Full resolution (JPEG) - On this page / på denna sida - Sidor ...
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
Below is the raw OCR text
from the above scanned image.
Do you see an error? Proofread the page now!
Här nedan syns maskintolkade texten från faksimilbilden ovan.
Ser du något fel? Korrekturläs sidan nu!
This page has never been proofread. / Denna sida har aldrig korrekturlästs.
Fedraheimen.
Tde Januar 1882.
verre — av tilfellige Grunnar — stansa
med Tidskriftet sitt.
”Maalstriden” er til Ende. Saki
er godkjend, og det er ingen lenger,
som trur, at det nyttar aa strida imot
henne. Morgenbladet skrik enno upp
av og til; men det er ikkje mange,
som bryr seg um Morgenbladet. Der-
som Maalmennerne ikkje no kann faa
Fart i Arbeidet sitt, — so vil det vera
deira eigi Skuld.
I Nærings- og Pengevegen var 1881
liksom alle dei seinare Aari ei knapp
Tid. Aarsavlingi var berre so mid-
dels; Fisket ujamt; Sjøferdi gav svært
litet av seg; Industrien vaks so smaatt,
men er enno for veik; Handelen hadde
strenge Tider. Dei trur, det skal
besna no, alt um det ikkje er ven-
tande, at det skal gaa so fort.
Smaastykke fraa Dalarne.
I Tidsskriftet aat Vestmannalaget
”Fraa By og Bygd” let eg 1 1877
prenta nokre ”Smaastykke fraa Da-
larne.” Eit av desse, Glopp-Urdi, vart
teket med som ein liten Dusk paa 9
. Blad i dei Lauvduskarne, det norske
Samlaget sende Landet rundt 1 Haust.
Og daa kanskje ein og annan kunde
vera forviten etter meir fraa desse
vestlandske Dalar, vonar eg, at ”Fe-
draheimen” heve Rom fyr litet vetta,
og eg vil daa fyrst fortelja nokot um
Han Tron Lauperak.
Det var Mann det. Han var vida
vend og alle Stader kjend, som dei
’segja. Han var fødd 1727 paa Lauperak,
der Ætti hans hadde butt paa Lag
2 Hundrad Aar.
Lauperak er ein god
Gard, som ligg paa øystre Sida av
Ørsdalsvatnet i Bjerkrheims Sokn. Naa
er Garden sundskifta 1 fleire Lutar;
men fyrr var det berre eit einaste stort
Bruk, og Lauperaksmennerne stod seg
jamnan godt og var hjelpsame mot Folk.
Godfar hans Tron elder den Tron’en,
som den rette Tron’en heitte etter,
foor ein Gong til Eikersund etter ei
Tunna Bygg. Det var eit fælt Uaar,
og Grjonet var framifraa dyrt. Paa
Heimvegen flokka dei seg um han, den
eine etter den andre, og bad han hjelpa
deim med Korn, og daa han totte Synd
um Folk, som var so i Naudi, hadde
han inkje Hjarta til aa segja Nei,
endaa han smaat kunde hava turvt
det sjølv, men han let deim faa litet-
vetta kver, so han sjølv inkje hadde
fullt ei Skjeppa, daa han kom heim.
Den namngjetne Tronen var au
hjelpesam og greidfør og difyre avhel-
den?) av sine Grannar. Han var inkje
meir enn middels høg, men tjukkvoren
og breidvaksen, sterk og svirp. - Han
var djerv i Ord og snarraadd og so
framifraa klok til aa kunna faa Tak
yver Folk, at der stod Støkk av han,
so inkje stort nokon vaagad aa gjera
han imot, og sjølv kunde han gjera
mest, kva han vilde. Kver Tid heve
sine Menn. Tron Lauperak var likso
stor Bondehøvding 1 fyrre Hundrad-
talet som O. G. Ueland fraa Granne-
bygdi var det i dette. Det kann ein
au skyna av alle dei Stykkji*), dei
enno fortelja um han, endaa det er
vel trulegt, at mykjet av det beste er
gløymt, og at dei røda helst um det,
dei tykkja er grovaste.
Ein Gong var Tron paa Ivesdal
hjaa Maagen sin. Denne fylgde han
uppaa Loftet og synte han al den
Maten han hadde. Daa Tron hadde
set yver alt, gav han Maagen sin eit
godt Drag under Øyrat og sagde: Det
skal du hava, fyrdi du gjøymer paa
so myket gamalt Korn og Mjøl 1 eit
Aar som i Aar, daa mest alle heve
forlitet.
Paa vestre Sida av Ørsdalsvatnet
ligg ein Gard, som heiter Landstad.
Det var helder smaatt med Mannen
der, og daa han eit Aar misste ei Ku,
var han inkje god fyr aa kaupa Ku
atter. * Tron tok daa ei Ku av Baasen
og gav han. Eit Bit etter hadde Tron
Bruk fyre eit stort Asketre. Han var
hendug og arbeidde mange Ting. Han
spurde daa Landstadmannen, um han
inkje kunde lata?) den store Aski, som
1) = avhalden: *) Stykkje, ”Streg”, ”Hi-
storie.” *) lata: avhenda.
stod paa Tunet utanfyr Glaset hans.
Landstadmannen sytte med aa vera
av med det Treet. men gav elles Tron
Lov aa taka, kva Tre han vilde i
Skogen. Tron totte, dette var smaa-
legt av ein Mann, som han hadde
hjelpt so mange Gonger, og ei Nott
tok han Drengjerne sine med seg,
rodde yver Vatnet til Landstad og gav
seg til aa fella ned det store Aske-
treet. Og best som han hogg paa
Treet, gjekk han burt aat Huset og
dundrad og smelte med Øksi paa
Vegger og Døri, so den arme Stakkaren,
som laag inni Sengi, var so rædd, han
skalv. Han trudde Tron vilde riva
ned Husi med det same. Tron fellte
Treet og tok Stokken. Topp, Greiner
og Kvistar stuva han uppetter Dør:
paa Landstad, so Folk mest inkje var
god fyre aa koma ut Morgonen etter.
Ein Gong var der ei Legdekjerring,
som var so lat, at ho inkje gat gaa.
Dei laut fylgja henne med Øyk fraa
Mann til Mann. Ho lest vera sjuk.
Daa ho skulde flytja fraa Tron, sagde
ho, at ein av Drengjerne laut køyra
henne av Garde. Tron svarad, han
skulde fylgja henne sjølv. Daa dei
kom ut paa Vatnet, støvda’) Tron
Øyken, flaug av Sleden, treiv Øksi og
gav seg til aa hogga eit.Hol i Isen.
Kjerringi skunda paa han og gav vondt;
han skulde køyra fort og inkje hefta
seg burt, ho tolde inkje, ho var lenge
ute i Kjølen*). Tron hogg lika trutt
og gjorde Holet stort og vidt og skarad
berre lognt og aalvorsamt: Her skal
eg kjøyra deg ned, so skal du snart
sleppa frjosa. Kjeringi vart reint for-
skræmt; ho hoppad av Sleden og flaug
avstad so lett som ei tjugeaars Gjenta.
Tron kunde i Ro og Fred fara heim
att; det var "kje naudsømt*) aa kjøyra
henne lenger.*)
So var det ein Gong ein Dreng,
som hadde tent paa Lauperak, og daa
han flytte derifraa, var der mange,
1) stoggad, stansad. *) Kyld, Kulde.
3) naudsynt, ”nødvendigt.” *) Denne Soga
vert paa andre Stader fortald um Torstein
Noradal, men nokot sterkar: Lægdeman-
nen leett vera lam, men fekk Føter aa
gaa paa, daa han saag Holet i Isen. (Bldst.)
som spurde etter, korleids han likad
aa tena hjaa Tron. Aa jau, svarad
han, der var vel nokk, berre eg hadde
fenget meir Mat. Tron totte skitligt*),
daa han høyrde gjetet dette; der hadde
ingen fenget forlitet Mat hjaa han.
Daa Drengjen ein Gong kom farande
atter til Lauperak, tok Tron venlegt
imot han og bad han sitja, tildess dei
fekk ferdug nokot Mat til han. Han
sagde Kvinfolki fyre aa koka Graut.
So skulde dei ausa fullt eit Trog elder
stort Trefat og setja paa Bordet og
bera inn ei drjug Kolla med Mjølk;
ellest skulde dei au setja fram Braud
og Suvl, som ein pla gjera aat Fram-
andfolk. Daa Drengjen hadde etet
seg mett og vilde slutta, kom Tron
med ein lang Kniv og lagde paa Bor-
det. Du skal skrapa or Grauten, sagde
han, og taka til deg av det andre
Slaget so myket, Du heve godt av.
Det er tilferdt soleis, at du au skal
faa nokk sovelsom andre her i Huset
og inkje lenger turva segja, du fekk
forlitet Mat 1 Lauperak. Løyver du
nokot av Grauten, set eg denne Kni-
ven i deg. Drengjen kom i Hug det,
han hadde sagt, og vart rædd. Han
aat og aat, som var han nøyd til aa
eta seg ihæl, og daa han sistpaa ein
Gong vart ferdug, sagde Tron: Seg
naa ’kje meir, du fekk for litet Mat i
Lauperak, og ifall du vil koma herifraa
med Livet, lyt du vera lett paa Foten.
Drengeri stakkar var so sprengd av al
denne Grauten, at han knapt kunde
gaa. Men han laut patla seg avstad
likavel. Daa han skulde upp Laupe-
raksbrekka, skaut Tron etter han med
laust Krut. Drengjen var rædd, det
galdt Livet. Han pustad og stønde
og skundad seg alt det, han orkad,
og Tron totte, det var Moro aa sjaa,
kor mett han gjekk.
Tron raakad sjeldan nokon, som
vaagad prøva Styrke med han; men
det Aaret han Torleiv Espeland tente
hjaa han, var der Basketak i’Laupe-
rak. Dei var so jamne, at dei knapt
sjølv visste, kven som var sterkaste, og
1) var tykkjen, ”fornærmet.”
NE
Fraa Bygderne.
(Ved G. Reffelbrek.)
Eidsborgs Kyrkje aa heilag Nikuls.
Segni fortel, at Sokni ha Kjyrkje
burtpaa Lofthusvollane fyri denni, aa
at der paa Vaaland, ein Støyl uppmot
Vinje te, ou sille vera ei eldrg Dei
meinar endaa aa kunne syne Kjyrkje-
garden te denne aa Prestevegjen upp
Vaalandsdalen. Ein av Prestanne te den
Kjyrkja het Uppljos. Han blei sjuk aa
døyde paa ei av Embætsreisunne sine i ein
Dal, heiter Prestmyrdalen, aa nederaven
inn-mæ ein Støyl, som etter Presten
beiter Uppljosvikjen. So blei nokk
- Eidsborgskjyrkje bygd. Ho stend enno,
men æ mykjy forandra baadi uta aa
inni. Verste Støyten fekk ho i 1845;
no æ ho Helvti gamal aa Helvti ny.
Dæ va Stavkyrkje, byggd slik, som der
stend fortaalt i Jensens Lesebok Side
307. Der gjekk Svalgangar umkring
hennar; derav var nokk den paa OQust-
sida Kori, aa den paa Vestsida Vaapn-
husi, aa dei va paalag 3", Ali lange
mæ Høgd aa Breidd ette Maaten, Kjyr-
kja ha kji Taarn fystunnes; dæ æ seinare
paasett. Sjave Kjyrkjeskipi va 10 Al-
nir langt, 8 Alnir breit aa 11 Alnir
høgt, fraa Grunnmur te evst i Møni.
Langkanten paa Nordsida pgjordest av
15 uppreiste, rondagtige Vegjir (Stavar),
paa Sudsida av 12, umframmes dei ronde
Stolparne i Hjørno, aa sume av Sta-
varne aa Syddarne (o: Svillarne, Grunn-
stokkarne) mæler ei Ali i Breidde,
Baadi Svalgangar aa Tak hev truleg
allti vori sponlagde utvendes, som dei
æ enno. Inngangsdyrni var fraa fyrst
av paa Sudsida; ho hev vori 4 Alnir
høg, 1, Ali brei aa gjord av ein ein-
aste Furuplankji; innmæ den æ inn-
skorne nokle Krossar, aa litt synes av
eislags Runeskrift. Dæ einaste lisle Ljos,
Kjyrkja utatefraa hev havt, fekk ho
gjønom dei ronde, paalag 6 Tumar
breide Glugg, uppunder Takji paa Sud-
sida; eit av dei synes att. Syddarne
aa Stavleggjurne, som helt ihop Reis-
ningsverkji uppe, va sprettelægde"), aa
dæ hev Bori i Takji ou vori paa den
Sida, som vender inn, De heng-bratte
Tak kvilte paa 3 Sperreverk, aa der
stend ein Jønnnagli gjønom kvar av dei,
der dei møttest evst uppi, hellest æ der
kji Merkji ette Jønn, utan der Hengsli
1) Fi Slags Teljing i Bylgjeform paatverke
yvi Syddi ell Bori, som faa sill kunna.
av den omtala Dynni hev stai. Stav-
leggjurne va rosa mæ svart, kvit aa rou
Vannfargji, aa <Sperreverkji, som ein
kunna sjaa uppi te, daa der ikji va
Himling, va maala svarte Reitar paa.
I dæ Sperreverk, som va nest Kor1, hev
den seks-arma Ljoskruna, som enno pryr
Kjyrkja, bangji. Yvi Kordyrni aa burt-
ette paa Sudkanten i Kjyrkja va maala
ei gul Reit, paalag ei Ali brei; deri va
avteikna: Josef, Maria mæ dJesusbarni,
Apostlarne, aa dei 5 kloke aa dei 5
daarlege Jomfruvur. Prekestolen aa
Altari va svært simpelt gjorde. Paa
Nordsida sto eit liti Trev, som ha ei
Ljosplate i kvaare Enden. Alt Virkji
te gamle Kjyrkja æ av feit Furu, aa
ho tiss vera mest like frisk, endaa ho
sko ha stai heilt sea 768(!) ette eit
Aarstal, dei sko ha funni paa ein ga-
mall Stolpi; hellest sko der nok vera
funni eit annat, som vel æ noko trule-
gar, nemleg 1127. Dersom ho æ fraa
den Tidi, sill ho altso vera bygd paalag
100 Aar etti Kristendomen for te lyse
yvi Norgji.
Naar denni Kjyrkja sill byggjast,
var der Strid um korr ho sill stande*);
1) Her kjem den Segni, som. gjeng um
snart sagt kvar Kyrkja 1 heile Landet.
Sume vilde, at ho sill setjast i ein Dal,
som heiter Kjyrkjedalen, eit Stykkji
lenger nei Bygdi, hell ho no stend, An-
dre, at ho sill byggjast paa ein annan
Sta. Dei begjønde alt te arbeide paa
Tuft for henar 1 Dalen; men usams
vart dei, Kvelden kom, aa so sette dei
ne Arbeidsgreidunne sine innmæ ein
stor Stein, som kallast Kyrkjesteinen.
Um Morgonen sill Arbeidi taka te att;
men daa var der ingjo Gogn aa finne.
Dei undrast aa leita; men ikkji fann
dei, So søkte dei vidare, aa seinst fann
dei ho der, Kjyrkja no stend. —Derme
trudde dei, at hægre Maetir ha vilja
synt dei, kor Kyrkja sill stande. — Daa
blei Alle fornøgde, aa der vart Kyrkja
bygd. Der var mest Berggrunn her,
aa soleis vondt aa faa Kjyrkjegard.
Paa Vendlous va 2 Jentor, som ha gjort
noko Ugjerningar so store, at dei vart
dømde fraa Livi. Dei blei lova, at vilde
dei bera Kjyrkjegard ihop i Førklædi
sitt, so sill dei frelse seg. De gjekk dei
inn paa, tvaga aa bar Sand te dei fekk
Kjyrkjegarden ihop, aa vart soleis fridde
fraa Dødsdomen sin*).
I Kjyrkja stod eit Helgenbilæti av
1) At største Deilen av Kjyrkjegarden æ
ford dit, æ rimelegt; der æ eit annat Jord-
slag i den hell umkring.
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
