Full resolution (JPEG) - On this page / på denna sida - Sidor ...
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
Below is the raw OCR text
from the above scanned image.
Do you see an error? Proofread the page now!
Här nedan syns maskintolkade texten från faksimilbilden ovan.
Ser du något fel? Korrekturläs sidan nu!
This page has never been proofread. / Denna sida har aldrig korrekturlästs.
52
J arðabygging
af því nú er varla nokkurstaðar borguð rneira en hálf
landskuld af jörðum. þá er það i rauninni óeðlilegt og
villandi að reikna og meta svo. fornmenn virtu jarðirnar
sér, og kúgildin sér, og var það miklu eðlilegra; hin síðasta
matsvenja hefir skapast á 18. og 19. öld og verið staðfest
með ýmsum stjórnarbrófum, þó hafa skoðanir manna i þessu
efni verið mjög á reiki. Jarðarverðið hefir jafnan verið
gjaldstofn tiunda og skatta og því vildu menn ekki kannast
við. að landeignir allar væru fallnar i verði um helming,
sem þær i raun réttri voru.
I fornöld voru leigusalar skyldir að yngja upp
kú-gildin,1) en smátt og smátt reyndu landsdrotnar að koma
því á leiguliðann að ábyrgjast kúgildin og yngja þau upp.
Um ábyrgð kúgilda og endurnýjun voru stöðugar deilur á
17. og 18. öld og skeyttu menn því lítið, þó tilskipun 15.
maí 1705 endurnýjaði fyrirmæli Jónsbókar. Landsdrotnar
könnuðust reyndar Hestir við almenna skyldu sina að
endurnýja kúgildin, en reyndu að smokka ábyrgðinni af
sér, er þeir gátu, gjörðu endurnýjun kúgilda skilvrði fyrir
nýrri bj’ggingu o. s. frv. Þó umboðsmenn klausturjarða
væru tregir cil þess, virðast þeir þó oftast hafa kannast við.
að þeir væru leiguliða skuldugir um einhverja þóknun eða
ívilnun fyrir endurnýjun kúgilda. Það kom fyrir að skift
var um gamlan og ungan kúgildapening, en oftar fengu
leiguliðar uppbót eða ábót, sem kölluð var, ofanálag á hin
gömlu kúgildi, 20 álnir eða 40 liska á hverja gamla kú.
en um ásauðarkúgildi fór eftir samkomulagi;2) var álitið
að kýr væri leigufær i 8—10 ár, en ásauðarkúgildi i 6 — 7
ár.3) Með þessu millibili áttu leiguliðar að fá ofauálagið,
en oft var þetta í óreiðu og stundum er kvartað um, að
konungslandsetar hafi eigi fengið »ábót« i 20—30 ár. Sumir
umboðsmenn vildu viðra þetta alveg fram af sér, af þvi
’) Jónsbók. Kaupab. 16. kap. bls. 225-226.
2) Árni Magnússon: Embedsskrivelser. Xbbavn 1916, bls. 207—
208, 244—245, 251, 253, 283.
3) Áryú Magnússon s. st, bls. 285. Sveinn Sölvason telur kýr
leigufærar í 12—18 ár. Isl. Maanedstid. II. bls. 71.
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
