Full resolution (JPEG) - On this page / på denna sida - Sidor ...
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
Below is the raw OCR text
from the above scanned image.
Do you see an error? Proofread the page now!
Här nedan syns maskintolkade texten från faksimilbilden ovan.
Ser du något fel? Korrekturläs sidan nu!
This page has never been proofread. / Denna sida har aldrig korrekturlästs.
207-
En svo kynntist hann presti nokkurum, sem meðal annars ljeði
honum hina isl. málfræði Rasks (Veiledning osfrv. 1811). Paö litur svo
ut, sem lestur þeirrar bókar hafi komið honum inn á þá braut, sem hann
þræddi siðan. Hann fann i henni orð og orðmyndir alveg eða næstum
þvi eins og hann þekkti í sinu eigin máli. Og svo tók hann sig til
og ritaði lýsingu á máli þvi, er talað var i hans sveit. Petta var 1841 ;
hann haiði þá átta um tvitugt.
Vísindafjelagið í Þrándheimi fal honum nú það vandaverk á hendi,
að stunda helztu mállýzkur Noregs _ og lýsa þeim og safna orðaforða
þeirra. I 6 ár samfleytt ferðaðist Ivar nú um endilangan Noreg og
safnaði og safnaði af elju og kappi. Og árangurinn var tvö rit, sem
heita mega undirstaða nýnorrænnar þjóðernistilfinningar og
þjóömenntun-ar: nýnorska málfræðin og (ný)norska orðabókin með dönskum þýöingum;
þau komu út 1848 og 1850 (2. útg. af orðabókinni 1873). Mállýzkur
í Noregi eru óteljandi, um 200 segja þeir er best vita deili á. Bæði
orðmyndirnar, rótarstafirnir og endingarnar, eru á margan veg
mismun-andi, og þó allar runnar af fo’rnmálinu (fornnorskunni, eða forníslenzkunni,
sem er að flestu sama). Það er ekki vegur til hjer að lýsa þessu máli
nánar. En Ivar sem rannsakaði allt út i hörgul og þekkti allt þetta
hverjum manni betur, fann, að þrátt fyrir þennan mismun, var þó
mál-ið allt eitt og hið sama i raun og veru. Hann fann og brátt, að það voru
mállýzkurnar, sem í raun rjettri vóru og áttu að kallast móðurmál landa
sinna, en ekki danskan, sem meira eða minna var töluð í borgunum og
svo að segja eingöngu notuð í bókum og blöðum. Svo varð hann þá
höfundur þeirrar baráttu, sem stendur enn þann dag i dag milli
norsk-unnar og dönskunnar, þótt hann hafi sjálfur tekið litinn þátt i öllum
þeim geysingi, sem átt hefur sjer stað.
Þaö var mark og mið Ivars aö büa til almennt bókmál, sem
tæki það bezta og helzta úr beztu og fornlegustu mállýzkunum; hann
ritaöi greinar um þetta, og samdi sjálfur ýmislegt (t. d. leikrit og kvæöi)
á þessu máli sinu, og segja þeir, sem hafa vit á, að öll hans rit sjeu
samin af mestu málsnild, og engum hafi tekizt betur en honum að sýna
lipurö, hreinleik og göfgi þessa nýja mais. Pvi að nýtt mál var þetta
aö mörgu leyti. Paö varð uppi fótur og fit á Norðmönnum. Paö var
eins og þeim opnaðist nýr heimur, og þó var þetta þeirra eiginn
heim-ur; þeim var eins og sýnt inn i þeirra eigið brjóst. Flestir fögnuðu, og
sögufræðingurinn mikli P. A. Munch t. d. fór miklutn lofsoröum um
starf Ivars. Hinsvegar uröu margir til andmæla, og var fiað látið i
veöri vaka, aö þetta bænda mai væri ekki nógu fint eöa nógu hæfilegt
til lestrar, það væri ruddamál, sem enginn skildi og þar fram eptir
göt-unum. Aptur aörir, og það er meira um vert, fundu máli Ivars það
til foráttu aö þaö væri samsteypa, sem i raun og veru enginn talaöi i
landinu; i einu hjeraöinu væri talaö svo, i hinu á þennan hátt og i
báöum í einstöku atriðum ööruvisi en á Ivarsmáli. I þessu er nokkuö
hæft, en annmarkarnir eru varla svo miklir, sem látið er. Enn var það
sagt, aö rjettritunin væri of fornleg, svo aö oröin yröu því torkennilegri.
Þrátt fyrir allar þessar mótbárur og þrátt fyrir þaö,_ aö það eru aö eins
einstöku menn, helzt skald (t. d. Kristófer Janson, Asmundur Ólafsson frå
Vinjum, Arni Garborg ofl.) sem hafa notað nýnorsku aö bókmáli, eru
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
