Full resolution (JPEG) - On this page / på denna sida - Sidor ...
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
Below is the raw OCR text
from the above scanned image.
Do you see an error? Proofread the page now!
Här nedan syns maskintolkade texten från faksimilbilden ovan.
Ser du något fel? Korrekturläs sidan nu!
This page has never been proofread. / Denna sida har aldrig korrekturlästs.
14de Mai 1881.
Fedraheimen.
«I
Qt
VE
(Kongen talar:)
”Om Kvinder græd, om Engle bad,
Han Døden viet er (den liberale),
som her —! Han flyr; men Kongers Had
har lange Foalkefjer.
Mit Kobbel! over Bjerg og Dal
forfølg ham, Gardevagt!
Spor an! det er en Liberal!
Det er en Kongejagt.
(Spaniolen talar:)
— — $e, det.gav, i Lynglimt trende,
Tyranniets Dødssalut!
Disse Farvelyn skal tænde
Thronerne i Brand tilslut!
Naar de falde
sammen alle,
Jord, da har du kjæmpet ud!
VIL.
Hvor trives noget godt og skjønt
og stort i Tvang?
Kvæl Engen — Græsset blir ei grønt:
bind Ørnen, dør den paa sin Pynt;
stans Kilden, som med Sang begyndt
har raskt sin Gang,
og den en giftig Sump vil bli!
Naturen hader stærk og fri
al Tvang.
Kan Aandens Kilder, Tankens Flugt
da taale Tvang?
Skal Sandhed ikkun straale smukt,
i eget Hjerte indelukt,
som jamrende Aladdins Frugt
i Hulen trang?
Nei, Presse, løft din stærke Arm!
befri Alverden i din Harm
fra Tvang!
So tenkte og song Henrik Wer-
geland. .
I 1845 døydde han. — Same Aaret
var det, at Skandinavismen braut ut,
og at det absolute Veto for fyrste
Gongen vart framfortolkat or Grunn-
loven av ein klok Jurist og Skandina-
vist, Advokat Dunker.
Det var som alt dette Ustellet fyrst
«kunde faa Magt, etter at Henrik Wer-
geland var daaen.
I mange Aar dreiv Folk paa med
aa gløyma Henrik Wergeland. Dei
mintest Namnet hans, men ikkje hans
Gjerning, ikkje hans sterke Tankar,
Songar og Ord. Og Bakstrævet vaks
og kom til Magti meir og meir, og
Skandinavismen vaks og vart til Sam-
røringspolitikk; Fredrik Stang vart
Øvstestatsraad i 1861, fornegtad Kon-
stitutionalismen i 1872 og førde ein
hardare og hardare Kamp mot Folket
. og Folketorsamlingi alt tili 1880, daa
han: for rame Aalvoret reiste Krav um
absolut Veto.
Men daa hadde Wergeland vaknat
uppatt. Johan Sverdrup og Bjørn-
stjerne Bjørnson hadde sterkare og ster-
kare og klaarare og klaarare boret Tan-
karne hans fram. Og Skrifterne hans
var utkomne og vart lesne. Bakstrævet
vilde no prøva aa eigna Wergeland til
seg, daa dei ikkje lenger kunde halda
Minnet hans nede.
— Men den I7de Mai 1881 vert
Minnesteinen hans reist, og Bjørn-
stjerne Bjørnson vil vekkja den store
Skalden upp att til eit nytt og evigt
Liv i Folkeminnet. Daa vert Henrik
Wergeland likso leid aa dragast med,
for Reaktionen som han var den Gon-
gen han livde.
Alexander L. Kielland
heiter ein Diktar, som væl enno er
berre ung, men som likevæl hev vun-
net ein Plass i Skaldeheimen vaar
jamnsides med dei største.
Han er ein fin og klaar Diktarna-
tur. Framifraa Gaavur hev han, og
eit Auga so gløggt som det kann fin-
nast; men det Auga hev han og brukt
so godt, at alt, han skildrar, so vert
det so tydelegt og so livande for deg,
liksom du sjølv skulde sjaa det.
Ja, meir enn det. Sjølv vilde du
kanskje aldri læra aa sjaa so tydelegt,
og livande, som Diktaren hev set, og
som han no lærer deg aa sjaa gjenom
Diktarverki sine. Det er no og i Grun-
nen det, som skulde vera nokot av det
beste med Skaldarne, at dei ser gløg-
gare enn audre og so lærar oss aa
sjaa med sitt gode Syn. For dei fleste
av oss ser I Grunnen berre lite av
den Verdi me liver 1.
Kielland er Samfundskildrar. Naar
du les Bøkerne hans, fær du vita so
mykje um Samfundet og Samfundslivet
vaart, 1 det smaae som i det store,
at det er som du saag det fyrste Gon-
gen, og endaa kjenner du deg so væl
att. Det, han skildrar, er just alt
dette, som du og eg og me alle liver
midt uppi og ser og høyrer kvar Dag.
Og dei Folk, du raakar i Bøkerne
hans — serleg i dei tvo Romanarne
”Garman & Worse” og ”Arbeidsfolk”
— er so plent ut or Livet tekne, at
du kunde faa Hug til aa taka dei i
Neven og segja Takk for sist. ;
Alexander Kielland er streng Rea-
list, elder snarare det dei no kallar
”Naturalist:” i Diktningi si. Det vil
segja han skildrar Verdi som ho er,
utan aa pynta paa ho, utan aa leggja
nokot til, ja utan aa taka nokot ifraa.
Ingenting er so liten, at han ikkje
bryr seg um det, ingenting so simpel
elder stygg, at han held seg for god
til aa taka det med. Ja han er reint
strid til aa vera ”beintfram” i so Maate.
Han nemner Ting, som andre Diktarar
vilde tru skjemde Bøkerne deira ut.
og nemner dei paa ein slik Maate, at
det gjeng væl an aa lesa dei; ja det
vert ofta paa sin Maate fagert. Best
kann du faa Greida paa Maaten hans,
dersom du les den nye Romanen ”Ar-
beidsfolk”, som han just no hev gje-
vet ut.
Bøkerne aat Alexander Kielland er
i mange Maatar ulike dei Diktarhø-
kerne, du fyrr kann hava leset. Sjølve
den Maaten, han set dei ihop paa, er
ny for oss. Han hev ingen ”Helt”,
som alting sveiver seg ikring, liksom
Stjernurne um ei Sol, og Forteljingarne
hans er ikkje so dramatisk einslungne
og ihoplekkte, som slike Diktingar
plar vera. Kielland tek eit Stykkje
Kvardagsliv og teiknar av, med mange
Personar, som kvar for seg kann vera
like gode, og med mange Sogur og
Hendingar, som knyter seg ihop som
dei best kann, — plent som det gjeng
til i Verdi hellest. Og likevæl fær
han Bøkerne sine til, so dei er so reint
forvitnelege. Det er væl det, at han
skildrar og fortel so makalaust godt,
so fint og klaart og so djervt og li-
vande, at det er som du er med og
midt upp i det sjølv, naar du les. Men
so kjem det seg og mykje av, at det
han skildrar, er slike kjende Ting, so
du skynar det so inderleg væl. Og
so er der slik ein Rikdom, slik ei Skif-
ting av Fargar og Ljos i desse Skil-
dringarne; du lær og vert harm og
rørd og arg um einannan. Kielland
skriv um det, som han kjenner og hev
gjenomlivt; men det skildrar han og
slik, at han kann vera trygg paa, at
Folk maa lesa det. Han skriv so sim-
pelt og klaart og utan all Stas, at det
kunde sjaa ut til ingen Ting, og like-
væl eig han Lesaren sin so trygt, at
det er eit Under. Det er aa vera
Diktav.
Han hev ein serskild Maate aa skil-
dra Samfundet paa, so Skildringi paa
ein Gong er berre den turre klaare
Sanningi utan Tillegg og utan Snakk,
men likevæl so, at det, som er usunnt
og uægte, det vert so reint til Laatt|
og Spott under Pennen hans. Og det
som er vondt og rangvist og stygt,
det vert slik, at du mest skjer Tenner
av Sinne, naar du les det, endaa Dik-
taren sjølv segjer ikkje eit Ord, men
synest vera reint roleg og like sæl.
Det er daa sjølvsagt det gamle og ut-
livde, det som er avstorknat i daude
Former og sundsprengt i indre Usan-
ning, som han vert verst med. I ”Gar-
man & Worse? er han helder drjug
med Statsprestarne vaare, — endaa han
segjer ikkje eit Ord mot dei —, og i
”Arbeidsfolk? viser han fram Juviste-
riet og alt det Formverket i vaart
offentlege Liv paa ein slik Maate, at
det er baade flirande og fælt aa lesa.
Departementslivet og Embættsverket
og Grosserardomen er uppristad og
utflekkt og upphengd som ein Tosk paa
ein Naustvegg; du ser det alt so gje-
nom klaart. Og Folk paa Landet vil
serleg kjenna att Embættsmennerne
sine, den folkelege Amtmannen, som er
rædd for aa ”nevast” med Bønderne:
Skrivaren, som er so hæv til aa ”skruva
Sanningi ut av Folk”, Futen, som vil
”hava Kommers”, og heile den syrgje-
lege, klædesklædde Raaskapen, som
der, enno 1 visse Maatar hev Folket
vaart under Svipa. Der er Ting
som er slik, at du kann verta sjuk av
Upparging, naar du les. Men gjenom
alt gjeng ein Grunntone av fin, skje-
rande Spott.
Kielland hev em Maate aa skil-
dra Bønder og ”simple” Folk paa,
som er værd aa merkja seg. Han
skildrar dei paa den same ærlege og
endeframme Maaten som han skildrar
alt annat, dyl ingenting ned, tigjer
ikkje med nokot, um det so synest nokso
usmakelegt. Og likevæl er der her
ein Grunntone av Vyrdnad, ja av Med-
hug og Samhug, som gjer so godt, ja
stundom vert reint rørande. Det er
det ægte og ærlege i det strenge. Ar-
beidsliv og i dei tronge, aalvorsfulle
Vilkor, som synest aa draga den unge
Diktaren av den fine Ætti. — For Alex-
ander Kielland er sjølv uppfødd midt
i det fine Livet, som han i Bøkerne
sine skildrar so godt. —
Kielland er, som alle store Skaldar,
ein frilyndt Natur, endaa me veit ikkje
um han just hev nokot poltiskt Parti.
Høgre hev i det lengste tenkt, at han
maatte verta ein av deira. Men no
ser dei nok, at det er vonlaust. Der-
med vil det daa gaa Alexander Kiel-
land i Morgenbladet som det hev gjen-
get Bjørnstjerne Bjørnson og i seinare
Tid Henrik Ibsen. Men i Folket vil
Alexander Kielland vinna stor Kjær-
leik. For Folket vil snart læra aa
sjaa, at han er ein ærleg Mann, som
forstend det. Og det er no til all Tid
det største, em Skald kann vinna i
denne Verdi: ”Misvyrdnad av dei
store, men Kjærleik av dei smaa.”
For den, som vinn dette, er og den,
som fær lengste Livet i Minnet.
Til Bjørnstjerne Bjørnson.
”Hyad, hvad var en Klippe, som
ingen Aferund sortned om,
ei af Ravnens Flugt ombeltet,
ei af Skyer overteltet?
Hvad en Mand, hvis Overmagt
var af Lavhed ei beleiret?
hvad, hvis ikke hans Foragt
raged over den i Veiret?”
”Eller skrækkes du, fordi
Ravne fæle
sortne skrigende forbi,
somom vare *
de hin Aførundsdybdes Skare
hylende fordømte Sjæle?
De ei rokke
Klippens Ro med sine Flokke.
De forhindre
ei, hvor høit de flyve op,
Klippens Top
fra i stille Ro at tindre”,
Henrik Wergeland.
Ein av dei gamle.
Ein Dag for mange Aar sidan steig
eg i Land fraa Eimbaaten 1 ei av dei
indre Fjordbugterne i Ryfylke.
Eg gjekk langsmed ei Aa, og fekk
so Auga paa ei raud Pinnluva, som
stakk upp i Stevnen paa eit Skøyte-
farty, som stod under Bygning paa
andre Aabreddi.
Under den Luva stod det ein ga-
mall Kall og grov og arbeidde so
smaatt paa denne vesle Skuta.
Det var, som eg snart fekk vita,
gamle Sjur Mo, ”Haringjen”, som dei
kallad han. Han var ikring 70 Aar,
aatte ein liten Gard, som Borni no
mest stellte med, men dreiv sjølv paa
med Byggjing av Skøytur. Aar etter
Aar laag han her og strævad, radt
aaleine, so det gjekk ikkje fort, og
Vinsten var visst berre so maateleg;
men grov og arbeidede gjorde han, all-
stødt, i Solsteik, so Sveiten rann, og
i Sturtregu, so Vatnet silad, og so my-
kje er visst, at det laut vera seigt To
i den Skrotten, endaa so gamall
han var.
Eg kom ikkje til aa røa med Sjur,
og det tregad eg paa. Men sidan
gløymde eg han, som det ofta gjeng,
naar Bin vida driv og møtest med mange.
Men her ein Dag kom eg til aa
sjaa i eit Brev, som laag opet paa
Bordet hjaa ein Kjenning. Og kven
var væl nemnd der utan gamte Sjur
Mo! — Daa dukkad den gamte Skøy-
tebyggjaren paanytt upp i Minnet mitt,
gamall og graa i ein Skøytestevn un-
der ei raud Pinnluva, og no skal du
faa høyra litt meir um denne Mannen.
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
