Full resolution (JPEG) - On this page / på denna sida - Sidor ...
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
Below is the raw OCR text
from the above scanned image.
Do you see an error? Proofread the page now!
Här nedan syns maskintolkade texten från faksimilbilden ovan.
Ser du något fel? Korrekturläs sidan nu!
This page has never been proofread. / Denna sida har aldrig korrekturlästs.
Fedraheimen.
Eit Blad aat det norstee Folket.
q2Æ·g Ik-; —
Kjem ut koar Onsdag og Lanrdag.
Pris fyr Fjordnngaaretz ,
Kr. 1,10 (= 33 ß) med
Vorto og alt. Betaliiig
fyreaat.
Ud
kq
Laurdag den 25de Jannar 1879.
Lysingar kostar 10 Ore
(3 f3) Petitlina, og daa
etter Maateii fyr større
Bokstavar»
3513»Aarg
Um Passatvitidartte og ct Spursomal, som
heng ihop med dei.
1.
Den varme Lufti er lettare enn den kalde;
difyr stig ho tilveer og flytovanpaa. Detta kann
me sjaa i Stova vaar, naar me elder i Omven.
Den Lufti, som er ncerast Omnen, vermest upp
,-og stig uppunder Loftet, so der vert varmare eim
nedmed Golvet. Gtterkvart som den varme Lufti
stig tilveer, kjem det stroymande ny og kaldare
Luft innaat O«mnen breiddmed Golvetz der· gjeng
soleids ein jamn Straum av kaldare Luft ifraa
Vindauga ——» breiddmed Golvet — innaat Omaen·
Men uppunder Loftet gjeng det og ein Luftstraum;
for naar den kalde Lufti ftroymer veksk—ifraa Vind-
augat, so vert det der eit tomt Rom, som lyt fyl-
last. Og detta gjeng fyr seg paa den Maaten, at
den Lufti som stig upp attmed Omnen, ho stroymer
breiddmed Loftet burtaat Vindaugat att, og der sig
ho ned —- kolnar —— stroymer aa nyomlangs Gal-
vet burtaat Omnen —- vermest upp att — stig til-
vedrs o. s. fr. (At det og kjem ny Luft inn i
Romet, gjenom Rivur i Veggjer, Dør og Vind-
augo, tek eg ikkje her med). Naar du elder i O1n-
nen i Romet ditt, kjem det soleids upp tvo Luft-
straumar: ein av kaldare og tyngre Luft, fraa
Vindaugo langs Golvet til Omnen, og ein annan
av varmare og lettare Luft, fraa Omnen langs
Loftet til Vindango. Straumarne gjeng soleids
kvar sin Veg. Detta kann du lett sjaa, dersom du
lcet nokre tunne Papir-Remsur hanga uppunder Luf-
tet og nokre nedmed Golvet·
Nett so som her er utgreidt heng det ihop
med ,,Passatvindarne«’. I Varmebeltet (millom
Vendekrinsarne, 23720 paa baade Sidur av Ækva-
tor) fell Solstraalarne mest loddrett ned paa Land
og Sjø, og daa hev dei mest Magt til aa verma.
Dermed vert Lufti innansyr detta Umkvervet —
og allermest ved sjolve Midlina —— vermt meir
upp enn Lufti paa andre Stader, og disyr stig det
meir Luft tilvedrs der enn nokon annan Stad.
Men det lufttunne Romet, som soleids lagast ned-
med Jordflata der nede ved Midlina, lyt fyllast,
og detta gjeng fyr seg paa den Maaten, at ny og
kaldare Luft kjem stroymande baade fraa Nord og
Sud. Desse Straumarne er Passatvindarne. Paa
den nordlege Halvkula (Nordholva) skulde etter detta
,,Pa·3saten« vera rein Nordanvind og paa Sudholva
rein Sunnanvind. Men me veit, at so er detikkje.
Nordanfyr Midlina er Passaten ein Nordaust, sun-
nanfyr ein Sudaust, og baade tvo vert meir og
meir austlege, di nærare dei kjem Midlina (Ækva-
tor). Men detta kjem av, at Jordi soiv.
Naar ei Killa sviv rundt ikring Akselen (Aasen)
sin, so hev Punktarne kring Midlina størst Fart,
av di at dei hev lengste Vegjen aa ganga,fyrr dei
kjem rundt. Punktarne ,,nordetter’" og ,,sudetter"
sviv med mindre og mindre Fart, di lenger dei
ligg fraa Midlitia, og sjzzlve ,,Polarne« ligg stilt.
Ein Punkt nedmed Midlina paa Jordi sviv soleids
med ei Fart av innpaa 4 Miler i Minuttet, me-
dan ein ’Punkt paa same ,,Breiddgrad« som Kri-
stiania sviv berre Helvti tso fort. No hev Lufti
paa kvar Stad same Svivingsfart som Staden sjolv.
Naar no ei Luftmengd stroymer nordanfraa (elder
sunnanfraa) nedmot JEkvaton so kjem ho dermed
til Stader, som sviv fortare enn den Staden ho
kom ifraa; men sjolo vil ho, fyr Skuld ,,Staheiti«1) "
freista aa halda fast paa den Svivingsfarti. ho
hadde fraa fyrst av. Og daa er det greidt, at ho
vert liggjande etter fyr dei Stelle, som ho strøy-
mer ned imot. No svivJoroi fraa Vest mot
Auft. Di nærare Ein kjem Midlina, di fortare
flyg Jordflata rundt — med alt som paa ’a finst
— imot Anst. Den Luftstraumen, som«no kjem
t. D. fraa Nord, hev som sagt, mindre Svivings-
fart i seg (mot Anst) enn Jordflata ved LEkvaton
og han set seg, som sagt, imot all Auking av Farti
idi han stryk sudt)ver. Lat oss no tenkja oss,
at me stend einstaden der sud— mot Midlina med
Andlitet vendt mot Anst. Av di at no me——med
Jordflata —— flyg fortare mot Aust enn den
Luftstraumen, som kjem rennande inn fraa Nord
(elder Sud), so vil det kjennast fyr oss, som Lufti
stod so halvt inn imot Andlitet vaart, elder med
andre Ord: som um Luftstraumen kom fo
halvt austanifraa. Den Luftstraumen, som
kjem nordanifraa, maa soleids greidt kjennast
som ein Nordaust der i"Varmebeltet, og den,
som kjem sunnanifraa som ein Sudaust.
Passatvinden bles stødt og jamt heile Aaret
-paa dei store Hav-Vidder: Atlanterhavetog Stille-
havet· Naar Sjomannen naar inn der dei dles,
so hevhan gode Dagar. Lufti er som oftast klaar
og rein, og hKulingi so jamn, at han ofta i fleire
Bøger ikkje tarv rora Seglix Nordaustpassaten
raar ifraa 300 nordl. Br. og ned til 5—10O
nordl. Br. Sudaustpassatenfraa 300 sydl. Br. og
upp til nokot nordanfyr Midlina, men rokk ikkje
ihop med Nordausten. Jmillom dei ligg ,,Stille-
beltet« nærast nord um 2Ekvator· Skal eit Skip
fraa Norig gjera ei Reis til Brafilia hell Vestin-
dia, legg Skiparen fyrst Leidi langsmed Frankrik
og Portugal, so han kjem inn i Passaten, og so
l) »Trcegheden« (sjaa Fedrh. No. 9 1877s·
legg han i Veg oestyver· — Paa dei store Fast-
landi raar ikkje Passaten so einveldugt som paa
Hav-Viddi; for det rettar Luftuppvermingi segikkje
einast etter Breiddgraden, men og etter Jordlaget
og mykje annat.
Kor vert det no av den uppvermde Lufti, som
stig tilveer i Varmebeltet nedmed Midlina? Ho
flyt nordetter og sudetter ovanum Passaten til aa
fylla uppatt det lufttunne Romet, som Passatstrau-
marne lcet etter seg paa dei Stelle dei gjeng ut
ifraa. Ovanum Passaten skulde det soleids paa’
Nordholva blaasa Sunnanvind og paa den sudlege
Nordanoind. Men so er det Jordsvivingi att. Den
Lufti, som stig upp nedmed 2Ekvator, hev større
Svivingsfart mot Aust (elder fraa Vest) enn
dei Staderne i Nord og Sud, som ho stroymer av
til. Ho synest difyr blaasa med eit meir og meir
vestlegt Drag, di lenger ho kjem burtfraa Mid-
lina, so at »Motpassaten« paa Nordholva ikkje
vert rein Sminanvind, men Sudvest, og paa
Sudholva ikkje rein Nordanvind men Nordvest,
Detta kann·Gin endefram sjaa i Passatbeltet.
Dei lette Skyerne hvgt uppe driv beint imot
Vinden nedmed Jordflata.
Til no hev Theorien (Lcera) og Roynsla ikkje
vist nokor Ufemja. Men Roynsla fortel oss nokot
meir um Passaten og Motpassaten, som Theorien
ikkje hev so lett fyr aa greida. Motpassaten, som
me just talad um, sokk ned mot Jordflata paa 300
Nordbreidd og 300 Sudbreidd —- paa Lag der,
som sjzgjlve Passaten kveikjest —, og bles no vidare
breiddmed Jordflata same Leidi som han fyrr hadde
uppi Lufti. Paa umpafs 800 Nordbreidd gjeng
det soleids ut tvo Vindstraumar breiddmed Jord-
flata: 1) Nordaustpassaten, som bles ned mot
LEkvator, 2) Sudvestpassatem som gjeng mot Nord.
Jmillom desse ligg berre eit smalt Belte, som vert
nemnt ,,det nordlege Stillebelte«. Sameleids gjeng
det paa Sudholva· Der hev me paa umpass 300
Sudbreidd ,,det sudlege Stillel)eltet;« detta skifter
millom Sudaustpassaten og Nordvestpassaten, som
her fell ned mot Jordflata og so bles vidare same
Leidi sudetter. — Men er ikkje Vitskapsmannen rett
glad i detta, so er Sjomannen so mykje gladare.
For Sudvestpassaten er hans gode Ven, naar han
fraa Amerika skal sigla heim til Evropa att. Ko-
lumbus hadde nok Greida paa detta han med.
Han siglde seg fyrst inn i Sudaustpassaten, som
skytsad ’n yver til Vestindia, og daa han skulde
heim att, siglde han seg nord i Sudvestpassaten,
og heim bar det- Motpassaten stend likevcel ikkje
paa jamt med sjolve Passaten i Stodleik og Var-
and·. Utanfyr Landsstrondi vaar raar nok Sud-
vesten dei fleste Dagarne i Aaret, men han maa
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
