Full resolution (JPEG) - On this page / på denna sida - Andra häftet - Jacob Aall. En norsk kulturpersonlighet. Til hundreårsminnet for hans död 1844. Av Sverre Steen
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
Below is the raw OCR text
from the above scanned image.
Do you see an error? Proofread the page now!
Här nedan syns maskintolkade texten från faksimilbilden ovan.
Ser du något fel? Korrekturläs sidan nu!
This page has never been proofread. / Denna sida har aldrig korrekturlästs.
Sverre Steen
den videnskapelige litteratur i sitt fag,
han foretok studiereiser blandt annet til
Sverige, han gjennemförte en ny
stöp-ningsteknikk, som skal ha övergått
selv-den svenske, og blev et eksempel for sine
ståndsbröder, et eksempel som de dessverre
bare i altfor liten utstrekning fulgte.
Han var en fremragende driftsherre av
1700-årenes patriarkalske type, trofast
stöttet av sin hjertensgode hustru. Bedriften
var hans »hus», arbeiderne var medlemmer
av storhusholdningen; de gav ham sin
arbeidskraft, og han gav dem til gjengjeld
ikke bare lönn i penger, men alt annet som
tjente til deres timelige og åndelige vel.
Han skaffet dem hus og jordvei, han ordnet
med skikkelige skoler for barna deres, for
forsorgshjelp til den som trengte, for
lægedom til de syke, og der var aldri nei i hans
munn til den som behövde og bad om hjelp.
Takket være sin innsats som
bedrifts-herre vilde Jacob Aall bare ved den ha
sikret sig et ærefullt navn i vårt næringslivs
historie. Men når han er blitt noe meget
mer, når han står som en av landets store
menn i en tid da det ellers var gode år
på menn i landet vårt, da skyldes det hans
innsats som samfundsmenneske og
kulturbærer under krigen 1807—14 og efter
Kielfreden.
Under krigen og nöden som var en fölge
av uår og blokade, var han ikke bare en
far for sin egen arbeidsstokk, men et
forsyn for hele landsdelen. Han nyttet ut sine
forretningsforbindelser i Danmark og sine
private venner blandt godseierne — som
forresten også var blitt forretningsvenner
— han brukte sin kapital, sin evne til
overtalelse og påvirkning, alt i den ene og
store hensikt å skaffe korn til landet. Han
fraktet skip, kjöpte og bygde selv skip og
satte inn i den farlige kornfarten. Og han
nådde store resultater; titusenvis av tönner
korn förte han til landet, det var ikke tale
om spekulasjon, ikke engang om forretning
som viste balanse; nei, han ofret en liten
formue på denne kornfarten. For Aall
hadde den rette samfundsånd i en kritisk
tid; han levde efter ordtaket at »rikdom
forplikter», og forplikter langt utover
kretsen av ens nærmeste. Sommeren 1814
kunde han med stolthet se tilbake på syv
magre år og si: mine folk har alltid fått
det de trengte, — det gjaldt ikke bare
»husets» folk, men også bönder og
arbeids-folk i store distrikter der omkring.
I nödsårene blev hans horisont utvidet.
Han begynte å tenke politisk i langt höiere
grad enn för. Ja, för hadde hans tanke ikke
beskjeftiget sig med politikk; det var en
sak for kongen og ekspertene i Köbenhavn,
ikke for verkseier Aall på Nes. Men nu
stilte saken sig anderledes. Nu stod han
overfor den mektige opgaven å skaffe korn
til et sultent folk, mest mulig og på kortest
mulig tid. Og da måtte han spörre: gjorde
regjeringen det den kunde for å sikre
nord-mennene korn? — og hadde den gjort
hvad den kunde for å hindre at en slik
situasjon opstod som den riket nu stod
oppe i? •— og gjorde den hvad den kunde
for å komme ut av denne håplöse stilling?
Kort sagt: förte kongen nu den forstandigste
politikk? Det var ikke spörsmål bare om
mat, men om alle slags forsyninger, og
om penger; det gjaldt hele regjeringens
politikk.
Når den utvilsomt lojale Jacob Aall
våget å stille — först for sig selv — så
formastelige spörsmål, kom det kanskje av
at den politiske atmosfære i Norge nettop
i 1807—09 var særlig het og gav naturlig
grunnlag for en friere politisk tenkning
enn för, og for en åpnere
meningsutveks-ling.
Da krigen med England brot ut
sensommeren 1807 og forbindelsen med Danmark
brast, blev det tilsatt en
regjeringskom-misjon som skulde styre Norge på kongens
vegne og — innen visse uklare grenser —
treffe avgjörelser på egen hånd. For förste
gang på nesten 300 år fikk vi en central
52
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
