Full resolution (JPEG) - On this page / på denna sida - Sidor ...
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
Below is the raw OCR text
from the above scanned image.
Do you see an error? Proofread the page now!
Här nedan syns maskintolkade texten från faksimilbilden ovan.
Ser du något fel? Korrekturläs sidan nu!
This page has never been proofread. / Denna sida har aldrig korrekturlästs.
Eit Blcid mit det narske Folket
KMs d——
,,—— Men eg tenkjer dei tarv ikkje syta,
me skal komn, um ikkje so braadtl«
j- —
Priis fyr Fjordungaaret: ,
Kr. 1,10 (= 33 ß) med
Porto og alt. Betaling
fyreaat.
Laurdag den 2deit Marts.
Lysingar kostar 10 Øre
(3 ß) Petitlina, og daa
etter Maaten fyr større
Vokstaonr·
18—78J
Fraa Tyskland.
(Or eit Brev).
Berlin i Januar 1878·
——— Heime i Norig gjer Folk seg helst laake
Tankar om dei Tyske og likar dei lite. Men fcer
Ein sjaa dei paa Nærhondi, so skiftar Ein gjerna
Tankar: so heo det gjenget meg. Allestader hev
dei mott meg med Godhug og Samhug; alle eig
dei, dei som eg hev lært kjenna, ein Hjartemilde,
som dreg og gjer godt. Eg hev kjendt meg mindre
framande her, enn eg kunde vona; det same
fortel alle Nordbuar, som eg kjenner i Berlin.
Og eg kjenner meg stod paa, at detta er ikkje
nokot, som dei berre tek seg til, naar dei er i Lag
med Utlendingar; men det er nokot, som liggi
dei ao sjolve Fødesupplaget. Her i Berlin hev
eg berre hovst med Studentar og Professorarz Hus-
liv hev eg ikkje set nokot til. Men iHannover
fekk eg som ein Glytt inn i det tyske Huslivet med,
og eg maa segja eg likte meg altid godt i Heim-
arne der. Den kjende »germanische Sittlichkeit«
(tyske Sedsemd) var ikkje berre lause Ord, som
Gin kunde tru, naar Ein saag det offentlege Livet
her i Berlin. Det var »Gemüthsinnigkeit« (Hug-
varme), som Tyskeren kallar det. Paa den andre
Sida var der ikkje Grandet av den Storkytarska-
pen, som me er vane med aa skulda Tyskeren fyre,
kanske av di me domer mest etter desse ,,Proben-
reuterar« (Handelsreisande) og Berlinerskriblarar.
Naturlegois, der var altid litegrand Byrgskap, helst
imot Frankrik, og daa litegrand Hat innblandat
med. Men kven kann undrast paa det, naar Gin
minnest dei store Aari 1870—71, og so tek med
all den Hundradaars Strid og Ugreida millom dei
tvo Land? Sjolve Hatet er naturlegt;·sor Minnet
her er doggat med Blod. Det sinst ikkje mange
Heimar, som ikkje ber paa Saar etter den Striden.
Der kviler mange tyske Ungdomar utan Krans og
Kross i framand Jord. Og for ein modig, offer-
glad Fedralandselsk, som fyller alle Hjarto! Gg
saag i Hannover eit Par Prov paa detta. Der
var ei Dame paa 25——26 Aar, som haddemisst
Kjærasten sin i Krigen; dei hadde just voret trulo-
vade i tvo Maanar, daa det braut laust; ved Gra-
velotte var han fallen. Det var tungt, sagde ho;
»men han doydde fyr Fedralandet..«« No livde
ho aaleine med Moer si. Dagen etter kom eg i
Samtal med ein eldre Senator um Krigen. Han
sortalde meg, korleids Usredsbodet hadde tendrat i
Folket som eit Ljon: dei tyske Unggutar og Menn
kom berre i Flokkar og melde seg, ja dei beint-
sram kappadst um aa saa vaaga Livet og alt dei
aatte fyr aa »redda Fedralandet»« Kjærasten aat
denne Dama var nett ein av dei. ,,Men naar han
berre var Friviljug,« spurde eg, ,,prøvde daa ikkje
ho aa halda honom heime?«« Nei,toert imot; Kvin-
nurne var likso modige som Mennerne. Ho fekk
Liket hans heim, og pryder no Gravi hans med
Blomar istadenfyr aa kvila ved hans bankande
Barm. —- Det er nok ikkje berre Skrik og Skraal
og Flagd paa Stong her.
Tyskarne var gjenom Hundrad av Aar sund- »
skilde i mange »sygnende Skud,« og det var med
dei som med oss Nordbuar, at dei helst ,,tiggad
seg Suvl sraa Framandfolks Bord.« Smaafyrst-
arne deira laag i endelaus Kjekling og Strid og
brydde seg litet kun Folket; og Folket sjolv var so
daudt og tankelaust som det best kunde vera. Det
gjekk so vidt, at Fyrstarne leigde ut elder selde
sine eigne Undermenn til framande Kongar, og
brukte Blodpengarne til aa stasa upp sine franske
Frillur med Gull og glimande Steinar. Den Tan-
kefridomen, som Luther lærde, var aldri naadd utum
Theologien, og endaa der dovnad han av i den
gode gamle ,,Forkjettringi.« J Midten av fyrre
Hundradaaret kom det Uro i Lufti. Nye Tanke-
straumar skar seg inn fraa Frankrik; Fridomshugen
vaknad og tok større Utslag, og den »lcerde Repu-
bliken« tok til aa stiga frain i Livet med sine Tan-
kar. Fransk Smak fekk Magti baade i Bøkerne og
i Livet; den sidste Resten av eit heimslegt Ask-
land saag det ut til skulde sorgangast. Men just
daa vaknad so smaatt den tyske Aanden og braut
seg fram. Um Skalden Klopstock1) sankad det
seg ein Flokk, ,,Gøttingarne,’« til Arbeid fyr Tru
og Fedraland»,.J. Hamburgkfreistad Skalden og
Tenkjaren Lessing 2) aa loysa Boklivet sraa det
franske Snorlioetz men med Sorg og Hartn kom
han til den Meining, at Tyskerarne endaa ingen
Nation var, at det derimot Var deira Karakter (Ser-
lag) at dei ingen eigen Karakter vilde hava. Daa
kom-Storskalden Gothe 3) med sin »Gøtz·« Her
var tyske Skildringar og tysk Aand, som vekkte
Sjolvkjensla til fullt Liv; kvart eit Fjom av Fransk-
dom var som bleset burt· Med ,,Gøtz’« og sidan
,,Werther,«.’ ei glimande Skildring av den tyske
Sentimentaliteten elder Sorg-Sæla, var den nye
tyske Vokheimen skapt. Det var ogso Gøthe, som
formad ut det tyske Maalet, slik at andre kunde
fylgja honom. Berre Ein rokk upp aa Sida av
honom, og det varSchiller,4) som alt tildenne
Dag gjeng fyr aa vera den ,,nationale« Skalden
meir enn Gothe sjølv; iallfall stend han slik i den
aalmenne Meining. So kom ,,Romantiken.« Denne
bar med seg sterk baade Trudomshug og Fedralands-
hug. Det kom upp ein glodande Glsk til den tyske
Millomaldren og den heimlege Forntid og ein sterk
Motstraum mot »Upplysningstidi« med all hennar
Hugloysa og Framandskap. Gothes og Schillers
Dikting stod enno i for skarp Motsetning til Reson-
domen; denne Motsetningi vilde Romantiken jamna’
ut, so Dikt og Vænleik kunde gjenomdraga sjolve
Livet; dermed maatte han verta meir ,,folkeleg« i
sitt Arbeid og fekk daa stor Vigt fyr Framfostringi
av Nationaliteten.
Mot Sluten av Hundradaaret braut dei fran-
ske Fridomstankarne seg fram til Siger. Og desse
Tankarne kom ikkje uventande yver dei Tyske; for
dei lengtad etter det same. Men Tyskerarne er
er »Messtaden.»
2) f. 1729 d. 1781. Hans mest kjende Skodespel er:
Emilia Galotti, Minna von Barnhelin, Nathan der
Weise. Han var serleg ein stor Bot- og Kunstdomar,
men hellest ein kaar i mest alle Greiner av Aands-
livet i den Tid.
I) f. 1749, d. 1832· Den mest kjende av hans mange
Skaldeverk er Dramaet ,,Faust,« som er eit av dei
fremste som sinst.
4) f. 1759, d.—1805.
1) f. 1724, d. 1803. Det mest kjende Skaldeverket hans
sei11føre, litet framdjerve· Franskmennerne, saag
dei, vilde dut som Fridoms-Apostlar og gjera alle
Folk frie; det galdt daa berre aa taka imot.
Tyskeren hadde gløymt, at eit Folk, som ikkje heo
annatSerlag enn det, at det inkje Serlag vilhava,
aldri kann vera eit fritt Folk; Fridomstreet kann
einast røta seg i Nationalitetens Jordgrunn. Det
fekk Tyskland leera i ein hard Skule. DeiFranske
kom, ikkje som Frigjerarar men som Nedtrykkjarar;
Soldatkeisaren, Napoleon, hadde lært Franskmen-
nerne aa elska Æra (1a gloire) hogre enn Frido-
men. Men daa glodde det upp ein sterk Eld i
Tyskland. Aalvorsamt, sorgtungt, menuppglodt«og
fedralandselskande ljomad Vitenskapsmannens 1)
Ord sraa Lærestolen i Berlin, og derifraa flaug
dei ut og naadde fram til alle dei, som hadde det
same tyske Huglynde som han og Mod til aa sjaa
Faaren i Augo· Ved D aad maatte Tyskland berg-
ast no, ikkje ved sorg-scele Draumar og modlaus
Sjolvuppgjeving. Og allestader logar det upp med
ustoggeleg Kraft, det lsom lengje stilt hadde glodt
i Folket: Nationalkjensla og Fridom·slengten. Daa
syng Skalden Arndt: ,,Wa-3 ist des Deutschen Va-
terland, ist’s Pommernland, ist’s Schwabenland?
— —- o, nein, nein, nein, sein Vaterland musz
größer sein«, 2) elder: ,,Der Gott, der Eisen math-
sen liess, der vollte keine Knechte; drum gab er
Sabel, Schwert und Spiess dem Mann in seine
Rechte·« 8) Daa syng Kørner, den unge Fridoms-
krigsskalden: ,,Das Folk steht auf, der Sturm bricht
los; wer legt noch die Hande feig in den Schoos? 4)
For »es ist kein Krieg, von dem die Tronen mis-
sen, et ist ein Kreuzzug, ’s ist ein heilger Krieg·« 5)
Og det er ikkje berre Song; ,,ahnungsgrauend, to-
desmutig bricht der große Morgen an,"s) daa
den ,,wilde Liitzower« finn Kjempedauden for den
siendslege Kula. J Sanning, Ein tarv ikkje vera
Tysker syr aa kjenna seg varm ved denne store
Fridomsstridm "
Men Endalykti? Hev Herropet i denne Stri-
den: ,,Der Freiheit eine Gassel«7) synt seg aa
verta annat enn eit Rop? Ved SamstemnaiWien
var det Fyrstarne, som talad; dei breide Folkeryggjer
boygde seg paa nytt fyr Svipa. Som det saag ut,
var det Motstraumen, som vann, og det fullt ut.
Men det som eingong hev gjenomstormat eit Folk-
det doyr aldri reint ut; det set Merkje fyr den
Utviklingi, som etter kjem. Den franske Rorsla i
1848 skapte Umstoytar i Tyskland med; som van-
leg i slike Umstoytar bar det ogso her for vidt og
for langt; i Berlin regjerad ,,Gatedemokratiet« ein
heil Sumar, Wien fekk eit Hardstyre av Arbeidarar
og Studentar, og i Frankfurt, der eit folkevalt
1) Den namngjetne Tenkjaren (Filosofen) Fichte·
2) Kvat er Tyskerens Fedraland? er det Poinernland,
er det Schwabenland? — aa nei, nei, nei; Fedra-
landet hans maa vera større. »
3) Deri Gud, som leet garnet veksa, han vilde ikkje vita
av Trælar; difyr gav han Maanen Sablar, Sverd
og Spjot til aa verja sin Rett.
) Folket stend upp, Stormen brytlaust, kven legg enno
Henderne rædd i Fanget?
) Det er ingen Krig av dei, som Tronurne veit av,
det er ei Krossferd, d’er ein heilag Krig-
Varslande og blodram bryt den store Morgonen
fram.
Veg fyr Fridomen!
—1 m
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
