Full resolution (TIFF) - On this page / på denna sida - Åttonde häftet - Ivar Aasen. 1813—5:te august—1913. Av Halvdan Koht
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
Below is the raw OCR text
from the above scanned image.
Do you see an error? Proofread the page now!
Här nedan syns maskintolkade texten från faksimilbilden ovan.
Ser du något fel? Korrekturläs sidan nu!
This page has been proofread at least once.
(diff)
(history)
Denna sida har korrekturlästs minst en gång.
(skillnad)
(historik)
i dei siste seksti aara, utan ein kjenner
Ivar Aasen, faderen til den nynorske
maalgranskinga, upphavsmannen til
»landsmaale» og til »maalstræve».
I 1848 gav han ut »Det norske
Folkesprogs Grammatik», i 1850 »Ordbog over
det norske Folkesprog», i 1853 »Prøver
af Landsmaalet i Norge». Desse tri
bøkene er grunnlage for gjerninga hans;
dei inneheld baade den vitskaplege
stordaada hans og det nye maal-programme.
Dei gjorde han sjølv til ein landskjend
mann, ja bar namne hans utafor Noregs
grenser. Og dei la grunn for eit nytt
nasjonalt arbeid.
Dei kom i ei tid som var midt i eit
idigt og brennhuga stræv med alle
nasjonale folkeminne. Folke kjende seg
liksom i ei heil nasjonal atterføding, —
eller rettare sagt: Yverklassene i lande,
embæts- og borgarfolke, kjende seg drivne
til aa finne nasjonalt fotfeste i alt som
var gamalt norskt. Dei kunde ikkje
leve lenger paa den danske kulturen dei
fyrr hadde tatt næringa si ifraa, dei
maatte søke heim, og dei kasta elsken
sin paa alle minna og restane fraa den
gamle stortida.
I 30-aara hadde Henrik Wergeland
vore herren i det norske bokrike; han
hadde med all si ungdomsmagt vendt
tankane mot samtid og framtid. I
40-aara var det fyrrtida som raadde i norsk
bokavl. Jørgen Moe spaadde um dette
umskifte, daa han i 1840 gav ut ei lita
samling med folkeviser i norske
bygdemaal; i 1841 tok han til ihop med P.
Chr. Asbjørnsen aa gje ut dei norske
folkeeventyra, og i 1845 kom Asbjørnsen
aaleine med huldersegnene. Rudolf
Keyser forkynte i 1843 læra si um koss
nordmennerne alt fraa dei fyrste tidene
hadde vore eit serskilt folk, og i
fyrelesningar og skrifter førde han den gamle
tida fram att. Ihop med P. A. Munch
gav han ut dei gamle norske lovene
(1846—49), og ihop med Chr Lange
tok han i 1849 til aa gje ut den veldige
samlinga med norske brev fraa midalderen.
Lange samla det nasjonale
vitskaps-arbeide um eit tidsskrift han gav ut i aara
1847—52. Men den store hovdingen for
alt dette arbeide var P. A. Munch, —
ein maalgranskar og historiegranskar som
femnde yver alle umraade av norsk
fyrrtid, og som var med ikkje berre gjenom
sine eigne verk, men i arbeide til alle
dei andre òg. Ihop med C. R. Unger
gav han ut i 1847 ei bok som i grunnen
var programme for heile framstemna, —
»Det oldnorske Sprogs eller
Norrønasprogets Grammatik», — ei bok som alt
i tittelen bar det nye nasjonale krave, at
det norrøne maale var ikkje »oldnordisk»,
men norskt, ei sereige for det norske
folke. I dette same aar 1847 var det at
Unger — sumtid ihop med Munch,
sumtid med Keyser, sumtid med baade Munch
og Keyser, og sumtid aaleine — tok
til aa gje ut den lange rekka med norrøne
bokverk heilt ifraa eddakvæda til
helgensogene. Munch sette fraa 1851 meste
arbeidskrafta si inn paa det veldige verke
»Det norske Folks Historie», men fekk
dessutan tid til aa granske gudelære og
runer, viser og eventyr, gamalt og nytt
maal. Nytt tilfang kom i dagen, daa
L. M. Lindeman i 1850 gav ut dei fyrste
folketonane, og i 1852 kom M. B.
Landstad med den store samlinga med
folkeviser. Det er visseleg sjeldsynt, at eit
lite land paa so faa aar har bore fram
so rikt eit vitskapsverk, og det fyllte
folke med glede og store draumar.
Midt upp i denne underfulle
skattegravartida kom maalverka[1] til Ivar Aasen,
— ein ny nasjonal skatt lyft upp i ljose.
Og han vart straks fagna som ein
lagsbror i arbeide. P. A. Munch helste —
i Langes tidsskrift — grammatikken hans
som »et Nationalverk, af hvilket det hele
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
