Full resolution (JPEG) - On this page / på denna sida - Sidor ...
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
Below is the raw OCR text
from the above scanned image.
Do you see an error? Proofread the page now!
Här nedan syns maskintolkade texten från faksimilbilden ovan.
Ser du något fel? Korrekturläs sidan nu!
This page has never been proofread. / Denna sida har aldrig korrekturlästs.
20de Juli 1878. -
Fedraheimen.
171 ·
Apekatt-Upprør.
Det er kjennt, at Apekattarne er fælt arge
heime i Villmorki si, og i Fangeskap er dei helder
ikkje truande. J Juli 1865 kom det ein ny og
—— er det likt til———nokot morsk Gjætar til Dyre-
hagen isAntwerpen, og daa han fyrste Gongen
med Paaken baud dei Herrar Firhendingar vera so
gode a"a draga seg undan fraa Gardsromet og inn
isine Visterom elder Bur, flaug dei alle, liksom
det var avtalat, uppaa Taket, so ncer som ein ga-
mall Orang-Utan, som vart standande og gjorde
fælslege Avlcete, rengde Augo, flekkte av Tennerne,
reiv seg attmed Øyro, det er Mark paa at hati er
sinnad. Gjætaren lagde til med Paaken att, men
daa vart han full-vill, han sprang uppaa Ryggen
hans, beit sund Øyresniplarne og flengde Kjakarne
hans. Men dette var Teknet fyr dei andre; heile
Apekattfolket styrmde ned av Taket, slo jSetareii
aat Marki og reidde honom gruseleg til. Han
« ropte paa Hjelp, og dei andre jSetarar kom rusande
med Paakar og Peisar; men Apekattarne bidad
deim ikkje paa Slagstodet, men slaug som ein Vind
Uppi Buri sine, med det same dei saag deim. Den
fyrste jSetaren hadde meir enn 20 Saar og var
ikkje utan Livsfaare.
Buffons Sjimpanse
Dei unge Sjimpanse’ar, som sumtid vert app-
alne av Europoearar, viser ikkje Spor av Jllska;
tvertimot, dei er godlyndte, venlege og tyder seg
gjerne til Folk. Dei set seg med til Bords, et
med Skjeid og Gaffel, skjer med Kniven, drikk av
Glaset, og turkar seg um Munnen med Salvete11,
legg seg til aa, sova som ei Menneskja, dreg Aa-
breidsla veel yver seg og er i det Heile ferme og
lyduge Dyr, som Ein ikkje tarv driva med Paak-
elder Svipa, som mange andre Apekattar. Vuffon
hadde ein, som forde seg mykje hoviskved Tebordetz
han skjenkte sjolv Mjolk ogTe aat seg, hadde
Sukker uppi Koppen og ventad no, til Teen var
kald. Ofte gjekk han Arm i Arm med sin Herre
att og fram i Stova« ·
Ein· Apekatt seer sin Vilje fram
«ved aa truga.
Loytnant Henry Sayers saag eit snodigt Spel
av ein ung Sjimpanse, han·hadde. Apekatten
»Ogso Dykkar gamle Ven gjeng det no betre
enn fyrr, og bitter han, so er Boti ei Bot til
Soning·«
So bad eg um mine Klæde, for eg kjende
meg iminsto so heilbrigd, at eg kunde fara· Dei
tok fram Lykjelen aat det litle Skaapet, som stod
ved Sida av Sengi mi. Der fann eg alt, som
hoyrde meg til. Gg tok paa mine Klæde, hengde
yver mi svarte Kufta den Urtefamlarkaasen, eg altid
bar— eg fann til mi Gleda dei nordiske Sjoplen-
tur i henne og uskadde —, drog paa meg Styv-
larne, lagde den skrivne Setelen paa Sengi, og
daa Hurdi gjekk upp, tok eg eit Stig og var alt
langt paa Vegen til Theben.
Daa eg gjekk langs Strondi av Syria—den
Veg eg hadde teket paa Ferdi nordetter — saag
eg min Stakkars Figaro koma imot meg. Daa
han lengje faafengt hadde ventat mi Atterkoma,
hadde den true Pudelen teket seg til aa leita meg
app, og mine Spor hadde han, endaa det var langt
millom deim, rekt alt til Beirut. Eg stadnade og
kallade paa honom. Han laup fmaasokjande imot
meg og lagde si lausslopne Gleda fyr Dagen
med tusund rarande Læte. Eg tok honom paa
hadde honom mykje kjær, var skripen og smeikte
fyr honom paa alle moglege Vis, men for elles
aat som eit vantugtat Barn. Det var ein Gong
Sayers negtad honom ein Banan, som han var
hugad paa; det var hans beste Mat; men daa all
Godlceta ikkje hjelpte, vartApekatten ill og yr, han
rennde med Hovudet mot Veggen Gong paa Goag,
sprang so uppaa ei høg Kista, slo ut med Armarne
reint hugsprengd og stoypte seg hovudftup utyver.
Det var skilleg som aasjaa ei Menneskja, som kastar
. seg uti Vatnet elder stayper seg ned fraa eit Torn.
Loytnanten var rædd fyr Livet aatDyretog gav det
Bananen, som Sigraren i Striden no tok og aat
upp med stor Gilda. So oste som det no ikkje
vilde lukkast fyr honom aa setja sin Vilje igjenom,
so leest han vilja tyna seg; og det plagad hjelpa
og. — Var ikkje denne Apekatten vel so vitug som
sin Herre?
Saarad LErekjensla
Paa Skipet aat Kaptein Grandpret skulde det
takast med til Amerika ei Sjimpanse-Hoa, som hadde
eit framifraa Vit. Ho arbeidde skilleg som ein
Sjomann, og vart og soleids medfari av heile
Skipsmannskapetx ho revad Segli mykje greidhendt,
batt dei fast med Umhug, hjelptetilpaa alle Maatar,
vatt upp Ankartoget og eldad Bakaromnen dess-
helder· Ho varad seg daa væl, at ikkje nokot
av Gløderne gjekk til Spilles elder gjorde Skade,
provde nogje Hiten, og fyrst han var maateleg,
gjekk ho etter Bakaren. Alt det ho gjorde var
vælgjort og paa ein— Prikk, og i all si Framferd
var ho godlyndt, snild og ærleg. Gingong hadde
Styrmaniien mistenkt henne syr eit Apestrik og
refste henne uskyldug. Den urettvist pinte Stakka-
ren synte med Minur og Leete sin Harm; men daa
Hjartat· aat Pinarenikkje mykladst av det, fall Apa
ned fyr honom, lagde ihop Henderne og rette deim
bedande ut imot honom. Det hjelpte ikkje helder.
Den hardlyndte, raae Styrinann slo og spente det
arme Dyr og ansad ikkje alt det ho vreid seg.
Endeleg kunde ho ikkje halda lenger ut, Vilje-
krafti og Mottaket traut; Apa gjorde ikkje meir
nokon Freistnad paa aa avvenda den uforskyldte
Medferdz ho lagde seg ned og let honom halda
paa. Men ho var for djuptkrenkt, for styggtvan-
ærad, —- ho tok ikkje Frida til seg meir og gav
seg soleids sjolv Dauden. Sjomennerne gjorde seg
den utenkjelegaste Umak fyr aa faa henne til aa
eta; dei kom med dei Matslag, ho likte best, til
henne og for vcel med henne paa all Vis, — ho
var takksam og blid fyr denne Kjærleik, men ho
var fast i det aa ikkje vilja njota Nok»ot· Paa
femte Dagen doydde ho, syrgd av alle Sjomennerne
som ein trugen og god Felage· —- Hadde ho voret
ei Menneskja, so vilde me segja: Ho tok Livet av
seg av krenkt ATrekjenflaxssc kvat skal me segja um
Apekatten?
Kristiania, den 19de Juli 1878.
Fraa Halliugdal. (Brev.) ——— Lærarforei-
ningji før Hallingdal hadde eit Mote i Gol den
25de Juni iaar.
De va faae Lærara, som matte fram, imot
ein kunna venta. Me era for annsame maaveta.
Aa so bry me uss vel minder um Skula, mange
taa uss, ell me burde gjera kanskji me) Umframt
Læraradn va Prestn Hansen i Gol·» Lesmann Falck
fraa ssAal aa inkji so saae Vonda or Gol testees.
Ordstyrarn (Lcerar G. Nestegaard) greidde ut
um»Lærerens Forhold tilAutoriteterne.«
Sovitt e kunna forstaa, va alle samde um, at de e
berre i slike Ting, som beint sram kjem Skulun
ve, Autoritetadn ha aa raa over Leerarn ell era
hass Autoriteta. J alt slikt e de Lærartis Skjylda
aa rette se ette Antoriteto, so lengji dei ha Love
me se. Utta-usm Skula haAutoritetad11 ingjin Vald
over Lærarn meir ell are Folk, men han maa,
uensa taa dei, kunne ha sine eigne Meininga t. D.
i Politik, um dei inkji stott era skprne ette Autori-
teto sine Mynstri· De vart anka over at mange
taa Autoriteto — helst taa Presto —— gjera alt
dei kunna før aa faa Lærarn te aa danse ette si
Pipe i alting, aa at dei — um inkji beint kram,
so umvegjis —— paa mange Maata øve Trykk paa
LceVarn i so Maate.
So vart de tala mykji um Bispe- aa Proste-
motu aa Eksamena. De vartdaa sagt, at de vilde
vera svært bra, um Autoritetadn vilde vera lite
meir tymeinske (forekommende) imot Læraro, ell
dei ofto era, aa at dei vilde lata dei bera fram
sine Grunna um de, som inkji kunna vera so reint
i Retteskjilo, aa som mang ei Gong inkji kan vera
Lærarns eigji Skuld. Kanskji daa dei hoge Herra
østo kunna faa spara Knnbborde sine, aa Tingen
bli greitt likeso gott lelll Naar Lcemrni slike
Hovu ha vilja kome fram me sine Grnnna, ha de
inkji sjelda hendt, vart de sagt, at han ha faatt
Knubbord aa sint lote stungji Pipa i Sekk. Slikt
Armen, for han kunde ikkje fylgja—meg, og soleids
kom me snart baade heim til miHola ved Theben.
Der fann eg alt i den gamle Skikk, og etter
som eg kom til større Krafter, tok eg upp mitt
gamle Arbeid og min vanlege Livemaate; eit heilt
Aar avheldt eg meg likvel fraa aa koma ut fyr
den grysjelege Polarkulden·
Og soleids liver eg enno den Dag i Dag.
Styvlarne hev vist seg aa vera uslitande, og det,
som den sprenglaerdeTieckius segjer i sittnamn-
gjetne Verk ,,De robus gestis P011j0j11i«, at slike
Styvlar ikkje varer eit Mannsliv ut, hev vist seg
aa vera usannt. Deira Kraft verdt ubrigd, berre
mi Kraft tek av; likvel hev eg den Trøyst, at eg
hev brukt mine Emne paa ein Magte, som ikkje
er utan Nytte. So langt, som mine Styvlar hev
kunnat føra meg, hev eg granskat og skaffat meg
Kunna um Jordi, hennar Skap, Høgd, Vermd,
Luft, magnetiske Kraft og Livet paa henne, allvisst
Plentelivet, og eg trur, at eg veit meir um desse
Ting, enn nokor Menneskja syre meg. Det Navn-
lege, Kjennsgjerningarne, hev eg uppftellt iklaar
Ordning med moglegast Grannskap i fleire Vert,
fom ligg ferduge til aa prentast, mine Meiningar
og Slutningar um ymse Ting hev eg uppskrivet,
men stutt, i nokre Avhandlingar· Det innre Afri-
kas Geografi og likeins Geografi yver Nordpolar-
Landi og Havet kring Polen ligg ferdug fraa mi
Hand. Yver det indre Asia, Kan og Auststrenderna
av denne Jorddeild hev eg likeins skrivet eit Verk.
Mi Historie- stirpium plantarum utriusqus orbjs 1)
stend som eit stort Stykkje av ei Flora universalis-
terrae 2) og som ein Lid i mitt Systema naturae 3).
Talet paa dei kjende Plenteslagi hev eg aukat med
meir enn ein Tridjepart« og eg trur ogso aa hava
gjort nokot fyr det naturlege System og fyr Kunna
um, kor dei ymse Slag veks og trivst. No arbei-
der eg trottugt paa mi Fauna 4). Eg vil syrgja
fyr, at mine Handskrifter kjem til lærde Folk, naar
eg er daaen.
Og Deg, min kjære Chamisso, hev eg valt
til aa utgjeva mi Soga. Kannhenda vil ho, naar
1) Soga um Plentrirna i baade den gamle og den nye
Verdi.
2) Aalmenn Plentekuiina fyr heile Jordk-
3) Aalmennt Natursystem.
4) Dyrkunna.
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
