Full resolution (JPEG) - On this page / på denna sida - Sidor ...
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
Below is the raw OCR text
from the above scanned image.
Do you see an error? Proofread the page now!
Här nedan syns maskintolkade texten från faksimilbilden ovan.
Ser du något fel? Korrekturläs sidan nu!
This page has never been proofread. / Denna sida har aldrig korrekturlästs.
174
Fedraheinieii.
24de Juli 1878.
Han el- psi Husstad Guds-, sa’ gamle Rancli psi
Brstac1, ——— ho Som for-kalde meg denna Sognj.
R.
Lærarsknlens t) Maalstræv.
Lærarskulen gjer dessverre ikkje berre godtden
helder. Nokot av det Leidaste ved honom er detta
Maalstrcevet,·’ som han fer med; —— for der vert
drivet meir Maalstræv ved desse Skularne enn dei
fleste vil tru. Det er Norsken, han vil til Livs,
og det gjer han paa ein so sløg Maate, at det
vert lagt reint for litet Merkje til. Meii det er
paa Tidi, at det kjem fram fyr Dagen no, detta
halvloynde Puslestrazvet hans-; for her er det, just
i detta Halvmykret er det, at vaare dansk-norske
Maalkvaklarar gjer sitt verste Herverk.
Det er kjennt, at Mengdi av dei, som dreg
paa Lærarskulen, kjem dit med helder liten Fyre-
kunnskap. Dei hev daa helder ikkje so stor Greida
paa Bokmaalet og dei Ting-. Væl kjenner dei, at
· det vanlege Bokmaal er framande fyr dei sjølve;
men det er ikkje mange, som veit so mykje, som at detta
Maalet og er framandt fyr Stormengdi -av heile
Landslyden Men just denne Faakunna brukar no
Leerarskulen til sine Fyremaal. Gutarne seer visst
ikkje her nokor Upplysning um det sanne historiske
Samanheng med Maalet vaart, tvert imot· Det
vert tagt reint stilt med, at Bokmaalet er dansk;
det vilde vera faarlegt aa nemna slikt, kanii du
vita; for kor snart kunde daa ikkje Ein koma paa
aa fpyrja som so: »kvifyr skal me, som er norske
Folk-, bruka eit dansktBokmaal?« —- Nei, slikt veit
nok Lærarskulen aa laga paa.
ande berre »Daningsmaalet·«
segja so mykje som at» Landsens eiget » Maal
er Iillmannsmaaletz det er greidt nok. Dei unge
Gutarne, som no i Grunnen er heimangjorde med
den same Tanken, vil daa naturlegvis ikkje gjelda
fyr Villmenn; dei vil daa vera Folk dei med; og
strakst maa Norsken ut og Laanegodset inn att.
Aa vera danad er aa kunna danska, maa du vita,
og so danskar dei, som best dei kan11.
Kann Læraren syrstfaa dei til aa skjemmast
yver Heimemaalet sitt, so hev hati vunnet· Og det
fell so lett. Presten, og kannhenda Skulemeistaren,
hev lært dei det heime, at Faer og Moer sitt Maal
er »simpelt.« Lærarskulen byggjer vidare paa same
Tanken, og snart tor ikkje Guten bruka sitt Maal,
korkjepaa Skuleii elder naar han hellest talar med
Lærare11. »
So maa han daa til aa maalgreida seg paa
dansk; han stend og trivlar og leitar etter Ord og
Ordelag, som kann smaka av »Daning«, og alt nm
Lærare11 vøler og beinkar paa« kvart eit Ord,- so
gjeng det endaa baade seint og ubeint. Det vert
no ikkje ved Skulen, at Sveinen foer Magt med
Dansken; for der skal Tid til aa- lærer aa »ljuga
so det ser ut som Sanning".
Det er no Sume, som hev slik ein Hiig til
aa kasta fraa seg Moersmaalet og taka att »Kno-
ti11gskulturen««x det er Snobbe11, det. Det er so
»pent« aa tala »dannet«· Og desse kann lærer
Kunsten paa stuttare Tid. Men der er og dei, som
hev det Vitet dei skynar, at slikt er Narreskap. og
som kjenner med seg, at Heimemaalet er no det, som
haver likaste lell· Desse hev tyngre med aaljugaz
Og det vil daa
t) Jnnsendaren nemner serleg Lærarskule11, av di haii
«vil greida ut uin Maalstrcevet ved den Sknlen ha11
best kjenner til.«· Men det gjeld — i det Store —
likso væl Seminarskularne, som hev voret og væl
enno fyr det meste er sanne »Missions-Stationar«
fyr det danske Maalstrcev her i Landet. Bldst·
Dansken vert heit-«
dei hjelper seg med Vygdemaalet, so lengje dei
kann, um det enn fell hardt det med. Leeraren
held paa og valer paa Ordi og Ordelagi deira, so
det ikkje skal høyrast so udanad ut; men det hjelp
ikkje. Læraren, som trur, at dei gjer seg si beste
Flit med aa tala ,,pent", men ikkje kann likare,
segjer daa til dei ein god Dag: »Du Per og
Ola, falder det jer tungt at tale det dannede Sprog,
saa kann J nok faa bruge Bygdemaalet· Vibruger
ingen Tvang her." Detta var ei hard Freisting
fyr han Per og han Ola. »Nei, me maa til aa
knota,« tenkjer dei, »det hjelp ikkje-til; for hellest
trur Lærare1i me er Naut, som ikkje kann læra!"
Fraa den Stundi tek dei til aa danska baade han
Ola og han Per, endaa dei mang ein Gong raad-
nar av Skam, ja stundom snandtsjalve veit, anten
dei talar rett elder galet; deistend der liksom Fram-
ande fyr seg sjølv.
Skal Læraren ein Goiig greida ut um Fedre-
landselsken og korleids Eiti skal kveikja den, so er
det no »Modersmaalet,« som han fyrst og fremst
lyt nemna. Det er det, som bind oss saman just
som til Eit. Men no skynar du strakst, at det ikkje
kann vera vaart norske Moersmaal han meiner; —
nei, det er Dansken! Det er det danske Meers-
maal, som skal binda oss Nordmenn saman og
lcerar oss aa elska vaart Land-! — Og no vertdaa
detta »§JJiodersmaalet« looprist ihxige Tonar. Det
er so klangfullt, so »blvdt« o. s. fr.,»·-) so det er
ikkje med Vit. Og det er fanntt i seg sjalv er
Dansken eit godt Maal, um enn ikkje me kann
sinna det so »klangfullt.« Men det er den Lyg11i,
at detta Maalet skal verta prist som vaart! Og
no er det daa Meiningi, at Sveinarne sidan skal
draga ut og lovprisa det same ,,klangfnlle«. ,,Mo-
dersmaal« syr dei Smaae paa Skularnemed. Daa
eg hvyrde Lærare11 sa’ detta, daa tenkte eg med
meg: »Ja, me hev eit klangsullt Maal, det er
nok sannt; men skal eg vera ein ærleg Mann, so
maa eg fortelja Borni, at det Maalet enno
ikkje hev voret verdugt til aa vera Bokmaal,
men at me laaner oss fratii i Maalvegen den Dag
i Dag er.« —- Er det ikkje vondt aa vita, at Folk
skal lærast upp til aa fara med Lygni’ Og det
just mot desse stakkars Smaaborni, som Jngenti11g
veit, men trur alt det dei hoyrercs (Meir).
Prcstcxi Licd
i Ryfylke vert likso namngjeten som Vestnespresten no.
Snodige Sellar er det baade tvo, og kveii som er
galnaste av dei, er ikkje beint aa segja. Dei er
væl so umpass like gode. Den eine er liksom
Galdhopiggen og det: andre daa liksom Glitretind
i den prestelege Jotunheimen vaar; dei Lærde kann
trættast um, kveii som er den hpgste Dei hev det
hellest kvar paa si Gjerd. Vestnespresten er væl
altid Basen i Filisofi og theoretisk Tulleskapz men—
Lied vert visst Knlten i det Praktifke. Deri, som
kann rekna ut, at di lwgre Lø1t, dibetre Lærarar,
men di hogre Lati, di betrePrestar, —— han maa
vera klokare enn baade Vis-Knrit og Ole Jakob-
Han maa kunna Svarteboki. For det Stykket
lnyser ingen annan, korkje med umivendtReguladetri
elder med Desimalbreik
Men det er leidt med det, at Folk her i
Norig hev so liten Vyrdiiad syr sine store Menn.
Dersoin det var i Kina elder Mongolia, so vart
Presten Lied Ridder av Vasa-Ordenen i denne Dag.
-«) (Daa eg gjekk paa Lærarfkule11, sekk eg høi)ra, at
»vort Sprog« og Jtaliensken var dei tvo vænaste Maal
iHeimen. Og endaa var visst »vort Sprog« nok
slikt som det Jtalienske Det var »Gratiernes Sprog«,
maavita. G.)
Men her skal han visst ikkje verta seit av sin
Visdom. Dei Fleste, og helst dei, som vil gjelda
fyr kloke, hev best Hicg paa aa flira av Rekne-
kunsten hans-. Eg sjølv, som no væl skulde vera
ein av dei rimelegaste, maa segja, at eg trurberre
so maateleg paa Presten Lieds bakvende Kjering-
rekning. Slik er det. Det duger litet aa vera
stor Mann, naar Ein ikkje er det paa rette Staden.
Det beste, Presten Lied kunde gjera var utan Tvil
aa reisa til Mongolia.
Men det kunde endaa vera med Presten Lied,
um ikkje han vert nokot seit av sin Visdom; for
han kann lita paa ei mongolsk Framtid, han, og dess-
utan er han feit nok fyrr, segjer Folk. Verre er
det fyr —— Stavanger Amt. Dei stakkars Bund–
erne der burte hev voret «so mongolske av seg, at
dei hev trutt paa Lieds Kjeringrekning, — og
strakst hev dei vortet til Narr syr heile Landet,
kann du vita. Det er ikkje greidt, slikt.
Det skamlegaste av alt var, at sjalve Lister
og Mandals Amt gjorde Folk av seg, so Stav-
angeren vart mo aaleine um Vesalldomen. No
kami det vera gildt nok aa vera aaleine uin ei
Æra; men huttemegtu! aa vera aaleine uin Skammil
— Stavanger Amt sæt kjenna no, kor gildtdet er.
No vert her ikkje meir Tale um ,.Listerbenken«’,
naar Folk skal nemna den verste Armod dei veit;
no vert det »Stavangerbenken«» Og Jngeii kjem
lenger til aa segja, at han er ,,fraa Mandal,
Gudnaa’s;« men vert ein Stavanger spnrd,
kor han er israa, so lyt han slaa Augo ned. »Fraa
Stavanger, gnbbære meg!« — Ja slik er Verdi.
Og naar alle dugande Lærarar ser aa koma
burt sraa den arme Stavangerkanten so fort dei
kami fyr daa aa faa liva nokotsonær paa Folkevis,
— tru der daa vil vera nokon, som tykkjer Synd
i Stavanger Amt? — Aldri ein. ,,Vil dei hava
det so, so lat dei saa det so«, vil Folksegja. »Og
naar dei er so galne, at dei trur paa Presten
Lieds Reknestykkje, io er det best dei seer læra«".
Eg fyr min Part vil paa ærleg Stavangersk segja,
at ,,det er fellt aat dei!«
Ja den Liedl —— Og dei Bondernel Eg
trur vaare Vandet kunde gjera dei galnaste Tiiig
som til er, berre dei fekk ein "Prest med seg paa
det. Stend dei aaleine, so vaagar dei segikkje io
vidt; dei hev daa altid eitgrand LEra i Livet.
Man haver det so illa, at dei sinn ein Prest, som
vil vera med dei paa eit Fantestykkje, —— daa skal
Gin aldri tru dei. Presten hev ein breid Rygg,
hans han gjev Live fyr mange. Han er god aa
skuldaf paa liksom Katteii. Det er visst ingen der
burte, som trur so svært paa Presten Lied og
han-3 Rekningar. Dei skynar nok kor han vil av.
Men bakum den vide Prestekjolen ser dei seg Kans
med aa knipa inn ein Skilling! ——dei slepper fraa
seg Dalaren, det er sannt; men so langt tenkjer
ikkje Vestlandsbondenz nok er det: dei fcer knipa
inn ein Skilling. Naturlegvist ——so gjer dei det,
og so legg deiSkuldi paa Presten. ——Men Presteii
kanti oerta so galen, at han ikkje duger lenger til
aa skulda paa; det er det, dei gode Stavanger-
bonder hev gløymt. —
Dersom Lied ein Dag kjem med den andre
Enden av Reknestykket sitt: ,,dihøgre Løn, di betre
Prestar«««, — so skal han sjaa, kor mange han hev
med segi Grunnen. — Det gjeng eit Ord um
at han alt hev prpvt seg. Men daa kom han nok
ikkje langt! segjer Ordet. —
So er Enden paa Visa den, at Lied hev
gjort Bonderiie til Narr, og at Bpnderne hev havt
Lied til Narr, og at Skammi fell diger baade
paa Presten og paa Bønderne, men at Skaden
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
