Full resolution (JPEG) - On this page / på denna sida - Sidor ...
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
Below is the raw OCR text
from the above scanned image.
Do you see an error? Proofread the page now!
Här nedan syns maskintolkade texten från faksimilbilden ovan.
Ser du något fel? Korrekturläs sidan nu!
This page has never been proofread. / Denna sida har aldrig korrekturlästs.
« Fedraheimzen.
Eit Blad mit det norslte Folket. ·
Pris- fyr Fjordnngaaret:
Kr. 1,10 (= 33 ß) med
Vorto og alt. Betaling
— fyreaat.
QW
,,— Men eg tenkjer dei tarv ikkje syta,
me skal koma, um ikkje so braadtt«
Laurdag den 2den Februar.
Lysingar kostar 10 Øre
(3 szJ Petitlina, og daa
etter Maaten fyr større
Bokstavar.
Kongcdome og Republik.
111.
Utgjevaren av ,,Fedraheimen« vilde gjerne,
at dei nye Tingararne, som er komne til paa Ny-
aaret, skulde faa godt av dei tvo Stykke, som eg
skreio um »Kongedøme og Republik« fyre Jal, og
han hev difyr bedet meg, fyrr eg skreiv meir, um
eg vil taka uppatt det vigtigaste· Gg skal freista
paa aa gjera det fo stutt som mogelegt, men- eg
vil setja detta gamle i »Klave,« so kann dei gamle
Tingararne springa yder-
[Spursmaalet: Kongedome og Republik vil
koma paa Folketunge no, men det ser ut til eit
beiskt Ordskifte, daa mange hev fo reint forunder-
lege Meiningar um Republikken og trur det er
gudlaust aa kasta Kongedomet. O Eg vil difyr draga
fram eit og annat fraa Historia til Upplysning um
detta.’ So lagde eg ut umykorleides Kongedomet
vart til i Grekenland- i.» mle Daggr. J Fyrst-
"""""«kt«iflg·t«’·sfhskd·ö««k«ö71·k" U o 4e sikkkHclTZg Jathib ·-
lommann millom Huslyren og Husgudarne, dei av
Ætti, som liode paa Jordi, og dei, som sovi
Hang. Naar Ætterne sluttade seg ihop til eit
Folk, hadde Folket ein Husbonde,« Konge, yoer seg,
som var Millommann millom Folket og Folkegud-
arne, Prest liksom fyr Folket, og av det kom all
hans Magt. Kongedomet hadde soleides eit heilagt
Upphav. Kongen var gudeboren, og Gud gav
honom LEra· Hovdingarne kunne gjeva Kongen
Raad, men Kongen kunne gjera som han vilde.
,,Folket« skulde berre hoyra paa, kvat Kongen og
Hoodingarne sagde. .
So fortalde eg um det attiske Riket. J At-
tika vart»Kongedømet av Guds Naade« avlyst og
eit ansvarlegt »indskrcenket,« innfort· Sidan, daa
dei store ICtterne, Adelen, var mognat fyr Sjolv-
styret, innforde dei Republiketi, men detta vart til
Trengsel syr Aalmugen, som no vart trælkad av
Adelen, medan Kongemagti hadde voret ei Verja
syr Aalmugen mot Adelen. Naudi var stor og
Folket -veikt. Daa skipade Solon paa Logerne slik,
at det inkje skulde vera Adel lenger, men Folket
vart bytt i Klassur etter Jnntekterne. Dei rikaste
sekk mest aa raadn, men fekk det tyngste Lasset aa
draga og, men kvar Borgar hadde ein Park i Sty-
ringi· Men Aalmugen var inkje mognat fyr Sjolv-
styre endaa, han traadde etter aa sleppa ut or Fa-
tigdomen, men brydde seg inkje um politisk Magt.
Difyr fann Aalmugen seg i, at ein »Ccesar« elder
»Tyran« (Peisistratos) styrde Landet. Tyranniet
hjelpte Aalmugen til aa halda fast paa nokot av
det, han hadde vunnet (den økonomiske og sociale
Stilling) mot at han skulde gjeva Fridomen fraa seg.
Snart mognade det lægre Samfundslag syr
Fridomen, og fridde seg syr Tyrannarne. Alle
Vorgarar vart frie og like, kvar Mann hadde Part
i Styringi og Ansvar-, og hadde myket aa missa,
um det gjekk galet med Fedralandet. Daa var
det, at det athenske Folk gjorde slike merkelege
Storoerk, medan det i gamle Dagar inkje kunne
slaa nokon av Grannarne sine. Den Ætti, som
voks upp i Athen under den cerefulle Fridoms-
Striden, fodde store Menner, Hermenner, Soga-
skrivarasr, Diktarar og Kunstnarar og grunnlagde
ein makelaus Kultur. Grekenland var bytt i mange
smaa Republikar, som utviklade seg fritt, kvar syr
seg. ·Detta. gjorde den greske Kulturen rik og
mangslungen· Hadde Grekenland voret eit stort
Kongedome med ein overmegtig Hovudstad og eit
»Hof,« hadde Utviklingi kannhenda voret meir
glansande i sume Ting, men i det heile armare.
Men det gjekk for vidt med Fridomen i Athen,
agelause »Folkevener« lokkade Folket med seg, og
mange gode Menner gav Republiken Skuldi, syr
di Blomingi vart so- stutt. Demokratiet vart villt,
endaa det etter vaar Meining i Grunnen var eit
Aristokrati, daa tri Fjordepartar av Folket svar Træ-
lar og rettlause· Likso illa gjekk det i hine Repu-
blikarne, og· paa Sluten kunne dei inkje’ verja
Fridomen lenger. Slaa seg ihop til ein stor Re-
publik var umogelegt, daa dei i den Tid inkje
hadde sunnet paa aa velja ,,Reprcesentantar«« (lik-
som vaare Stortingsmenner), men kvar Borgar,
som vilde bruka Vorgarret en sin, laut mota fram
seg imillom,«so Aalmugen sekk vera med paa Ta-
pet, men inkje paa Vinningi. Paa denne Maaten
kom mange av Aalmugen i stor Gjeld, og naar
nolon inkje kunne bitala, kunne den, som hadde
Pengarne til gode, gjera honom til Træl, og Gjelds-
fengsli til Adelen var stødt fulle av Stakkarar,
som hadde misst alt sitt i Striden syr Adelens
Interesse. Eingong det var ein faarleg -Ufred,
tok dei Folk ut or Fengsli og let dei vera med
og slaast med Fienden, og daa Heren kom sigrande
heim til Rom, tok dei desse Stakkararne ut or
Geledet og sette i Fengslet att. Fyr Aalmugett i
Rom liksom i Athen vart Yvergangen fraa Konge-
døme til Republik eit Steg attende.
Sidan vart det myket betre, og Folket fekk·
meir Magt. Riket vart sterkare og lagde under
seg den eine Bygdi etter den andre i Jtalia, og
fatige Borgarar vart sorde fraa Rom og busette i
dei nye Eigedomarne og skulde vera liksom eiVakt
mot Fienden. Soleides sekk Borgarne nokot aa
kjol«v«q·««IZithfooRepo kktsswde soteides au
Magti kometsi Henderne paa Folket i Hovudstaden,
og hine hadde ingen Fridom fenget. Herredomet
gjekk no yoer til eit gresk Folk, Makedonariie, som
hadde hatt Kongar yver seg heile Tidi og var
litet utviklat og upplyst, men just disyr ungdoms-
friskt. Den makedonske Kongen sorde no Greken-
land fraa Siger til Siger, og syllte Landi kringum
Austenden av Middelhavet med den greske Kultuxw
en, som var upparbeidt av dei greske Republikarne.
Sidan kom Grekenland under thn og livde
daa eit Liv, som ine—inkje vil kalla ,,ceresullt,« daa
Landet inkje styrde seg sjolv. Men, som det er
sagt, »det slegne Grekenland slo Rom,« ved sin
Kultur var det den aandelege Magt i Rom, og
den greske Nationalitet breidde seg ut i Austparten
av det romerske Rike. Naar eit Folk treng poli-
tisk Magt og militcer Styrke, er det syr aa halda
sin Nattonalitet uppe. Ein skal difyr inkje lasta
dei greske Republikarne for myket, syr di dei korkje
hadde politisk Magt elder militoer Styrke; Greken-
land naadde sitt Maal fyrutan·]
Den romerske Historia er likso lærerik syr oss
som den greske· Liksom dei greske Smaariki var
Ram i den eldste Tidi eit litet Kongerike, som ri-
melegt var, daa Kongedomet nettupp vart til paa
same- Tid og Maate som Riket, soleides at fleire
Ætter sluttade seg ihop med ein av Ætte-Hovding-
arne til Konge.
J Ram vart Kongedomet avlyst ved same
Leitet paa Lag som i dei greske Kongerike,’ og det
var Adelen, som gjorde det. Dei siste Kongarne
var dugande Styrarar, og den unge Republiken
var veikare i Fystningi enn Kongeriket og hadde vondt
syr aa fri seg. Aalmugen kom i stor Naad, daa Abe-
len styrde-reint som han vilde no, daa det ingen
Konge var til 4aa aga honom. (Det ser ut til,
at Kongarne hadde agat Adelen godt, for han
hatade sidan Kongemagti-sotn det verste, som til
var).. Der var stendigt Ufred, og naar Sumaren
kom, laut Aalmugen forlata Hus og Heim og ut
og slaast, paa sin eigen Kost og med sine eigne
Vaas-en, og medan han«vka·r sute og slost, herjade
tidt FiendenssGarden »heime· Tok Romararne eit
StykkeJord fraa-Fienden, tok Adelen det og bytte
·liö’ä av, og Riket kunne halda fast p’a’a—d?n"Eige-·
domen, det hadde vunnet. Umkring 250 Aar etter
Rokn vart Republik, hadde det lagt heile Jtalia
under seg og busett ei stor Mengd med Borgarar
rundt umkring. Alle desse Borgarar hadde eit
Stykke Jord kvar, og slost syr aa verja sm eigen
Eigedom paa same Tid som dei slost syr Fedra-
landet. Detta var Roms Stortid Athen i si
beste Tid var eit Mynster paa ein demokratisk Re-
publik, og Rom i si beste Tid paa ein aristokratisk.
Stormennerne styrde godt, naar ein berre tenkjer
paa det politiske og militcere, og synte so myket
Mot og Klokskap til aa gjera Riket stort og sterkt
og trygt mot Fiendar, at inkje Kongedome elder
Kjeisardome heo gjort det betre. Den som meinar,
at Republiken gjer alle Folk frie og like, kann
læra myket av Ronis Saga, men likso myket kann
den læra, som trur, at Republiken endeleg gjer eit
Folk veikt· Me hev set fyrr, at Blomingi var
stutt i detdemokratiske Athen. Ho var og stutt, aa
kalla, i det aristokratiske Rotn, og Lukka vart for
tung aa vera der og. Daa Rom hadde teket heile
Jtalia, drygde det inkje lenge, fyrr det lagde
under seg det eine etter det andre av dei Riki,
som laag ikringum Middelhavet, og sistpaa aatte
Romarariie mest alle dei Land, som hadde nokon
Kultur og som var verdt aa hava· Desse Land
sekk inkje romersk Borgarrett, men var liksom Re-
publikens Eigedom, og Romararne sette Embcetts-
menner til aa styra dei. Myket av Jtalia hadde
helder ingen Borgarrett" og var likeins aa kalla
syr ein Eigedom under Republiken· Soleides
styrde no nokre saa Stormenner Borgarsamfundet,
og detta styrde heile Jtalia og Landi kringum Mid-
delhavet. Stormennerne hadde all Vinningi. Fra-
mande Kongar laag fyr Foterne av romerske Em;
bættsmenner, og store Skattar stroymde til Nik-
mennerne i Rom. Desse, som fyrr hadde livtshel-
der simpelt, slo seg no paa Gting og Drekking og
Lauslivnad og livde, liksom Pengarne aldri kunne
faa Ende. Men dei staute romerske Smaabonderne,
Kjernen i Heren, dei var etter kvart sallne i Slagi,
elder og vart dei drivne fraa Gard og Grunn·—av
Adelsmennerne Fyrr var dei romerske Soldatarne
Mentier, som aatte nokot syr seg sjolve og difyr
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
