Full resolution (JPEG) - On this page / på denna sida - Sidor ...
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
Below is the raw OCR text
from the above scanned image.
Do you see an error? Proofread the page now!
Här nedan syns maskintolkade texten från faksimilbilden ovan.
Ser du något fel? Korrekturläs sidan nu!
This page has never been proofread. / Denna sida har aldrig korrekturlästs.
Fedraheimen.
12te Januar 1878.
Flekken, og det i slike Ordlag, at han visst hadde
snørtSkreppa si paa Stundi, naar han ikkje hgdde
tenkt paa Maria, at ho nett no kunde·turva" all
den Trpyst og Trygd, som han kunde sgjeva henne.
Og Maria vart soleids avheidrakxp og"-" avreidd,» at
det var fælt aa lyda paa. Slike Fant-Ord som
,,Skarvetaus3« og «eit vanartigt Barn, som ikkje
unnte sine Foreldre ein god Alderdom,« det var
no berre dei mildaste.
Og soleids gjekk det no fraa Dag til Dag,
endaa at Thorbeck, daa han fekk høyra korleids
det var, bad baade pænt og aalvorlegt, at dei ikkje
maatte fara hardt sram med Gjenta, men gjeva
henne Tid til aa umraa seg. Johan kunde tilslut
ikkje herda lenger i detta Uhyggjet· Dessutanfekk
han no aldri tala med Maria elder arbeida i Lag
med henne; ja han fekk litet sjaa henne eingong,
utan med Bordet. Men kvar Gong han saag paa
det bleike Andlitet og dei utgraatne Augo, var det
som han fekk ein Styng i Vringa. Han kom daa
seinstpaa til det, at han burde gjeva Gjenta sin
Lovnad atter, og sjolv telja henne til aa taka
Thorbeck.
Det var Sundagen fyre Lysingi, den som me
fortalde um i fyrste Stykket, at Johan sette denne
sjolvfornegtande Tanken i Verk· Meistaren hadde
strakst etter Middagsmaten ruslat burttil »Den
blaae Gngelen« og var ikkje heimatt-ventande fyre
Kvelden, og Kjeringi var ute i Kaffi-Lag, so Maria
var heime aaleine.
Johan var og utgjengen etter Middagen.
Men daa han saag, at Gamla gjekk yver Gata i
Ferdabunad, snudde han heimatt, fyr aa tala ei
Stund i Fred med Maria.
Ho sat aaleine og las i Bibelen, og ender
og daa fall det tunge Taarer fra Augo hennar og
ned paa den heilage Boki, naar ho kom til eit
Ord, som ho totte havde serleg godt fyr henne.
So bankad det lindt paa Dørt. Ho let upp, og
Johan stod framfyre henne-
Ho kastad seg med Graat inn til honom.
»Johan, Johan, kor skal det ganga med oss? Eg
er so full av Sorg, at eg ofta er reint modlaus,«
jamrad ho med kvcevt Mæle.
»Roa deg, kjære Barn!" trpystad Johan.
»Fyr meg er det no klaart, korleids me maa gjera,
og det er egno komen til aa segja deg·« »No?«
spurde Maria, og saag paa honom full av Vent
og Undring, »veit du verkeleg ei Raad 2«« —»Me
maa skiljast, Maria,« sagde Johan, og haddevondt
syr aa tvinga Graaten· .,Det er ikkje ventande
at Foreldri dine no skal styra Thorbeck Vetervege11.
Den rike Maagen, og dei gode Daggr, som dei
ventar aa saa med honom, sit for fast i deira
Tankar til dess. — Meti som det no gjeng, korkje
kann elder maa det ganga. Difyr . . . gjev eg
deg ditt Ord tilbaka, og reiser straks.«
. (Meir).
Hnsdyrstcllct.
(Av ein Agronom).
11.
Denne Knapsodringi hev det voret skrivet og
sagt mykje um; men det er likt til, at me endaa
lyt stræva eit nokot Vil, syrr me vinn heilt yver
denne Armodsdomen. Knapfodringi er enno den
styggaste Bresten i Husdyrstellet vaart, og den
maa heilast, skal Stellet svara seg og Jordbriiket
vinnast upp.
At det er Tap aa fodra knapt, det er so
greidt som Dagen. Dyri brukar ein Lut av Fodret
til berre Upphald av Liv og Lemer (,,vahalds-
foder«), og det er berre det dei sær meir enn
detta, som dei gjev oss att i Avdraatt, Mjalk,
Kjøt og annat, (,,Avdraattsfoder«), ——— og
detta sidste er det, som Landmannen skal hava
Gagn av. Fodrar no ein Mann Kretnri sine so
knapt, at det er berre so vidt dei liver,-——og det er
ikkje uhendt, helst um Vetren —, so gjeng alt
Fodret hans burt tilUpphald av Kretur, som ingen
Avdraatt kann gjeva. Gav han no same Fodret
upp til Helvti so mange Kretur, so vilde desse
berre bruka Helvti av det til Livsens Upphald,
Resten vilde dei gjeva att i Avdraatt, og daa-vilde
Maanen bzaade faa Fod-ret sitt bitalt og hava
Hugnad avspFjoset sitt. «
s, Me skal sjaa endaa nokot meir paa Stati-
stiken,- som med sine klaare Tal er den mest paali-
telegeLaerezmeistaren me hev i slike Ting. Her
vil me draga sram ei Likning millom dei 4 Nor-
derlandi, som er ikkje litet lærer-ik. Tenkjer me
oss heile Folkemengdi utbolkad i Huslyder paa tie
Mann, so kjem der paa kvar Huslyd:
i Norig: 0·84 H·estar,« 5.53 —Bukretur,— derav
4·08 Mjolkekyr; 11.06 Smaafe, 0.59 Griser;
Jnforsla: 2.4 Vog Feitevarar,
iSverig: 1.03 Hestar, 4·80 Bukretur, derav
3.00 Mjolkekyr; 3.58 Smaafe, 0.9 Griser;
Jnnforsla: 10 m-?;L Feitevarar,
i Danmark: 1.76 Hestar, 6·87 Vukretur, derav
4.48 Mjolkekyr; 10.22 Smaase, 2.45 Griser;
i Finland: 1.41 Hestar, 5.22 Bnkretur, derav
3.64 ijlkekyr; 5·11 Smaafe, 1.26 Griser;
desse 2 Landi fører ut myket Feitevarar.
Neknar Ei11 alt ut i Kyr (sjaa Art 1), so
kjem det paa kvar Huslyd: i Norig 9,05 Kyr, i
Sverig 8·38, i Danmark 12 og i Finlaiid 8.89.
Her ser me at Norig hev største Kretur-
talet etter Folkemengdi, men likevæl den største
Jnnseirsla av Feitevarar. Detta er no plent
so bakvendt som det kann vera. Og naar me ser,
at endaa Finland kann hava Budraatt tilovers,
endaa det hev færre Krctur fyr kvar Huslyd, ·so
ser me greidt, at Armodsdomen hjaa oss ikkje kann
koma av annat enn av daarlegt Stell og snaud
Fodting· Tenkjer me daa paa, for eit Landstap
det er, at Folk nyder upp Avlen mest berre til
Upphaldsfoder og so kauper inn att Budraatt fraa
Utlandet fyr Millionvis av Pengar, so maa detta
mana oss upp til aalvorsamt Arbeid syre, at den
Dagen maa komn, daa Norig er imindsto sjeld-
hjelpt med Vuvarar.
Detta kann ikkje vera meir unaaande syr oss
enn fyr Finland, naar berre den almenne Mannen
vil leggja nokot meir Aalvor og Framtanke i
Strævet sitt. Me hev nemnt, at Mjolkeme1igdi i
Mideltal syr Landet var 900 Pottur te Kni.
Kunde Mjolkemengdi«daa aukast med ei 200 Bot-
tur, so var me bergad. Og detta er ikkje nokot
stort Pottetal av ei Ku, imot det kunde og burde
vera. J gode Bygder gjeng det mykje høgare,
soleids i Smaaleni til 1500 og hjaa einskilde sers
duglege Landmenn upp til 2———3,000 Pottur. Detta
syner, kvat Trott og Umtanke kann gjera, og kvat
Framtid Husdyrstellet hev, um Folk kjem til Vit i
deii Vegen·
No skal me helder ikkje dylja, at Hugen fyr
Landbruket og dermed syr Husdyrstellet er i Vels-
ande. Det, som her er fortalt, gjeng nokot att i
Aari, daa dei statistiske Uppgaavrtr alt er 10 Aar
gamle, og dei Upplysningarne, som dei er bygde
paa, væl er endaanokot eldre; so dei gjev truleg
ei nokot skymrad Skildring av Tilstanden no. J
ei Framgangstid som denne lyt altid nokot vera
gjort paa- 10—20 Aar; for i all den Tidi hev
Tanken om aa fremja eit betre Husdyrstell voret
uppe. Millom Tanke og Gjerning og Utslag (Re-
sultat) er sakta store Stig, og dei vert større, di
større Sak det gjeld. Men at det gjeng srain,
det gjerer det, og daa lyt me berre halda paa.
Fraa 50-Aari av er Framgangen 1nerkande. J
dei betre Bygdelag hev det aukat med Dyrkjing
av Eng, samstundes som Kreturtalet er det same-
Jstadenfyr aa halda Buskap mest berre fyr det ein
treng til sitt eiget Hushald, tek Landmannen til
aa sjaa, at det er av Buskapen han skal hava si
største Jnntekt, og at Feavlen daa ikkje høyrer til
aa vera berre eit Attpaasleiig til Gardbruket, men
helder Hovudstolen.
Folk seer daa meir Umsiit syr aa ala upp
gode Dyr, og dei hev fet, at det var Skil paa
gode og ringe Slag (Racer) av Kretur. Detta
hev ført til ymse Freistnadar med aa forbetra·Hus-
dyri vaare, helst ved aa føra inn gode Kreturslag
fraa Utlandet. Kor no detta vil ganga i Lengdi
er vanot aa vita. Visst er det, at dei beste nor-
ske Slag i ymse Maatar er likso gode som dei
utlendske, attaat dei er meir hardfrjre og høver
betre til Landsens Lag.
J detta Strcevet hev Landmannen god Hjelp
av »Selskabet for Norges Vel« og av sume dag-
lege Landmenn Staten hev hjelpt til med Fesjaa
og Jnnfrirsla av gode Kreturslag, so det no er
meir lettvint syr Landmannen aa faa gode Aledyr.
Det er og andre Merke paa Framgang. Jord-
bruket hev soleids no lagt seg meir paa Dyrkjing
av Fodervokstrar· Næpnr og Jordeple hev komet
iBrnk til Kreturmat. Jnnreidingi av Fjos og
Sætrar hev mangestader vortet betre, og dei hev
og lært aa stella Budraatten nokot likare· Men
Saki er stor, og Folk er seine til aa læra og taka
etter. Det gjeld daa um aa semja seg um detta
Arbeidet og halda traust fram i rette Leidi· Her
er so mykje aa vinna, baade syr kvar Mann og
fyr heile Landet, at Jngen skulde halda seg syr
god til aa hjelpa til, — og Jngen halda seg fyr
klein helder.
Um Maal- og Skulctilstand i Finmarki
— stend det eit langt og forvitnelegt Stykkei
Morgenbladet as Ekspeditionschef Hertzberg. Me
kann læra Sumt av detta Stykket, og dermed skal
me her sjaa paa det litegrand·
1.
J Finmarki liver det, umfrathordmennerne,
tvo andre Folkefore,Lappar og Koænar· Lapparne
er LandsensZ gamle Jnnbuar, Kvienarne er slutte
inn ifraa Finland i seinare Tid. No hev Lands-
styret i lange Tider strævat med aa »fornorska«
desse Framandsolk, so dei kunde semjast ihop med
Landsfolket hellest. Dei maatte daa snart verta
,,norske,« skulde Gin tru. Dertil kjem, at dei
»Nordmenn,« som bur deruppe, stend høgre i Kul-
tur enn dei Framande; det skulde og hjelpa til aa
draga dei «yver. So er det no alle desse nye
SambinoingsmideL Eimskip, Telegrafar o. sl.;
Kyrkja er»norsk,« Embakttesfolket er ,,norsf,«
Handelsfolket like eins; Skulen driv og paa
med »Fornorsking« Etter den Læra, som vaare
Motstrcevarar jamt ser med, at det altid er «Kul-
tursolket« og »Kulturmaalet,« som-vinn i slike
Samstoytar, skulde Ein no tru, at Kvæ11sk og Lap-
pisk maatte kverva burt syr Dansk-Norsken som
Dogg fyr Sol-
Hertzberg meiner og nokot slikt. »At ein Na-
tionalitet,« segjer han (han meiner den ,,norske« o:
dansksnorske), »der har saadanne Hjælpemidler
til sin Raadighed (som Eimskip, Telegraf, Handels-
rørsla), som derhos er repræsenteret af Embeds-
standen, samt en dygtig og oplyst Handelsstand,
og som kan virke saavel gjennem Kirke som Skole,«
— at ein slik Nationalitet »skulde kunde fortræn-
ges eller i det Hele og Store denationaliseres af
de indvandrede chener, der i Oplysning og Kul-
tur staa langt tilbage, er utænkeligt«
Men likevæl er det·visst, og Hertzberg
fortel detta sjzeilv, at »Fornorskingi« bland
Kvænar og Lappar i dei- seinare Aari·
ikkje gjeng fram, men tilbaka. Serleg er
det chensken, som et ikring seg, og det ikkje berre mil-
lom Lapparne, men millom sjolve desse »kulturber-
ande« »Nordmenn.« Jkkje nokmed, at Nordmennerne
lærer seg Kvænsk fyr aa kunna tala og handla med
Kvænarne, men dei lærer det slik, atdeioftatalar
Kvænsk seg sjolve imillom. Og det skal,
fortel H., vera mykje gjengt, at Born av kvcensk
Moer og kvænsk Faer veks upp i kvænsk Maal og
ikkje lærer skyna »Norsk« dessmeir. J ei av dei
største Bygder deruppe, Kantokeino, er Kunnskap i
»Norsk« mykje mindre hjaa Ungdomen enn hjaa
dei Gamle, ja tilmed dei Gamle, som kunde
»Nors« syrr, hev no oftaste gloymt det. Den
kvcenske Nationaliteten og det kvænske Maalet er i
Framgang, trass i alt, som dei »Norske« gjerer
fyr aa breida ut sin Norskdom. «
—- For ei Skam fyr denne.norske »Natio-
nalitetenl« —
Hr. H. reknar upp mange Grunnar, som skal
forklara denne merkjelege Tingen. Men alt han
reknar upp, so kann han daa ikkje forklara, at
Kvænsken kann faa slik Magt yver dei »Norske,«
at dei gjer chensken til sit Heimemaal.
Detta kann og sjaa rart ut. Men i seg sjølv er
det ikkje so vondt aa greida endaa.
So snart eit Maal vert so upplpyst og Nyde-
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
