Full resolution (JPEG) - On this page / på denna sida - Sidor ...
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
Below is the raw OCR text
from the above scanned image.
Do you see an error? Proofread the page now!
Här nedan syns maskintolkade texten från faksimilbilden ovan.
Ser du något fel? Korrekturläs sidan nu!
This page has never been proofread. / Denna sida har aldrig korrekturlästs.
Eitslad aat det nokskr Yolket
A
—D—
Kjem ut tvarsOnsdag og Laurdag.
Pris fur Fjordungaaret: j
Kr. 1,10 (= 33 ß) med 4
Porto og alt. Betaling f
fyreaat.
IZZ
Lanrdag den 15de Juni.
Lysingar kostar 10 Øre
(3 ß) Petitlina, og daa
etter Maaten fyr større
Vokstavar.
f878.
Brcnncvin og Tobak.
11.
Til ein liten Slut paa Brennevinsstykket mitt
lht eg her syrst fortelja nokot um Vayervlet. Folk
hev fyrr trutt, at der var slik ei Næring i detta
Drikka; men det var og eit Mistak Sanningi er,
at der i bayersk Øl er berre 5 Procent elder ein
Tjugendepart Mat, og so 5 Procent —- ejn Tju-
gendepart — Forgiftk), og Resten, 90·Procent
elder attan Tjugendepartar, er —— Vatn. Det
vert dyr Mat’ det, —- og dyr Forgist. Han sa’
altid det ein Vestlandsdrikkar, eg kjende, at naar
han drakk upp syr ein Dalar, so sparde han ein
Tolvskilings »Stump« (Braud), og han var ikkje
so langt fraa det Rette helder i det. Hadde han
sagt ein Tiskilling—s, so hadde han raamat det paa
Prikken. Det" plar no ikkje vera Folks Vis det,
aa betalaein Dalar fyr slikt, som dei hellest kann
faa fyr 10 Skilling; men her, naar dei kann faa
dei 5 Procent Forgift med, so sparar dei ikkje! —
Professor Vaage arbeider no av all Magt
paa aa faa utdetta helsetcerande og pengetynande
Bayerolet og faa innført eit nytt Slag Bl, som
skulde innehalda mykjet Mat og litet Forgist, og
syr det Arbeidet skal Vaage haoa Takk. Foer han
det fram, so hev han gjort ei sann Vælgjerning
baade mot Land og Folk-
—" Og so til Tobakken! — Dei, som eg helst
vil skal lesa det eg no skriv, det er, LandsenE —
Leerarar.
Eg meiner eg- hev Rett til aa preika fyr Folk
um detta. Fyrr var eg sjølv strid i Tobaksvegjen
og helst ein stor Roykjarz men no hev eg drivet
det so vidt, at eg ingen Dag smakar Pipa fyre
Middag, og um Ettermiddagen er det helder ikkje
meir enn ei einaste Pipa, og den er liti· Tanken er
aa slutta med den og." Eg meiner soleidZ, atldet
gjeng an aa halda upp, um Ein so er helder
langt komen.
Og naar du tenkjer paa, at me, som no so
vcel kunde trengja kvar vesle Skillingeii vaar til
gagnlege Ting, at me fører inn 40,000 Centner
elder 333,333 Bismarpund · av. denne Ufyse-
skapen, som ikkje duger til nokon annan Ting enn
til aa tæra paa Folkehelsa og Folkekrasti, —- so
vil du visst sinna, at her er Grumi til aa slutta
fyr nokon kvar. Det er i Grunnen raatt aa bruka
Tobak liksom aa drikka Brennevin elder roykja
Opium, og det hetig ihop med den ville Manns
Hug etter alt, som riv i Halsen, og med denne
armodslege Trong til aa kveikja sitt dauve Blod
s) Akkohor.
med Kunstraader, som tykkjest gjera godt med det
same, men som tæt-er og gneg paa Livskraftii
Lengdi. Tobakken er forgiftig so vcel som Brenne-
vinet, og denne Forgifti (Nikotinen) er sterk; for
naar Ein syrste Gongen skal til aa bruka Tobak,
so vert Ein nyde sjuk. Dit minnest vcel det du
og. Sidan venst Ein med det, so Gin ikkje just
kjenner vondt av det; men du lurer ikkje Naturen;
Forgifti et paa deg, smaatt men jamnt, so lengje
som du heldspaa og brukar henne.
— So vil eg og minna um ein annan Ting.
iaar du roykjer, so vert du tyrst, og naar du er
tyrst, so lyt du drikka. Tobak og sterktDrikka him-
rer liksom ihop og hjelper kvarandre i aa oyda
Folks Helsa og Pengav Her er mang ein ung
Maii1i, som hev senget Smakpaa Øl ved Tobak-
ken—; eg minnest stdlv kor Kar eg tottest vera,« daa
eg i 15 Aars Alderen kom etter, at naar eg drakk
eit Par Glas Øl, so kunde eg etterpaa roykja ein
halv Sigar·
Det er leidt aa vita, at dei, som serskilt skulde
vera Folkets Upplysningsmenn, Lærarar sog Pre-
star helst, ofta er dei, som hjelper mest til med
aa draga denne uhorvelege Tobaksvelta inn yver
Landet. Eg kjenner Prestar, som tygg Skraa som
Matrosar, uni eg enn vonar, at det ikkje sinst meir
enn ein, som er so ille, at naar han doyper Bor11
i Kyrkja, so maa han rett som det er stansa med
Lesingi syr aa sputta store Tobaksklysiir stundom
paa hogre og stundom paa vinstre Sida aat Kona
som Barnet der-— Det er litet Von um aa vinna
nokon Veg, naar ikkje Upplysningsmagti tek i;
men kor kann ho taka i, naar ho ligg midt upp i
Raaskapeii sjglv?
Det som er det alra Fælaste er, at Eiii i sei-
nare Tider osta ser, at Smaagutarne tek til aa
bruka Tobak. Tenk paa det, du gamle Tobaksw
røykjaren· Koss tykkje du det er voret, naar du ser
Son din paa 12 Aar koma takande med Pipa i
Kjeften, pustande, govande, sputtande og — bleik-
nande, so han er vemlen aa sjaa paa? Elder naar
han lyt til Sengs, og ligg der og spyr og ankar
seg og er so sjuk,« han veit ’kje kor han skal gjera
av seg? Kvat skal du vcel segja til den vesle Arm-
ingen, du, som veit, at du sjolv hev Skuldi? For
det dei Smaae ser syr seg, det tek dei etter, og
trur at dei gjer eit Karsstykkje med det. Ein plar
segja, at Tobak er ei ,,seint drepande Forgist,«
og det kann so vera fyr den, som seint tek til og
som brukar det med Maate. Meii fyr Gutungen,
som endaa ikkje er sullt utvaksen og tilMagtkome1i,
kann det henda, at den Forgift ikkje er so seint
drepande helder· Det er paa høg Tid, at detta
vert innprentat i Skulen. Men skal det skje med
Kraft og Nytte, so lyt. Læraren sjølv shalda seg
fraa det, og han maa fyr all Ting halda fram,
at det er so langt israa nokot Karsstykkje aa venja
seg til med sovorne Uvanar, at ein Kar snarare
vert eit Stykkje av ein Træl· ved slikt. Kann so
Læraren faa med seg dei Unggutar, som han av’
ein elder annan Grunn skynar vert dei ,,Tonegjev-
ande« i Bygdi, so er me langt komne. Den, som
trur, at denne Sak er for vesall til aa bry seg
nokot med, lyt eg hjelpa med Tal. Og til den
som meiner, at det nok er galet, men som segjer,
at det kann ikkje nytta aa stridaimot ein Ting, som
so mange er med paa, vil eg svara: Det kjem
berre an paa deg og meg. Det er Einskildmannens
Sak. Lat oss vita det væl, at me ikkje er frie syr
den Landsens Synd, som me tigjer still til, ja kann
henda og er med paa. »
Men det var Tal, me skulde faa. Her er
mang ein Maan, Bonde,Sjømann, Fiskar, Arbeids-
mann, som bruker upp — eg vil segja 2 szDagen
i Tobak-. Men tru det er mange, som ikkje helder
vilde hava 741 Speisii Banken paa 60-Aars.
Alderen? · »
Me skal ikkje rekna det du legg ut fyrr du er
tjuge Aar, men tru, at du brukar fyr Vz ’Kruna
til Vikii fraa du er 20 til du er 60· Kor mykje
trur du no det vert? Jaii, um dri kvar Laurdag
set det i Banken, so vert det i 40 Aar med 50J0
Renta og Rentes Renta — 2965 Krunur· Og
eg trur ikkje me hev reknat høgt. Vrukar du ikkje
upp 2 ß Dagen i Tobak og 1 s; Vika i Fyrstikkur,
fo brukar du ein Dram so ender eg daa, elder
kanskje ei Flaska Bayerol imillomaat, so Rekningi
vert nok helder laag· Men vileinHukZmannsvara,
at han brukar ikkje meir enn fyr 1 ß Dagen, so
vert det endaa 1482 Kr. i 40 Aar. ·
Kvar Skulelcerar kannifortelja deg, at detta er
sannt, og med det same kjem han kannhende til aa
tenkja paa, at han syr halve Tobaksskillingen kunde
havt seg ei Voksamling syr eit Par hundrad Dalar
og endaa 2—300 i Bankenl —-
Tek me ein Bymann, som er saa ovlaga
,,skikkeleg,« at han berre brukar V2 Flaska Ol og
ein Sigar til Dagen, so hev han i 40 Aar øydt
upp 12,000 Kr. elder 3000 Spd. Eg tenkjer her
var dei, som hadde Bruk fyr dei Pengarne i 60
Aar-3 Alderen; og eg tenkjer endaa meir paa, kvat
det kunde verta av mang ein-Maan, naar han
brukte den Tidi som han no kastar bort ved Pipa
og Glaset, til aa utdana sin Aand. — Men det
nyttar lite aa tenkja; difyr hev eg no sorsvoret
Glaset, og Pipa skal snart ganga same Vegen. Og
so vender eg meg hugheilt til vaart Lands trufaste
unge Læraszrsta11d og til dei unge Prestar: tenkpaa
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
