — Maaten aa gjen-
omføra Tanken paa. Kven skal avgjera, kvat
som er rett og rangt? Gode Menn, naturlegvis·
Men kven skal velja desse gode Mennerne? - Dei
Iskgalne Tankar; for gjorde ,,Fædrel.« det, so gjorde
Styrande, kann du v.ita. Men dei Styrande hev
paa Fyrehaand sine Meiningar uni, kvat som er
rett og rangt, og dei gjeng ut ifrfaa, at just det,
som dei sjølve""trur paa, er rett, og just det, som
dei sjolve er rædde elder hatar, det er det range
og vonde· Altso vil dei velja Menn, som hev
same Trui som dei sjalve, og altso vil det verta
dei Styrande, som tilslutt kjem til aa avgjera kvat
Folk skal lesa, tenkjai og tru. Og i same Stundi
viser det seg, at Censuren er den styggaste og ugu-
delegaste Aandstrceldomen, som nokon tankesjuk Tyran
kann finna paa. Og det Folket, som liver under
Censur, vil vera det, som hev minst Von um aa
finna sram til det Sanne og Gode.
" Det veit alle! Men naar det so vert Aalvor »
av Ytringsfridomen; naar det viser seg,· at range,
ja fæle Tankar paa den Maaten kann koma fram,
—- daa stokk ,,Fædrelande·t««« og tenkjer som so, at
er Fridomen slik, so er det visft best an vera Fri-
domen syruian·
No høver det fo ille, at det frie Ord er app-
sett som Grunnlog her i Landet. Og Folk hev
fenget so vidt Smak paa Ytringsfridomem at det
er liie Von syr ,,Faedrel.«« uin aa faa Censuren
logleg innattford. Men so prøver det privat. Alle
Blad, som vaagar aa prenta ,,range« Tankar —
og alle nye Tankar er i Grunnen range — vert
sette i ,,Svarteboki.« Jkkje so, at ,,Faedrel.«
med klaare Grunnar viser, at desse Bladi fer med
det nokot til Gagns; — men so, at det paa Cen-
sor-Vis domer, at desse Bladi ikkje ,,maa oven-—
tast," iallfall ikkje lesast, og det kjem ut paa eit.
Og no vil det hava alle andre Blad med seg til
aa hjelpa seg i detta. ,,Verdens Gang« og »Fedra-
heimen« fcer Skjend, fyrdi dei forfvarar den frie
Diskussion og altso ikkje kann vera med paa aa
fordoma «Dagbl.«; ,,Norge«« fcer Skjend, fyrdidet
held seg utanfyr Striden og ikkje kjem »Fcedrel.«
til Hjelp ; —- privat Censur yver heile Linal ,,Range«
Tankar maa ikkje koma paa Prent; nonimpjsjinan—
tur! Og ,,Fcedrel.« kjenner seg altso fo sterkti
Sadlen, at det alt vaagar endefravi aa uttala seg
m ot "Ytringsfridomeii. —
Men» som vcel er, so stend Ytringsfridomen
logfest i sjølve Norigs Rikes Grunnlog· Og Tan-
ken um det frie Ord er so fastvaksen i Folk, ligg
Seld til den Bonde.
(Ved Forf. til Fle laak Ætt« og ,,E-in Fritenkjar«.)
1.
7.
(Framhald.)
No forstod Gunhild alt. Han, som hadde ja-
gat Futen, skulde no jaga Futedotteri· Baard
vilde ikkje sjaa henne; han var Svikar og rædd,
og no vilde han sleppa fraa det. Ho forstod alt.
Det var som ein Jsfoss utyver all hennar Von
og all hennar saare Sut. Ho drog tungt etter
Pusten og rette seg upp fyr aa ikkje siga. — ,,Eg
vilde . . . tala med Baard,»« sagde ho, og kjende
ikkje sitt eiget Mæle.
» ,,Baard hev sendt meg i Staden sin; han
tenkjer nok som so, at det bit ikkje Trollkunster
paa meg. Er det nokot du vil?«
Gunhild forstod honomikkje. ’ Trollkunster ——?
Ho samlad seg langt um lengje og sagde: »Seg
honom, at eg maa tala med honom —— fyr siste
Gong.« "
» stod rundt ikring; uppflorjmde Bekkjer kom ned over
,,Ja so? vil du segja Vælfar? — Det trengst
ikkje, det. Eg kann helsa fraa Baard og segja,
at han hev so annt med aa laga til Brudlaups,
so han ikkje hev Stunder oftare til aalaupa galen
med Futedoter og Trollheksar«
No kundeikkje Gunhild meir. Ho braadsnudde
og sette avstad, liksom forskræmd. No visste ho
alt, no forstod ho alt; no var her ikkje meir aa
gjera i Verdi, no galdt det berre aa fly, fly . . .
For no var ho burtstoytt av alle-
Ho visste ikkje, kor ho gjekk· Stigen var
ugreid og smal; ho snaavad osta, men datt ikkje;
det var som ho meir flaug enn gjekk. Tett Skog
Liderne med Sus og Dur og vilde liksom stengja »
Vegenz men Gnnhild tenkte korkje paa Veg elder
Vegaleid; for no var det alt det same. Ho hadde
ingenstad ho vilde av. Ho vilde berre langt av-
stad, langt, langt. —
Det gjorde godt aa aaleita seg slik. Sveitten
rann ned over dei bleike Vangarne, og den vaate
Vaarvinnen strauk henne svalt um Pannen· Langt
um lengje kom Maanen upp, og Himmelen klaar-
nad. Det vart ljost, men bleikt og kaldt, liksom i
fo sterkt i Lufti, hevvortet alle tenkjande Menn so
gjæv, at ikkje all Verdens Bakstrcevar-Ræddhug
lenger kann faa Livet av honom. »Fædrel.«ikann
skrcema oss paa alle dei Maatar det vil,’ det kann
jaga Tingarar fraa vaare Fridomsblad i Tylvte-
tal, ja det kann elta Livet av desse Bladi, um
Lukka er god; men det kann ikkje lenger faa-fri-»
lynde Menn til aa tru paa Censuren elder til aa
fornegta det frie Ord. Snarare— fkalme vona, at
den frie Diskussionen fyrst no heretter vil vakna
og gjera seg til ei Magt i Landet. Og me skal
sjaa, at det vil forloysa og frigjera Aandslivet
vaart forunderlegt, ja ftyrkja vaar Vilje, vaart Mod,
oaar heile personlege og folkelege Karakter. Den
frie Diskusionen er fyr Aandslivet det same som
Sol og fri Luft er fyr Blomen· Det Aandslivet,
me no hev, minner i mangt um Grasvokster i ein
Kjellar· Det er bleikt, forkrokt, vass-sjukt, merg-
laust; det hev gjort oss fcelne, rædde syr alt som
rører seg, rædde fyr aa sjaa vaare eigne Tankar i
Augo, rædde syr aa hoyra eithardtOrd. Den frie
Diskussionen skal styrkja oss, læra oss aa reisa
Rygg, læra oss aa tru som Menn, tenkja som Menn
og tala som Menn, læra oss aa flutta oss fo fast
um vaare Meiningar, at me ikkje lenger fæler fyre,
at»nokon skal ,,røva« dei fraa oss berre ved aa
segja eit kvasst Ord! Jngen Ting er so naad-
trengd her i Landet no som det aa arbeida fyr full
og gjenomford aandeleg Fridom.
— At Ordet er fritt vil segja, at·range Tan-
kar ikkje skal verta liggjande nedstengde og ned-
kvcevde, etande Um seg som«ein loynleg Sjukdom,
men at dei skal fritt fra1n, i sullt Dagslj·os, og
verta undersokte og dermed avtynte· Naar ein
usann Tanke kjem upp, so vil ikkje ein aandsfri
Mann verta rædd og gjeva seg til aa skrika og
ropa paa Censur og Gewalt, nei; han vil sjaa
Tanken rolegt i Augo, prøva Tanken rolegt fraa ··
alle Sidur, og so, naar han hev fenget full Greida,
so vil han med klaare, rolege Grunnar taka den
galne Tanken av Dage, og det so, at han ikkje
eingong kann spokja meir.
— Hadde Færden og Fædrel. gjort det med
Hellenbachs Tankar« fo hadde dei gjort nokot til
Gagnsl Og »so hadde me voret ferduge med den
Styggedomen ein Gong fyr alle. Daa kunde Prof.
Hellenbach (og Dr. Bratides ?) sidan ha preikat so
ein Huldreheim. Burtpaa alle Leite og hogt uppi
alle Skard stod det Troll og vittad og vinkad, og
Bekkesusen rundt Liderne tok til aa kveda, so ho
tottest fkilja baade Tonar og Ord. Det var ei fcel
Nott· —— Til Slutt kjende sho seg att. Der laag
Kyrkja· Den gamle, brune Kyrkja, skakk og stygg
som eit Fjos, og like vcel gildare og fagrare
enn den beste Kongsborg . . . Ho mintest med
ein Gong all den Sæla og Gleda, ho hadde havt,
men i Kveld misst. Ho mintest hin fyrste Sunda-
gen ifjor, ho mintest fo mang —ei sael Stund sidan.
Daa braut det upp i henne so saart og sterkt, at
ho·laut kasta seg ned og graata. Det var ein
strid, vill Graat; men ho gret ikkje lengje.
· Ho var bøygd, men ikkje brotil Den unge
friske, frivaksne Naturen tok til aa reisa seg etter
Svimeslaget. Tankar skautupp- harmfulle og kalde,
kjovde Graaten og fekk Hugen til aa friskna og
frjosa. Kor hadde det seg, at ho no laag her,
aaleine og hjelpelaus, forstoytt av alle, utan So-
ning fyr det gamle, utan Von fyr det komande?
Kor hadde det seg, at Livet skulde enda no, iSorg
og Spe, just som det skulde til aa byrja?
Her gjekk ho fyr eit Aar sidan, stolt og sæl,
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
