Full resolution (JPEG) - On this page / på denna sida - Sidor ...
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
Below is the raw OCR text
from the above scanned image.
Do you see an error? Proofread the page now!
Här nedan syns maskintolkade texten från faksimilbilden ovan.
Ser du något fel? Korrekturläs sidan nu!
This page has never been proofread. / Denna sida har aldrig korrekturlästs.
——csÆ»——
edra:eimen
Eit Blad aat det norslee jolket.
Kjem ut koar Onsdag og Laurdag.
q,-;—— Ytislfyrsserarqets . k - Afz «- W - » - gystngHrtkostar UYDJ
10 — me tl d
OJLL 38o Pdrto og(alt. tBetaling Onsvdag den 3die Julie ettiYMzBrleathiTnfclyrosJOtTg 18780
fyreaa· o tavar.
Tyske Aandstilstaud.
Moriz Carriere hev sett upp ei Bok, som han
kallar »Die sittliche Weltordnung« (den sedelege
[moralske] Heimsskipnad). Westermanns Monats-
hefte heo ei Ummceling av denne Boli, og me tek
her inn eit Ordrag or den, av di ho gjev ein
Vink um dei tyske Aandstilstand no um Dagen, og
serleg syner oss den vaknande tyske Reaktion liksom
meir fraa Jnnsida, enn han viser-seg i Rikslivet·
,,,,Gi Bok imot Tidi«, skriv Westermann, »og
endaa just ei Bok aat Tidi«, med den Tanken
lagde eg fraa meg denne gilde Boki hans Carriere·
Ei Bok imot Tidiz for kvat ber vcel meit imot
syr den raadande Aand i vaar Alder — den Ein
hoveleg kunde kalla Maal og Vigt-Alderen ——
enn aa tala um Tilværet av Magter, som ikkje let
seg korkje mæla held vega? Alt sjolve Titelen paa
Boki vil vera uskynande fyr mange; andre vil gjera
Gjon med honom, for naar det i den aalmenne
Strid fyr Livet berre er Krafti, som raar, og det
oitlause Vald elder det sloge Vit, som vinn, 4—
kor skulde daa Verksemdi og Magti aat ein ,,sede-
legHeimsskipnad« vera atter synande? — Feuer-
bach hadde spaatt, at Filososien aat Kjomdi (Fram-
tidi) vart Kemien1); Moleschott talad um ei
laska, Kemisten kunde hava alle Vlandingsemne
(Jngredienzen) aat Mannsaanden uppi; Biichner
forklarad Tanken fyrei Rorsla av Toet (Materia),
og Hiickel kami berre finna det flirande aa roda
um ein sedeleg Heimsskipnad, daa heile Mannheims-
Soga etter hans Tru berre er ein kemiskfysisk
Process (elder eit Samspil av Naturkraster) Og
den no sramstigande yngre Ætt ao silosofiske Vok-
menn er og fyr det meste fyllt med slike (materi-
alistiske) Tankar· — —-
Millom dei solkeleg-filofosiske Bøker, som i
den seinste Tidi hev vortet mest likte, er F. A.
Lange’S ,,Soga um Materialismen 2).« Utslaget
elder Utvinningi av denne — aandfullt skrivne —-
Bok kniper seg inn til den tarvelege Endesum, at
vaar Uppfating av Naturen er berre ,,ein subjec-
tiver Schein« d. e. nokot som ser soleids ut fyr
oss, og vaar Metasysik 3) er ei Tankedikting.
( Denne tvilande Synsmaate maatte vinna Samtykkje
alt av den Grunn, at han er Maalberar fyr Ein-
skiljingstanken (Jndioidualismen) i Livs-syner; for
naar Alt tilslut berre er Synkverving og Dikt, so
1) som finn ut Toet i Tingi, loyser dei upp og segjer
kvat der er i dei.
2) Materialismen gjeng ut ifraa, at Toet (Materia) og
den til Toet bundiie Kraft er det einasteiSanning
Verande; sml. helleft ovanfyre·
I) som prøver aa forklaratTilvceret med og ut av
Tanken. —
kann no kvar byggja seg upp si Verd etter sin
Smak og sitt Tykkje·
Med den formeme Mina aat ein Hierophant!),
som heo lyst Jsis-Sloret og no tykkjest hava Vitend
um dei hogste Løyndomar, steig E. v. Hartmann
frani paa Tilet. » Meti daa Ein saag seg ncerare
til, var der ingenting Nytt i hans »Philosophie
des lflnbessvuszten« Det Var i det Store ei Sa-
mansoeising av gamle Tankar THegel og Schopen-
hauer). Og daa Hartmann samstavar med Materia-
listarne i aa negta Gud, ein fri Vilje og ei udøye-
leg Sjæl, so kunde desse shelsa Hartmann med all
Samhug; for, meiner dei, — og Strauß hev sagt
det same i si sidste Bok — Striden millom ,,Jde-
alisme 2)« og ,,I)iaterialis3me« er berre ein Ordstrid,
daa dei tvo Livssyn gjeng ut paa det same til
Sluten. —- —
Naar den vitenskapelege-Aand stemner paa
dei Leider, so er det ikkje Under, at etter kvart
alle Lag av Samfundet ter seg sengde ao Toiling,
Materialistne, og Nihilisme. Kors me so vil venda
vaare Augo, til Storsolks Salar elder Arbeids-
folks Verkstadar og Sjappar, so ser me det same.
Men utanpaa er der likevcel Skil aa »sjaa. Uppaa
Hogdom kvier dei seg paa mange Vis f1)r aa vera
ved dei ytste Tankefylgder av det nye Livssyn; dei
yverklceder Materialismens Nakenskap med idealist-
iske Utpyntingarz der nede bryr dei seg ikkje um
denne Halvskap elder Lygn, djervt og roleg og
ende ut segjer deiher det dei meiner. Der uppe
gjeld Trui og dei Ting fyr ein 7fab18 convenue’,
som ein danad Mann ikkje lenger talar um, og
som Gin hjaa dei andre lyt tola, so lengje, som
ein Vant i Heilen; der nede domer og sordomer
deiTrudomen som ein Reidskap fyr ,,Fordumming"
og Hardstyre, og meiner, at han til Bate fyr Folke-
fridom og Folkelukka bør rotast ut med Eld og
Staal so snart som Raad er. Der uppe er Sed-
semd og Rett, Fedraland og Mannamilde enno
ein gangande Dogmatik, som Ein, naar Ein vil
vera skikkeleg Mana, maa tru paa, iminsto med
Munnen; der nede hev deifyr lengje sidan komet
etter, at det meste ’av detta er berre tankelaus
Ordstasx for Vitenstapen meiner dei, hev synt,
at her ikkje er Viljefridom elder aalmennt gjeldande
Moral-Logjer. — — Humaniteten elder Manna-
milden er enno ein Tanke, som Smaasolket trur
paa. Men daa dei ikkje finn, at denne Tanken
er kometi i Verk gjenom den Samsundsskipnad som
no gjeld,« — —— so droymer dei seg ihop Socialis-
l) Egyptist Prests
2) som gjeng ut fraa at det Aandelege, Tanken, »die
Vernunft«, er det i Sanning Verande, so alt annat
hev sin Grunn·og sitt Tilvære i den.
mens nye Heims-Skikk. Der uppe hev dei enno
bergat Resterne av Jdealismen (elder det aande-
·lege Livssyn) gjenom si Dyrking av Kunsten; men
der nede,. der dei hev litet Tanke og Tid til
slikt Yrkje, talar og skriv dei alt um det Meinsame
ved Æsthetiken (Vcenleiks3- og Kunstlcera) og um
Naudsyni av aa faa ein Ende paa den Greida.
So stend det no med det aalmenne Aands-liv,
naar Ein dertil minnest den samtidige Uppvakning’
av Mysticismen l) i supranatural Kyrkjetru og
Aandetru (Spiritisme) — —
Og endaa kjem Carrieres Bok just i rette
Stundi· Det er i Sanning paa hog Tid aa greida
litegrand upp i desse Dagsmeiningar ——— —, for
dei tek til aa forgifta Folket oaart alt inn i dess
innste Liv.- Me kann alt ymsestad merkja dei
Frukter, som veks paa detta Kunnskapstrel — —"
— Ein skulde etter alt detta tru, at Carrieres
Bok maatte innehalda sumt sramifraa Nytt til
Leekjedom syr alle desse Sjukdomar. Men det ser
ikkje likt ut til det. Med sin »sedelege Heims-
skipnad« meiner Carriere, etter Westermann, ,,at
paa Underlag ao det blinne, naudsynleg-verkande
Naturgangverket reiser seg Niket aat den frie, med-
seg-vitande Aand, der dei »etl)iske Kategoriar og
Jdeal« (o: Vilje-Logjerne) syner seg, ikke som
,,Maa««, men som ,,Skal" (d. e. ikkje som Naad-
syn, men som Skylda). Desse Bilje-Logjer fører
Mannscetti fram fraa eit Upphav av Villmanns-
skap og eit sanseleg-sjølvsjuktTilvære gjenom harde
Basketak og skiære Lidingar upp til eit Rike av
Tanke og ·Fridom. Ao si Yoeroitning um detta
hogare Fyremaaltekdaa Forf. si Tru paa, at Sjæli
er udoyelig, og vimi yver Pessimismen2). J
Kunsten fyregrip me alt den komande Forsoning,
men i Gudstrui vert det kjennande liksom Andar-’
draatten aat ein høgare Aand, som Mannen er
skapt til aa verta Eit med. Denne Eining elder
Samveksing, som gjeng fyr seg i det aa vilja det
Gode, er Byggingi ao Gtids Rike og Fullkomingi
av den sedelege Heimsskipnad, og i den — som er
Endemaalet aat all Natur- og Soge-Utvikling —«—
vert Gud sjolv openberr som evig Kjærleik".
1) J Sjoelelcera skil Ein millom Vit (Tankeliv) og Kjen-
sla (Hjartelio). Naar Tankelivet fcer Ypertaket, so
vert det gjerna »Rationalisme«; men foer Hjortelivet
Overmagt, so kjem ,,Mysticismen« med sine Kjen-
slur og Draumar. — ,,Supranatural««: yper-naturleg,
sotn gjeng paa det yvernaturlege.
2) den Leer-a, at alt er so galet som det kann vera, og
at det beste fyr baade Mantten og alt annat var aa
ikkje vera til. (Lioet hev ikkje nokot vitugt Fyre-
maal, og helder ikkjeFagnad nok til aa jamna upp
all den Sorg og Liding.)
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
