Full resolution (JPEG) - On this page / på denna sida - Sidor ...
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
Below is the raw OCR text
from the above scanned image.
Do you see an error? Proofread the page now!
Här nedan syns maskintolkade texten från faksimilbilden ovan.
Ser du något fel? Korrekturläs sidan nu!
This page has never been proofread. / Denna sida har aldrig korrekturlästs.
5te Oktober 1878.
Fedraheimen.
259
best som det var saag han Folk stimde ihop um
eitkvart, og daa han skuldesjaa segtil, so uppdagar
han midt i Hopen ein liten usjaaleg Kar, som sat
der med Luveskyggja langt ned i Augom, so der
var litet aa sjaa av Andlitet. Men eit klangfullt
ioele lyddest, og um det var det, at Folk samlad
seg. Det var Kolds Mæle, detta, og Talen hans
gjekk ut um, koat der kunde verta an ein dansk
Bonde. Slik var Koll stadd i Samfundet Han
turvte ingen Talarstol til aa stiga upp aa, fyr aa
faa Folk til aa ,.sjaa upp« til seg. Ordet, som
gjekk ut av hans Munn, drog sjølv Folket til seg.
Kold vilde ikkje herska, men tena; hans Læretalar
var meir likt til Samtale enn til Einetale. Han
hadde Mod til aa skilja Lag med desse Hundrad-.
aars g«ildringar i Tankarne um Ungdomens Upp-
fostring, som krev fri Barneskule i Heimeti elder
ved Heimen, og fri Ungdomsskule. Kold var og
med dei fyrste, som leet Gjentur faa koma inn
paa Høgskiilen, og Grundtvig vort ovglad fyr detta
og sagde, at detvar det merkjelegaste som i hans
Tid var uppkomet i Danmark. Fyrst Uppliving,
so Upplysning, meir Uppliving og meir Upplysning.
Eingong Talaren kom heim til Kold, gjekk han og
samlao upp Torv-Molar, og detta totte Talaren
var ein liten Ting fyr ein sovoren Mantiz ymen
Kold kunde bruka det og til Upplysnitig: »der
Jnkje er, der vert det Jnkjez men litet kann
Gtid vaelsigna.« (Meir.)
Kriftiauin, den 4de Oktober 1878.
Sand, Ryfylke (Septbr). Det hev nok stadet
i Fedraheimen fyrr og uni 3 Gutar, som bleiv her
i Fjorden fyr nokotsidan, eit syrgjelegt Hende, som
nok kunde vera Folk til Aatvaring; for etter
Snakket var det nok Brennevinet, som i stor Mun
var Skuldideira syrgjelege Ende. "
Med Upplysningsverket vaart gjeng det som
det kann. Ja de veit no alle um Presten Lied og
Stavanger Amtsting, som negtad aa auka Logmaalet
paa Lærarlønerne, so me Stavangeramtsbuar iden
Saki no stend til Skamdar fyr heila Landet. Me
ser so ofta i Bladi Forteljingar fraa Austlandet
. um Folkehogskular, Folkemote og· Folkehegskule-
samlag og meir slikt, alt sett igang fyr aa spreida
Upplysning ut iblandt Folket — men alt sovoret
er framandt fyr oss. Eg hev mange Gonger ynskt
aa faa hvyra ein av desse gilde Folketalarar, slike
som Arvesen elder Janson, men nei, det er nok
ingjen, som vaagar seg her vestyver, naar deihoyrer,
kor litet Folk bryr seg um det, dei byd. Men det
kann nok henda, at Folk her inkje er so galne,
som dei trur, og det var vist fleire som vardt sorg-
sulle enn glade, daa dei fekkhxlyra Utsallet i Amts-
thinget um Lærarlønerne. Det er nok sagt, at
Amtsthinget ,,representerar Folket-O men, liksom eg
hev høyrt, at mange hadde berre so ymis ei Tru
paa, atHeidmarks Amtsthing ,,representerad« Folke-
meiningi i det Amtet, soleides trur eg, det fyr ein
Del er her og; Saki er den, at Folk inkje hev
lært aa velja enno. «
No i Vinter vardt der haldet Amtsskule her
i Sokni paa Strandstaden Sand, og som eit godt
Tidarteikn kann eg nevna, at Skulen var godt søkt
og framifraa godt likat av alle Skulegutarne; han
varde ikring 24 Vikiir, og Talet paa Gutarne var
x heile Tidi ikring 50. Det er sagt um Amtsskularne,
at dei inkje altid lærer Ungdomen nokon vidare
Kjærleik til det norske Maalet, og at deira Politik
inkje altid er den sannaste Fridomspolitik; men det
trur eg inkje kann segjast um Amtsskulen her paa
Sand. Lærararne, og serleg Fyrstelceraren, Hr.
Mauland, var Ven av Maalsaki og leet gjerna
Gutarne faa skriva og tala sitt Morsmaal. Men
det er no inkje alle, som er glade i Maalsaki her
helder, som ventande kann vera. Det er ’kji for
Jnkje sagt, at den norske Bonden er seig og sein
og held helst paa det Gamla» No ja, det kjem
ofta vel med, at han er so paahaldande; men, naar
det galdt hans eiget Besta, som med M·aalsaki,
var han betre faren med aa vera nokot snarare i
Vendingi· Her skal eg nevna eitpar Denne paa,
kor ivrege Sume er til aa forsvara det danska
Maalet. Ein Stad hadde Skulekommissionen funnet
ut, at Jensens Lesebok ikkje burde inn, syrdi der,
ihop med annat galet, fanst nakle Stykke paa norskt
Landsmaal· ,,Dei sinne no paa fo mangt naa fyr
Tio", sa ein annan Gong ein Man11, ,,men,.naar
dei i Vokerne tek te herma ette Bunden, daa tykje’
eg det skjin yver.« (Daa- er det vel betre, at me
inkerne hermer etter Dansken!) Slike Sogur
finst her fleire av, og det ser ut til, me scer venta
lengje, fyr Folk fær upp Augo fyr den store Vinning
ved aa faa sitt eiget Maal til Bokmaal. ,
No nyleg var Bispen vaar, Jgrgen Moe
hjaa oss. Ei heilMengd med Folk var forsamla,
og daa dei fekk hoyra Moe tala, var det vist ingjen,
som tregad paa, at han var komen til Kyrkja den
Dagen. Det var nokot framifraa, so varmt og
vænt sont han kunde tala til Ungdomen. Haii
preikad yver dei Ordi ,,VortBorgarskap er i Him-
len« og gjorde det makalaust klaart og godt og
hjartelegt. — Moe er, som de veit, ein gamall
Diktar, og det, som han fystarbeidde med, var aa
samla Eventyr. Desse er ein Arv fraa Fedrom,
som me skulde elska og cera; men det er desverre
med dei som med Maalet: dei er komne i Van-
mceting, og Folk bryr seg inkje um dei. Eg kunde
nevnamange Døme paa detta og. Eiti Mann
negtad Son sin aa lesa i Eriksens og Paulsens
Lesebok, syrdi der finst nokle Huldreeventyr; ein
annan Gut, som hadde fengjet ei ny Lesebok paa
Skulen, vardt av Far sin tilbakevist med Boki, fyr
di ho byrjad med ,,ride ride ranke«· Denne una-
turlege Mothug fyr vaar gjæve Folkedikting er det,
Jørgen Moe hev arbeidt syr aa retta paa. Hans
—— og fleire andres —- Arbeid her heng soleides
saman med Maalstriden; for det gjeng alt ut paa
aa hjelpa det Nationale sram til sin Rett, og fyr
slikt Arbeid fortener Moe og hans Medarbeidarar
stor Takk. R. S-
Hcgre 17de Sept. Her nordanfor hev me i
heile Sumar havt berre liksom ein Godversbolk,
naar eg undantek ein 3 Vikurs Tid umkring Mid-
sumarsleite, daa det var steikjande sterkt Solskin;
difor staar Avlinga her overlegt godt — ja no er
mesta alt i Hiis og; for no gaar alt Aannearbeid
baade vart og snart, daa der, annekvar Gard snart
sagt finnst Maskinar for Slaat, Skurd, Hgying
m. m., og naar Kornet er komet i Laaven er det
utavtrgskt i ein Snarvending eller med ein Snop,
for her fer ein Traskjar gardmillmm som ikkjetrøy-
tast i Hendom, um han trpskjer og gjere reint 20 Tun-
nor paa Timen—ogikkje er han vand paa Maten
heller, daa han nsgjer seg berre med Kol og Vatn og
lite Feitgran aat Ledom sine. — Trpskjaren heite
Damptraskarmaskina og eigst av ein 18
Bonder i Hegre og Vernes og kostar 1400 Dalar.
Likeso kan eg melde dok, at eit Fesjaa no nys
vardt haldet paa Stjprdalshalfen. Fleire hun-
drad vakre Naut var der aa sjaa, og ved aa
tenkja etter, korleis Dyri hertimkring saag ut for
14 Aar sidan, eller det fyrre Dyrsjaaet, so maa
ein segja, at ejn snaut kunde ha tenkt seg, at
Kreturstellet i den Tiden kunna ha gjort slikFram-
gang ——— og derum ersdet berre ei Meining — ja
ein av Dyrdomarom sa nys aat meg, at den lika-
ste Kui paa fyrre Dyrsjaaet knapt ha ville vortet
ansa paa dette, saa stor Skjilnad var det. Og
likvelgjekkdet saa traugt og traatt i Heradstingom
baade i Hegre og Vernes aa gjeva nokre Krunor
til Dyrsjaaet, at det er skamlegt at snakka um det
—- og lel er det Kui (og Politikken), som bli
ut for Talet, naar. to eller fleire raakast, saa ein
skulde ha trutt, at Folk ha faatt Augon opne for
Gagnet av slike Fesjaa. B.
Suldnl, Ryfylke 23de Sept. Eg fcer byrja
med det »Materielle«, for det er no det, som
ligg os ncemast paa Hjartat, maavita. Me
hev spurt fraa ymse Kantar af Landet, at dei
hev fengjet eit framifraa godt Aar; me Sal-
dølingar kann i det Stykkjet korkje skroyta helder
laata illa; i det heile vardt det so medels. Korn-
hausten var fyre største Deildi av Vygdi temmeleg
rik, so nær som paa ein og annan Gard, der det
svidde av. Jordepli er inkje enno komne or Jordi,
men etter det, me hev Mynt, teiknar dei vent.
Av pr vardt det iaar inkje rett myket; fyredi at
Heidi, der Suldplingen hev sin meste Foderskipnad,
iSiimar slog reintiMist; men heime i Dalen stod
Engji brisen. Sumaren hev voretuhorvelege varm
og turr, so me vonar, at det Havet, me hev fengjet
samlat, er av beste Slaget. Men var Sumaren
varm og turr, so er Vedret reint umsnutt i Hanst,
for i dei sidste 14 Dagar hev det regnt so reint
uhorvelege at ein inkje ofta ser Asr og Bekkjeri dei
Fautar, som dei no er i.
Bispeti vaar, Jprgen Moe, hev nylege voret
her paa Visitats« Det gjekkgodtbaade fyre Skule-
meistarar og Born, og Bispen var nok inkje reint
fri fyre, at han roste deim litetvetta· At me her
i Suldal og hev fengjet Syii fyre Upplysningi’s
Framgong, det viste Formannskapet vaart, daa det
i sista Mytct sette Logmaalct fyre Skulemeistarlcrii
upp i 8 Krunor. Det er den syrste Bygd, her i
Amtet, som hev gjort dette. Aar etter Aar hev
denne Saki voret fyre paa Stavanger Amtsthing,
der baade Skuledirektor og Ekspeditionschef hev
møtt fram; men det hev alt fruktat like litet,
for Fleirtalet av Amtsthingmennerne tykst hava
voret af den Meini11g, at det gagnar Skulen
best ved aa pina dei stakars Skulemeistarane litet-
grand. Me Suldolingar tykkjer, det er bra, at
me hev eit Formannskap, som hev Vit paa, at Upp-
lysningi lyt vera Grunnen fyre all sann Folkelukka;
som hev Vit paa, at Loni lyt verda so hyg, at
dugelege Menner kan sjaasseg Syii med at slaa
inn paa den Vegen, og at inkje Matsuti skal tyngja,
trykkja og tyna ned Motet hjaa Skulemeistrane so
myket, at dei verdthindrade i med all si Kraft aa
kasta seg yoer den vigtige og andsvarsfulle Gjerdi,
deihev aa rykta· Ja vigtig er den fyre Notid og
Framtid, for det er daa dei, svm skal leggja ned
Saakornet fyre komande Dagar.
1. 11-
Bkeidheim i Sept. Folket her kjenner dess-
verre svært litet til Maalsaki. Dei finn seg tol-
modugt i aa lesa Bokmaalet og hoyra det fraa
Preikestolen (i Skulen er det, sovidt eg veit, svært
lite brukt), utan at dei paa lang Veg skyner det
alt elder veit, kvar det er komet ifraa. Men eg
trur inkje, at det er Folket si Skuld; for, det held
nokso fast paa sit gamle Maal. Men Saki er, at
Folket vantar Rettleidarar, som kunde lysa fyr deim
og setja Liv i deim. Daa, veit eg visst, at det
snart vilde ikapa seg; for Folket er eit ungdoms-
friskt, strcevsamt Folk, som nok vil vita aa taka i,
—berre det fyrst fasr Tak paa Tingen-
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
