Full resolution (JPEG) - On this page / på denna sida - Sidor ...
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
Below is the raw OCR text
from the above scanned image.
Do you see an error? Proofread the page now!
Här nedan syns maskintolkade texten från faksimilbilden ovan.
Ser du något fel? Korrekturläs sidan nu!
This page has never been proofread. / Denna sida har aldrig korrekturlästs.
Kúgildi
49
Hér á landi hefir það eíiaust snemma komist á, að
sumir landeigendur gerðu leiguliðum sinum að skildu að
taka við leigukúgildum og bygðu þau með jörðunum;
stundum munu leiguliðar, sem efnalitlir voru, sjáliir hafa
beðið um kúgildin og þau hafa orðið nokkurskonar
inn-stæða á jörðinni. Þó eru kúgildin langt niður eftir öldum
skoðuð sem sérstök eign, landskuldin er iandleigan,
kúgilda-leigan eru vextir af láni, sem er jörðiuni óviðkomandi. fað
hefir verið byrjað mjög snemma, liklega á 12. og 13. öld,
að leigja kúgildi með jörðum, en leiguliði hafði, sem fyrr
var getið, fulla heimild eftir lögum til þess að skila þeim
af sér, ef hann þurfti þeirra eigi. A 14. og 15. öld mun
það þegar hafa verið föst venja, að kúgildi fylgdu því nær
hverju leigulandi, en þó var hverjum leiguliða heimilt að
leigja kúgildi af öðrum en landsdrotui, ef hann stóð í
skil-um; en eðlilega fanst landsdrotnum sér misboðið, ef
fátækl-ingar forsómuðu jarðarkúgildin og leigðu þó kúgilcli hjá
öðrum án leyfis eða samþykkis landsdrotna, og í dómi 1.
júli 1505 er það alvarlega átalið.1) Um kúgiidi á jörðum
er getið i óteljandi bréfum frá fyrri öldum og jarðakúgildi
hafa þegar verið algeng á 13. öld, og hefir mikið verið
um það ritað.’) Margir liafa þó haldið, að föst kúgildi
hafi eigi verið sett á jarðir fyrr en um lok 15. aldar. A
þeirri öld komust fjölda margar jarðir i eyði um
stundar-sakir vegna manndauðans i stórsóttunum, ábúendur voru
fáir og flestir fátækir og urðu svo að taka leigufé, en eins
og fyrr hefur verið sagt, eru ótal gögn sem sýna, að
kú-gildin af vana og samkomulagi hafa verið orðin innstæða
á mörgum jörðum löngu fyrr, þó þau væru eigi föst eða
talin með í jarðarverðinu einsog nú. Fornbréfin syna, að
jarðakúgildin eru allvíða komin á kirkju- og klausturjarðir
i byrjun 13. aldar, fara að verða algeng á 14. öld, bæði á
kirkju- og bændaeignum, og eru i lok 15. aldar komin á
flestar jarðir. Pó eru kúgildin enganvegin lögfylgjur jarð-
») Dipl. isl. VII, bla. 785-786.
’) Sbr. Ólafur Stephensen í Gl. Félagsritum VII, bls. 172-179 og
Táll Briem í Lögfræðingi IV, bls. 21-31.
4
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
