Full resolution (JPEG) - On this page / på denna sida - Sidor ...
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
Below is the raw OCR text
from the above scanned image.
Do you see an error? Proofread the page now!
Här nedan syns maskintolkade texten från faksimilbilden ovan.
Ser du något fel? Korrekturläs sidan nu!
This page has never been proofread. / Denna sida har aldrig korrekturlästs.
16de Marts 1878«
Fedraheimen.
43
sitt hoflege: ,,bleiben Sie doch stehen, meine Her-
schasten, seien Sie doch so sreundlich!«-«- men det
var saasengt· Daa tonar Syrgjetrommurne; Kanok
nar kjem rullande; florvundne Fanurz Likvogni med
Berlins solkekjaeraste Mann. No, tenkte eg, fyr
Dauden hev dei vael Vyrdnad· Men nei: Laatten,
Raaskapen heldt paa som fyrr. Musikken vart
meir og meir borte, tagnad av tilslut; og Berlin-
ararne gjekk lystige sraa Leiken. ——— Daa sekkHun-.
den aat Bismark ei vænare Jordeferd. No skal
du høyra· Bismarkhadde ein Hund,heitte ,,Nero,««
—- ,,Rikshunden,« som det katholske Bladet Ger-
mania kallad honom. Denne Hunden vart drepen
av laake Hender; Bismark og Fruva hans tok seg
mykje ncer av detta; i svart Floyel vart Hunden
sveipt, ogso lagt i Kista; otta svartklcedde Tenarar
bar honom i hogtidsleg Syrgjemars til den siste
Koila· Vismark visste aa æra ein daaen Ven;
men Berlinarfolket? —- (Meir)
Tilskuer-Maalstræv arcn
er eg nok enno ikkje ferdig med, dessverre·
For naar Mannen fortel oss, at det ingen-
ting er sorbodet, korkje i Log elder Liv, aa bruka
Bygdemaal i Skulen, so syner han paa nytt Lag,
kor litet han hev tenkt, den Gangen han skreiv.
Det er sannt nok: Logi sorbyd ikkje ende-
sram aa bruka Bygdemaal· Men ho gjeng alle-
stad ut ifraa, at Skulemaalet skalvera det gamle
danske, so at den »Læraren, som talar.dansk, han
veit, at han hev Logi paa si Sida·: men den,
som talar Vygdemaal, han veit med seg, at han
i Grunnen ser imot dei Folks Meining,
som gjorde Logi. Og so maa Tilskuer-Maalstræ-
varen hugsa, at um Logi just ikkje sorbyd ein
Ting, so er ikkje dermed Tingen godkjend. Daa
Skulelogi vart gjord, var desse Tankar endaa for
litet uppe; Folk skynad dei ikkje og brydde segikkje
um dei. No hev Roynsla synt, at· det her er eit
Lyte i Skuleverket vaart; det er nokot nytt, som
kjem upp, og som krev G odkj ennin g. So lengje
det ikkje er godkjent av Logmagti, og det med reine
Ord, so lengje kann Ein trættast um, kvat som er rett
idenne Sak, og so lengje kann her krokjast og vring-
last og leggjast vondt i Vegen, av kvar Prest og
kvar Provst, som i sin hogare Visdom ikkje maatte
finna det ,,raadelegt«, at Bonden seer sin Lærdom
paa den einaste rette og naturlege Maaten.
Det var no det. Og so i ,,Praksis.« Vil Til-
skuermaalstrævaren innbilla oss, at Bygdemaalet er
brukt av alle Lærarar Landet rundt, som kann
tala det? — daa hev han ikkje voret vidt. San-
ningi er den, at det i Grunnen er berre i dei mest
sramkomne Bygdelag, som Telemarki, Hardanger,
Gudbrandsdalen, sume Stader i Throndelagen, at
Bygdemaalsbruken er nokot meir aalgjengd. Hellest
han segja: ,,jau me Jtaliafolk, men kann det me!«
No gjeng Duken i Vedret. Det er ,,i1trovatorc«1)
(Minnesongaren) me skal sjaa· Gg segjer sjaaog
inkje høyra, sor ,,i1t1»ovx-rtore« er her utan Musik,
umsett til eit Syrgespel.
naa! -— eit .Maal saa haast som ein Ramn, og
ei stor Vorta paa Halsen! Og so klædd i ein Kjole,
som ein Gong hadde voret kvit, men som vist inkje
hadde set Vatn paa sleire Aar. Elskararne rasad
og preikad; det vantad den eine nokre Framtenner,
men det gjorde ingen Ting, for han rar ulnkkeleg
Og den ulukkelege Elskaren kann spiia so laakt,
han spila vil, han sær altid Medhelde og Klapp
UV »PUblikum«· Men Skjelmen i Stykket! — ja
eg« vildeinkje gjerna vera i hans Klæde. Han kann
spila som den største Meistren, han verd likavel
utpipen og uthyssad, fraa han kjem inn, til han
gjeng ut. For det er daa sor galet, at han skal
vera so scel som han er og vaaga seg til at segja
det han segjer, i skikkelegt Samlag. So regner
det ned pver honom med velmeinte Ynske: ,,ditt Svin!
eg skulde inkje saa Fingrarne i deg!" — for Til-
skodararne snakka med her, rett som det er. Naar
dei drikka Vin inne paa Komedia, so ropardei, som "
sjaa paa: »aa giv meg ein Dropei« So slær Klokka
12 -— det er Midnette — høgtidelegt, men Folk
1) Ein namngjeten Songleik av Tonediktaren Verdi.
Leonora tred fram — .
er det berre einkvar hente Læraren, som vaagar
segtil med slikt. Og er det ein, som vaagat det,
so skal det nok sjeldan vanta, at han kjem i Mis-
hove med — Pr—esten.
Lat det vera, at det er faa Prestar, som ende-
fram vaagat aa negta Læraren aa tala Bygde-
maal paa Skulen. At dei —sinst, detveit eg;
eg kunde nemna eit godt Dame just fraa den seinste
Tidi; men lat vera, at dei er faae. Dess fleire
er det, som umveges (indirekte) legg Hindringar
i Vegen· Ein skulde vel ikkje tru detta. Dersom
- Prestarne vaare heilt ut var det dei skulde vera,
og berre det: Guds Tenarar til aa hjelpa Fol-
ket sram i sann Tru og sann Upplysning, so vilde
dei syr lengje sidan hava gjort alt sitt til aa faa
Folkets Maal inn paa Folkets Skular· Men me
maa hugsa, at Prestarne hjaa oss er nokot meir
enn Herrens Tenarar til Folkets Hjelp. Dei er
derattaat ,,Samsundsstøtter««, hev det Uppdrag
aa halda uppe det ,,bestaaende« Styre og den ,,de-
staaende« Nationalitet; men daa maa dei syrst av
alt stydja uppe det innsorde Tunge- og Bokmaalet,
som er det sterkaste Murverk syr detta Faamanns-
styret og den verste Meinkrok syr all folkeleg Fri-
dom. Dei er, medvitande elder medvitslaust, likso
vael Agentar syr den Kgl. Stangske Regjerings
Politik og syr Kristiania-Ringens Nationalitet, som
dei er Apostlar syr Kristi Tru og syr Guds Rike·
Detta er veel ikkje deira Skuld, det ligg væl i,,Sy-
-stemet«; so lengje Guds Rike skal vera berre som
eit ,,Departement« i Kongens Rike, so kann det
væl ikkje stort onnorleids vera1). Men er det so,
daa er det ein sjolvsagd Ting, at dei maa sjaa rangau-
gom til alt, som ber sram til full folkeleg Frigje-
ring og Upplysning, og serleg til alt, som svipar
burtpaa ei norsk Upplysning; men no er Folke-
maalet just det rette Middel til baade aa srigjera
og upplysa Folket og styrkja det i sin Norskdom,
og dermed er Prestarne Ingenting ræddare enn
det. Dei kallar det ,,Maalstraev« og held det fyr
likso gudlaust og fælt som Republiken og Sosialis-
men og ,,den moderne Vantro.« No hev Prestarne,
som du veit, ei hard Magt yver Skulen og Læ-
rarne i v·aart Land. Det er Presten, som raar
fyre, um ein Lærar skal ,,sorsremjast««, faa Alders-
tillegg, gode Postar o. s. sr., elder um han skal
liva paa reins Sveltihel. Naar daa ein Leerar
skynar, at Presten er hatig paa alt, som sviper inn-
paa ,,Maalstraev,« so kann Jngen krevja, at han
fjslvmant skal vaaga paa aa utykkja seg med han
Far og dermed stengja alle Framveger fyr seg.
Det sinst dei, som vaagar det: mange tilmed; for
1) Me hev hellest mange gilde Undantak, Folk, som er
so sjolvstendige, at dei ikkje let seg kuva av »Syste-
met«; — men slike Undantak vert altid faae imot
den store Mengdi. Og —- dei spinn vist fjeldan Silke
av detta sitt Sjolvstende, desse gode Menn-
berre lægja og ropa: ,,det er ei gomol Grr)ta!«
Sjaa der ber det i Hop millom dei tvo Elskararne.
Skjelmeri kjoyrer Sverdet i Livet paa hin Elskaren
og i det same fell Fyrehenget; men i Staaket og
Hiten er dei komne for langt stam, og daa dei
skal sjaa seg ikring, er Duken nedfallen attansyre
deim· So triv Skjelmen hin Maniten i Kragen,
og under Storskratt dreg han honom etter Lampe-
radi og smett bak Dukeii med honom, og den daude
maa hjelpa til baade med Armar og Bein· Jau
her er nokot syre Pengarne. Og so saa me ,,Bal-
let« (Danseleik) og Lystspel attpaa, alt fyredei 10
sz. Slike Folketheater skulde me hava her heima
og, der Aalmugemannen kunde ganga burt um Kvel-
den syre 4— 6 sz i Stellet syre at gangai Stjen-
kjarstova. Kunsti er fulla inkje stor, men so heve
han inkje store Krav til Kunsti helder. thenkjer,
me er mette av ,,teatro capronioa«« og venda heim.
Me ganga Vegen hver Corso,1) som endaa ligg
kvit av alle dei ,,eonfetti,,2) som er kastadeiDag,
sor det er Karnevalsvika3) maa vita. Men syr eit
daudt Karnevali Romarsolket vilde inkje vera med
av Sorg hver, at Roms Portar endaa inkje hadde
opnat seg syre Garibaldi og Viktor Emanuel. So
1) Hovudgata i Rom.
2) Kalkkulor, som dei kasta paa kvarandre i Karnevalet.
3) Dagarne fyre Fasta, daa dei hava Lov at driva all
Slag Skjemt og Leik i Gatom.
hev dei nokot Vit, so ser dei, at dei maa gjera
det, dersom dei vil kunna gjera nokot; men det sinst
endaa mange fleire, som ikkje serseg Raad med det,
— og syr deira Skuld er det nok ikkje minst, at
Logi trengst. (
Det vil vera mange, som finn, at eg her hev
voret for hard mot Prestarne. Dei fleste Prestar,
elder vcel alle, arbeidar ,,i god Tru«» vil Ein segja.
Det er sannt, og det er godt. Men det er ikkje
nok i denne Verdi, at Ein »meiner det væl-«
Ein kann gjera mange galne Ting i ei »god Mei-
ning.« Det, som det her spyrst um, det er, um
dei hev det rette Syn og Vit paa dei Ting,
som dei skal styra, og det er det eg trur,fat
Mengdi av dei vantar i desse Skulespursmaal·
Ein hoyrer Sogur etter dei, som er sælt so leide·
Her skal eg fortelja ein Ting, som er mest for
stygg til aa vera sann; — men han gjeng no fyr
Sanning lell. Det skal henda, at naar ein Prest
skal skriva »Attes « aat ein Lærar, som han ikkje
rett likar, men som han ikkje veit nokot Vondt aa
segja paa helder, — so skriv han nok ein god At-
test; men etterpaa skriv han serskilt til Skuledirek-
toren og — talar i ein reint annan Tone. Naar
Lærararne veit slikt, so er det ikkje ventande at
dei vil gjera meir syr Skulen enn dei veit dei
hev Presten med seg paa, — endaa um Presten
ikkje hev nokot endefram Logbod aa aga dei med-
Det er sannt, at sume Stiftsstyre i seinste
Tidi hev sendt ut Brev til Prestarne um, at Lær-
aren bør »stiga ned« til Borni so godt han
kann, ja endaa stiga so djupt »ned«, at han
(i dei syrste Skuleaari) nedlet seg til aa tala Byg-
demaal, for at han so sidan kann ,,lysta dei« so
mykje lettare upp til Bokmaalets Høgder· Men
kvar ein ser, kor mykje Magt det kann liggjai
slikt eit Brev. Kvar ein ser, at det, som detgjeld
um syr dei hsge Stistsstyre, det er paa Sætt og
Vis aa saa Bokmaalet inn paa Folk. Det er
kavende dansk Maalstraev: Strævet syr aa venja
Folk av med aa tala sitt Moermaal, og
lcera dei Upp til aa tala det Maalet, som By-
mannen kallar sitt. Slikt bit ikkje. Det maa vera
Aalvor i desse Ting. Det gjeld ikkje um aa lcera
Folk eit elder annat nytt Maal; det gjeld um, at
Folk paa lett og naturleg Maate kann saa Upp-
lysning, og so maa Bygdemaalet i Bruk utan
Krus og Krokar.
Dei 36 Thingmenn hev meint, at denne Saki
var sor stor til aa vera ein Kastekjepp fyr dei
,,styrande Menns« Sjolvtykkje» Folket hev Krav
paa, at Saki no endeleg eingong vert sett i Verk,
cerlegt og heilt, og det so sort og jamt som det
let seg gjera. Eg trur, desse Menn hev Ret i
detta, og alle, som hev Folkeupplysning kjær, vil
visst ynskja, at Thinget ikkje slepper fraa seg denne
Sak, fyrr ho retteleg er greidd og avgjord. v11.
er det Utlendingarne som styra. Engelskmennerne
ausa Mjsl og confotti ned i Hovudet paa Folk
israa Yverlaupet paa Husom, som dei hava leigt
syre dyre Pengar. Jnkje ein Smil paa Andlet-
et; dei standa og ausa og ausa so aalvorsame, som
var det eit annat Handverk; men dei veit, det skal
vera Moro detta, og so er det Moro. Det kom
ei stakkars Albanervcekja gangande, ho var i Hyg-
tidskrudet med Sylvpil i det ramnsvarte Haaret-
So tek ein Sprett av ein Engelskmann og auser
Mjol ned i Hovudet hennar, og desmeir ho balar
med at saa det utor Haaret, dessmeir auser han.
Eg tok nokre Nevar oonfstti og sette i Andletet
hans — det var mitt Meisterstykke i Karnevalet.
Det morosamaste eg ellest saag, var ein Utlending,
som hadde vaagat seg inn paa Korso med hog Sil-
kehatt paa, og den Hatten var daa ei kjærkomi
Skiva kann du vita. Jnkje syrr var han komen
innum Manngarden, so sank det med oonfetti og
Blomar kring den arme Kroken, og av flaug Hat-
ten. Han letst som ingen Ting var og sette Hat-
ten logn paa atter. Jnkje syr var han komen paa
Hovudet, syrr av var han. Mannen vardt sidstpaa
so rasande, at han lyfte Staven sin og vilde dengja
paa dei nærmaste. (Meir.)
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
