Full resolution (JPEG) - On this page / på denna sida - Sidor ...
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
Below is the raw OCR text
from the above scanned image.
Do you see an error? Proofread the page now!
Här nedan syns maskintolkade texten från faksimilbilden ovan.
Ser du något fel? Korrekturläs sidan nu!
This page has never been proofread. / Denna sida har aldrig korrekturlästs.
tisser
Fedraheimen.
—————>=> >> o>e>—————
Pris fyr Fjordungaaret Kr. 1.10
med Porto og alt. Betaling
fyreaat.
Eit Blad aat det norske Folket.
Lysingar kostar 10 Øre Petitlins,
og daa etter Maaten fyr større Bokstavar.
No. 42. |
Kristiania den 22de Oktober 1881.
5. Aarg.
DDR
Henrik Ibsen som *Intelligens-*
Diktar.
Dei store Tankarne, som biyt upp
i ei Tid, fær altid fyrst Magt og Form
hjaa dei ”store Mennerne” i Tidi, og
fraa dei gjeng dei so ut som Straalar
fraa Ljos til Folket hellest Og med
dette gjeng det daa so, at dei av Fol-
ket, som er mest upplyste, tek Tan-
karne fyrst, og sidan sig dei nedetter
og nedetter, til dess dei um hundrad
elder tvo elder tri elder ti hundrad
Aar — alt etter som dei er store til
— hev naatt heilt ned i alle Lag, so
at ingen lenger veit av annat, enn at
desse Tankarne hev voret sanne og
rette æveleg. Dei, som tek Tankarne
sist, er altid dei, som er minst upp-
lyste, elder som hev minst Vit, liksom
det er dei største og mest gaaverike,
som forstend Tankarne fyrst.
Aa vera ”stor”, elder som me ofta
kallar det med eit framandt Ord aa
vera ”Geni”, er i Grunnen ikkje annat
enn dette aa hava denne Gaava, dette
framsynte Augat, til aa sjaa og fata
og eigna til seg spirande Tankar, so
at Ein sidan paa einkvar Maaten kann
leggja dei fram fyr andre. Det er, som
rimelegt kann vera, den store Ten-
kjaren, som plar faa Tak paa Tanken
fyrst. Han set daa og Tanken fram,
men paa sin Maate, kanskje klaart
nok, men gjerna kaldt og abstrakt, so
at Folk ikkje hev lett for aa faa Tak
paa han. Men so kjem den store
Skalden. Han ser og forstend den
Tanken, som Tenkjaren hev funnet, og
han hev dessutan denne serskilde
Gaava til aa setja Tanken fram so
livande og varmt, at Folk forstend han
og lærer aa elska han som ein ”fager
Draum”. Endeleg kjem den ”store
Mannen”, han, som for det fyrste ser
Tanken — slik som Tenkjaren —, og
som for det andre elskar Tanken —
slik som Diktaren —, men som for
det tredie hev den Gaava, som dei
tvo andre ikkje hadde elder ialfall
hadde for lite av, nemlig Gaava til
aa faa Tanken sett i Verk elder inn-
førd i Livet.
Ein Mann, som nok kann ”tenkja”,
men som ikkje hev dette ”Framsynet”
for nye Tankar, kann vera ein ”gaave-
rik”, ein ”dugande”, ein nyttig” Tenkjar;
men me kallar han ikkje stor. Ein
Maun, som hev Diktargaavur, men som
ikkje hev denne Sansen for det, ”som
skal liva”, som ikkje ”kjenner Tids-
tankarne banka i sitt Bryst”, han kann
vera ein ”gaaverik” Diktar og ein ”god”
Diktar; — men me kallar han ikkje
stor. Og me hev mange umissande
gode og praktiske Menn, som gjer
mykje til Gagns, og som Land og Folk
og heile Verdi er stor Takk skyldige,
men som endaa ikkje fær Namn av
”store”, — fordi dei ikkje hev desse
store Vyer,” fordi deiikkje hev dette
frie og vide Framsyn.
Dersom dette er so — og me tenkjer
det skal kunna sannast, at so er det
—, 80 vil me forstaa, kor umoglegt
det i Grunnen er, at gamle og døyande
Tankar kann skapa store Menn elder
store Tenkjarar elder Diktarar.- Det
gamle: hev i Grunnen ikkje Bruk for
”Flogvitet.” Det hev Bruk for jamne,
praktiske Arbeidsfolk; for det er ein-
gong skipat og stellt, so det gjeng
sin visse Gang; men ein stor Aand
vilde berre gjera Skipl og Ugreida i
dette Gongverket. Difor ser me og,
at Morgenbladet i mange Aar berre
hev gjort Narr av dei ”store Menn”,
desse Menn med ”Syner”, desse ”Dik-
tarar”, som vilde vera med i Politikken;
Morgenbladet forstend seg ikkje len-
ger paa, kva slike Folk skal brukast
til Og difor ser me like eins, at
vaart norske Regjeringssystem meir og
meir hev skilt ut ifraa seg alt, som
der var ”Aand” i, og meir og meir
sankat til seg vanlege Kontormenn
og Arbeidshestar. Det er det gamle,
som held paa aa ”trenast”, og som
finn, at dei store Aandskrefter berre
gjer Skipl og Ugreida i det Gong-
verket, som eingong er stellt og skipat.
Desse Folk hev paa sin Maate Rett.
Livet er so vist — som Vinje vilde
segja —, at det til kvar Tid avlar
fram det, som det hev Bruk for, men
kastar burt det, som det ikkje lenger
kann gjera nokot med. Og liksom det
gamle ikkje kann bruka det store,
soleids kann det store helder ikkje
finna Arbeid for seg i det gamle.
Dei Menn her i Landet, som der hev
voret nokot stort ved, elder som hev
havt ”Aand” elder ”Framsyn”, — hev
meir og meir skilt seg ut fraa det
”gamle” Laget og teket Plass der, som
der var Rom for dei og Arbeid aat
dei: i Strævet for det ”nye”.
Ein einaste Mann var her, som Ein
ikkje kunde rekna med millom Kvar-
dagsfolket, og som likevæl galdt for
aa høyra med til dei gamle, og det
var Henrik Ibsen.
Kor kunde no det hava seg, maatte
Ein spyrja. Var den Loven, som me
her uppe hev prøvt aa utvikla, ikkje
sann? Elder kanskje skulde Fin tru,
at Ibsen, so godt han enn skreiv, ikkje
var nokon ”stor” Diktar?
Det siste vilde væl dei færraste vera
med paa. Iallfall vart Ibsen alstødt
nemnt jamsides med Bjørnstjerne Bjørn-
son, og at han var. stor, visste alle.
Men tenkja seg ein stor Diktar, som
livde og diktad paa utlivde Tankar, —
det syntest endaa meir raadlaust.
— Sanningi var, at Ibsen aldri
hev voret nokon Bakstrævarskald. Det
gjeng, som me sidan skal sjaa, ikkje
an aa rekna Ibsen med til dei rette
Storskaldarne; men nokon Kvardags-
diktar hev han aldri voret. Og det
var ikkje paa dei utlivde Tankarne
her i Landet, at han diktad, slik som
dei ”gamle” og fleire med dei trudde.
Men der er ”Gradar” i Storleiken
som 1 alt annat. Stor i full Meining
er: berre den Skalden, som dei aal-
menne historiske Framgangstan-
karne fær Liv hjaa; men der er min-
dre og enklare Tankar, Sertidstankar
og Serfolkstankar, som ein Diktar
kann skapa ei Dikting paa, naar han
hev stor poetisk Kraft, og daa fær
han og reknast med millom dei store,
men til dei store av ”andre Rang”.
Han er ikkje Konge, men han høyrer
likevæl til Stor-Adelen: han er Jarl
elder Herse i Skalderiket. Det er ein
slik Mann, Henrik Ibsen hev voret.
Henrik Ibsen hev skrivet eit Drama,
som er nokot av det aandfullaste, Ein
kan lesa; det heiter ”Kongsemnerne”.
Der hev han paa ein raakande Maate
sjølv lagt denne Tanken fram. Hertug
Skule vil vera Konge, og han hev
store Gaavur til aa vera det. Han
vert det tilsiut og. Men han vantar
ein Ting: han hev ikkje ”Kongs-
tanken”. Han kan hellest hava gode
kongelege Tankar; men han hev ikkje
Kongstanken, d. v. s.: den store, aal-
menne historiske Framgangstan-
ken liver ikkje i honom. Og difor
vert han aldri den ”heile Kongen”.
Han er og vert den store Jarlen. Paa
den Maaten hev det og voret med
Ibsen.
For me maa her døma han etter
det han hev skrivet. Og me dømer
han som Diktar. Det kan henda, at
han hev set dei store Tidstankarne;
men desse hev daa iallfall ikkje fengje
Liv i han, so han hev kunnat leggja
dei fram for oss i Dikt. Han kann
ha voret stor som Tenkjar. Men
det, som han hev diktat fram for oss,
det er ikkje ”Kongstanken” i Tidi;
det er ein Sertanke.
Henrik Ibsen hev som Diktar havt
ein einaste historisk Tanke, som han
hev elskat, og det var Heilstatsskan-
Å TTTIEEEER TT
TETT TT ETTE TTS EE
dinavismen. For den «hev han songet
varmt og fagert gjenom mange Aar;
for den song han ved alle Studenter-
møte, for den song han ved Norigs
Tusundaarsfest, og det er den, som er
det positivei ”Brand”. Han hev aldri
som Wergeland og Bjørnson songet
for Fedreland, Folkefridom, Aands-
fridom, Utvikling *); han hev nemnt
desse Tankerne, men dei hev ikkje
voret ”diktande Liv” i han; den Tan-
ken, han hev livt paa, hev voret
”Draumen um Norden.” Denne Tan-
ken kunde vera fager. Men han hadde
det Lyte, at det berre var ein Ser-
tanke og at han var — uhistorisk.
Det var eit ”Framsyn”, men samstun-
des eit Rangsyn. Difor kunde den
same Tanken gripa Menn som Bjørn-
son og Vinje, men berre for ei Tid;
for det var i likefram Meining ein
”Tids”-Tanke. Andre og aalmennare
Tankar fekk snart Magti hjaa fullt
framsynte Menn; Ibsen derimot vart
hangande fast i Sertanken. Alt det,
som hendei Verdi, tydde han ut etter
den elder i Samanheng med den, og
dette stengde Utsyni for han. Og
difor vart Diktningi bans arm og kald
midt i sin Rikdom. Han hadde mange
djupe og gode ”kongelige Tankar”;
men dei gjorde honom berre til ”Tvilar”,
liksom Skule vart Tvilar av sine
Tankar; — ”Kongstanken”? var ikkje
hans. Dette var ”Gaata” ved Henrik
Ibsen. Men det skal ingen fortelja
Oss, at ein Mann, som so trufast kunde
elska og syngja um ein ”djerv Draum”,
endaa um dette ikkje var ”Historie-
draumen”, var ein Kvardagsdiktar
elder ”ein av Tylvti.”
Men dette, at han slik kom til aa
hanga fast i en uhistorisk Sertanke,
just dette var det som gjorde, at han
kom til aa gjelda for Reaksjonsdiktar.
Det gjorde for det fyrste, at han
ikkje brydde seg vidare um dei
sanne Framgangstankarne, dei, som
*) Me skriv her um ”Ibsen som Intelli-
gensdiktar”, altso um den ”zamle” Ibsen;
at han no er komen inn paa ei ny Leid,
og at det daa kanskje vil ”springa nye
Kjeldur” i han, er ein Ting, som me
ikkje her kann segja nokot um.
”Individualismen” elder Tanken um
Finskildmannens Rett laag under i mest
all Ibsens Diktning; men slik !som Ib-
sen tok denne Tanken, vart det ikkje
Framtids-, men Samtidstanken, ”Tidsaan-
den”, og kunde ikke gløda Ibsen upp i
Song elder i store Voner, men berre eggja
han upp til Tenkjing og ”Spyrjing”. Det
var Utviklingstanken saman med dei nye
Samfundstankarne, som daa tok til aa
gry i Europa, og det var dei, som gav
Skaldarne nytt Mod til aa syngja.
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
