Full resolution (JPEG) - On this page / på denna sida - Sidor ...
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
Below is the raw OCR text
from the above scanned image.
Do you see an error? Proofread the page now!
Här nedan syns maskintolkade texten från faksimilbilden ovan.
Ser du något fel? Korrekturläs sidan nu!
This page has never been proofread. / Denna sida har aldrig korrekturlästs.
Fedraheime
Eit Blad nat det norllte Folket
WFLM
,,— Men eg tenkjer dei tarv ikkje syta,
me skal koma, um ikkje so braadtl«
Vris fyr Fjordnngaaret:
Kr. 1,10 (= 33 ß) med
Porto og alt. Betaling
fyreaat.
Laurdag den 9dc Marte.
Lysingar kostar 10 Øre
(3 ß) Petitli11a, og daa
etter Maatesi fyr større
Bokstavar.
7878
Kongcdome og Republik.
v.
(Framhald.)
Kongedefmet hans Harald, som samlade Lan-
det, hadde soleides jagat ut myket av det beste,-
som Folket aatte. Detta var hardt, men naudtur-
velegt, soframt Nar-ig skulde verta det, som det no
er. Hadde inkje Norig vortet samlat, hadde dei
mindre Rike, som daa hadde vokset app, tvillaust
fostrat eit rikare Aandsliv ei Stund frametter, men
dei hadde inkje i Lengdi kunnat halda seg sjelm
stendigesyr Soerik og Danmark.
Haakon Adalsteinsfostre laut gjeva Odelen att
til Bønderne, og daa vart Odelen Grunnlaget fyr
Riks-Stellet i Norig, og Odelsbonderne og Her-
sarne fekk att myket av si, gamle Magt. Men
denne Magti, som var sterk nok til aa trassa Kong-
arne, hekk ihop med den heidenske Trui, som eg
hev sagt fyrr. Difyr styrkte det Kongemagti utru-
leg, at Olav Tryggvason og Olav»dgk»heilage inn-
forde Kristendomen; den nye Trui gav Kongarne
ein hog Nett imot Bygde-Sj,olvstyret og Hersemagti,
som studde seg til den gamle Tr11i, og Kongemagti
vart difyr sterk i Norig og den norfke Kongen vart
ein Konge ,,av Guds Naade.« Kristendomens Sig-
er var ein Siger fyr Kongemagti, og baade Konge
og Folk trudde. at Gud sjalv hadde gjevet Kongen
Magti og Æra — so lenge han heldt dei gamle
Logerne og inkje gjekk Folke-Fridomen for nær.
Naar Norig i den Tidi hadde gode Kongar, var
Landet megtigt og kunne lett fri seg sjslv mot
andre Rike og jamvcel ganga andre Rike for nær,
rett som det var, nokot som mange tykkjer er den
vænaste Uppgaava, Kongedømet hev, og den største
Lukka, eit Folk kann naa i denne Verdi.1) Det
gamle Hovdingoeldet stod seg best paa aa hava
danske elder svenske Yverkongar, av di deivar·langt
undan og let kvar Mann raada seg som han vilde,
naar han berre betalte den Skatten, han skulde,
men Kongemagti arbeidde paa, at Norig skulde vera
samlat og sjølvstendigt og standa jamsides med
andre Rike. .Det var Kongemagti, som lærde Vord-
mennerne Fedralands-Kjærleiken og Nationalitets-
Tanken; den kjende inkje dei gamle til; men Kjær-
leike til Kongen og Truskap mot honom, det sky-
nade dei. Sameleides kjende dei inkje det me kal-
lar ,,Fcedrelandsforrcederi« (Fedralands-Svik), men
,,Drottens-Svik,« Svik mot Kongen, det forstod
dei, og det trudde dei var endefram Synd mot
Gud, som hadde gjevet Kongen Magti. Detta
vart smaatt um Senn anderleides. Dei Storverk,
som Nordmennerne gjorde, daa Norig var samlat,
knytte heile det norske Folk ihop med ein sams
Etgedom av store Minne, og Nordmennerne arbeidde
seg etter kvart upp til aa verta ein Ration. Me
kann takka Kongedomet fyr di det gjorde dei 31
Fylke til eit Rike og Nordmennerne til ein Nation.·
» Det er ei vanskeleg Uppgaava fyr eit Folk paa
ein Gong aa naa dei tvo Ting: det gode, Repu-
bliken fører med seg, og det gode,Kongedømet fø-
«) Magnus Berfott hadde eitOrdtoke: ,,Kongar skal ein
hava fyr Æra« (det vil segja fyr, aa gjera andre
Rike »vondt)·»og inkje fyr at dei skal lioa lenge-«
Solerdes memar i Grunnen dei fleste endaa.
rer med seg. Vaare Fedrar loyste den Uppgaava
slik, at me inkje kann annat enn undrast paa det.
Dei kloyvde seg i tvo Flokkar, den eine vart Re-
publik og hin Kongerike, og baade tvo naadde det,
som var aa vinna paa den eine og den andre
Leidi.
,, En Maalstroever"
er ute i »Lillehammer Tilskuer« og gjer Kunster
med Framlaget um ,,Bygdemaal i Landsskulen«
Det er ein Raring av ein »Maalstrcevar« ser
det ut til, men hellest ein kaar» Han er likso
klok og ,,vittig« og aandfull som sjolve ,,Litle-Theo-
dor,« og likso glup som han til aa skriva um Ting,
som han ikkje kjenner. Det er den »Fillesofien,«
maatru, som gjer desse Folk til slike aandelege
Subbar. Hev du leset Erasmus Montanus, so
kjetmer du til den ,,phil«ei?i·()phja just-rumcmta.lis,«
— som gjer Folk føre 1il·—aa««»dtsputer·e» udi alle Ma-
terier," anten so deikjenner dei elder ikkje. ,,Til-
skuer«-Maalstrævaren veit aldri Grandet um hint
Framlaget; men han berre ,,construerar det upp
o priori,«« d. e. spinn det ut or sitt eiget Hovud
liksom Hegelianararne spinn ut ,.Verdi,« og so
gjev han seg til aa leggja ut um detta sjolvgjorde
Framlaget,so du reintlyt undrast. »Det er merkje-
legt med desse upplyste Folk, du!« som Bonden
sagde.
At slik ein Mann er ,,funnen Mat« fyr Mor-
genbladet er sjelvsagt. Det liver paa slik Provin-
eialvisdom no, detta ,,intelli·aente« Bladet. Feer
det ikkje fraa Vestnes, so tek det ut or ,,Hamar
Stiftstidende,« »Lillehammer Tilskuer-« og andre
slike aandfulle Smaaby-Blad. Denne ,,Tilskuer-
Maalstrakvaren« vart teken til Helgarkost no um
Fastelavnssundagen, og du tarv aldri tvila paa,
at han smakad godt. Hunger er ein gild Kokk
det, som me alle veit.
No burde ooel slike meinlause Folk som denne
Tilskuer-Maalstrævaren i Grunnen faa liva i Fred.
At ein Mann foer Skriveklaae, og ikkje veit nokot
aa skriva um, og so bryggjer ihop nokot Vas og
Ingenting og set inn i Avisa, — det hender so
tidt, at det er fælt lite aa bry seg um. Men —
her gjeld det, dessverrel ei Sat, der Tolv ofta gjeld
fyr Visdom, so di meir ein Mann kann tøva,
dess fleire fcer han med seg; dermed er det væl
best aa svara likevæl. Eg fcer, kannhenda, med
det same Have til aa draga fram ymse andre
Ting, sout kunde vera betre sagde enn tagde.
36 Thingmenn hev sendt inn eit Framlag um
Bygdemaal i Landsfkulen· Desse 36 Thingtnenn
er, trur eg, alle ihop vaksne Folk;, dei er fraa
alle Landsens Kantar og er godt kjende kvar i sine
Bygder; dei er av mest alle Samfundsklassar ———
Bispar og Prestar fjolvsagt undantekne —, og som
Thingmenn skulde dei væl og hava eit litet Grand
Greida paa Loggjeving og slikt. Men ,,Tilskuer««-
Maalstraevaren sit upp i stvesle Kraa i Veslehamar
og ,,tenkjer« og grundar, og sinn so ut, at heile
dettaFramlaget er—meiningslaustVerk. Paa
alle Stader, der Lærararne kann tala Bygdemaal,
meiner han, tarvst det ikkje Log, og paa deiSta-
der, der Læraren ikkje kann tala Bygdemaal,
der hjelper det ikkje Logl Dei 36 Thingmenn
hev gjenget i Ørskaz Vetlehamringen aaleine ser
klaart. Framlaget hev »vekkt Tankar« hjaa
honom, som han ,,i al anoldighed ønsker
meddelte Offentligheden,« segjer han. —
Ja, han hev Rett, denne Mannen, til aa tala um
»Enfoldighed.« —
Kor ber no det til, at ein Lærar ikkje skulde
,,kun11 a« tala Bygdemaal? Jern, meiner Mannen
vaar, ein Lærar, som er upplcerd i eit Bygdemaal,
kann umogeleg lcera aa tala eit annat. Ein Sæ-
tersdejl kann ikkje lcera Throndermaah og Oyerbuar
kann aldri greida ein Skule »an Sognemaule«
(berre høyr, kor ,,oittig« han er!). Ein Lærar,
som kundelempa sitt eigetBygdemaal so· vidt etter
eit annat, at han kunde bruka detta i Skulen, han
maatte vera ein rein Maalmeister, mykje større
enn ,,Cardinal Mesofanti,« som daa kunde tala
50 Tungemaal! ·
Um Tilskiier-Maalstrævaren hev Rett i—de,tta,
so kjenner eg alt no mange »Mesofantiar," baade
av Lærarar og andre Folk. Det er ikkje alle,
som er so torncenie som Motstrævararne. Eg veit
mang ein Leerar, som er uppfodd uppi dei ovste
Fjellbygder i dei argaste Fjellmaal, og som sidan
er komen til ein Skule t. D. i Kristiania — og
hev lært seg Kristianiadialekten baadesnart og væl,
fyr aa kunna skula Borni i deira eiget Talemaal;
— og Ingen hev havt vondt av Læraren fyr det.
Dei hev ikkje kalla honom »Cardinal Meso-
fanti« helder, og ikkje so mykje som talat um
,,Knot,« dessmeir. Men gjeng det an fyr ein
Halliiig elder Thcledol aa lcera seg til aa skula
paa Kristianiadansk, skulde det daa Vera so plent
raadlaust fyr honom aa lcera t. D. Sognemaal
elder Throndermaal, naar han var Lærar i Sogn
elder ThrondelagenL —— Og naar det vert kravt,
at ein Landsgut, naar han kjem til Byen, skal
lcera seg Byinaal (kor stridt det enn stundom kann
vera), ,,af Hensyn til Bornene,«« kvi skal Gin daa
ikkje ogso krevja, at ein Vestlending, som kjem paa
Austlandet, skal læra seg til aa tala Austlands-
maal —— ,,af Hensyn til Børnene"? Er det berre
i Byen, at Borni hev vondt fyr aa skyna Uheims-
leg Tale? —
Tilsklier-MaalstræVaren er so rædd fyr ,,Knot,«
at han held det raadlaust annat enn at kvar Lee-
rar heretter lyt halda seg i si eigi Grend og aldri koma
utum den. Dei vert so lærarvenlege og so maalglogge
no, desse Motstrceoarar, at det er ’kje med Vit.
Men skal me tru dei? — Aa nei. Det er nok ikkje so
faarlegt med denne Knot-Fæla. Saki er den, at naar
ein Landsgut lærer seg til aa tala »vort Sprog,«
den kjære Dansk-Notsken, daa er alt godt og væl;
daa er det ikkje ,,Knot,« det er ,,Kultur.« Men
vil ein Mann flytja fraa Faaberg til Øyer og
læra seg Øyermaal, som ikkje er »vort Sprog,"
—— daa er det ,,en anden Sag,«’ som Presten sa’
til Husmannen. —- Aa, um vaare Dansk-Notske
altid hadde voret fo rædde fyr aa hoyra Folk
,,knota«! daa hadde me havt Bygdemaal paa
Landsskulen fyr lengje sidan.
So skal Tilskuer-Maalstrævaren og andre Mot-
stroevarar hugsa, at Læraren er til fyr Borni
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
