Full resolution (JPEG) - On this page / på denna sida - Sidor ...
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
Below is the raw OCR text
from the above scanned image.
Do you see an error? Proofread the page now!
Här nedan syns maskintolkade texten från faksimilbilden ovan.
Ser du något fel? Korrekturläs sidan nu!
This page has never been proofread. / Denna sida har aldrig korrekturlästs.
Fedraheimen·
17de April 1878.
Fraa Dyreheimcn.
1.
(Framhald fraa No. 16).
Gnno maa me taka med ei Framsyning i
Dyrelivet, som vert forklarad som Drivt, og det
er den Hugen, me ser hjaa ymse Dyr til aa slokka
seg ihop og liva saman i større Bolingar elder
Lag· Bia, Maaten, Kvepsen, Beveren og andre
Dyr byggjer sameigne Hus, som dei brukar tilhø-
pes i større elder mindre Flokkar; i sitt andre Stræv
vil dei og ofta vera saman. Lika eins med mange
andre Dyr. No forklarar Ein detta slik: ,,Desse
Dyri er so lagad, at dei kvar syr seg ikkje kann
naa sine Livs-maal; disyr hev Naturen lagt inn i
dei denne Samlivsdrivti. Dei likar seg ikkje,
mindre dei er i Lagz mange av dei evlar ikkje aa
livberga seg( dihelder, naar dei skal vera ·aaleine,
—- og so flokkar dei seg ihop. Men dei gjer det
ikkje av sin eigen Ettertanke; dei vert tvingad til
det av denne Drivti, som Vaarherre eingong hev
lagt ned i dei, fyr at dei kunde greida seg i Verdi
og fullkoma sine Livskrao«
Med denne same Drivti heng no og dei store
Dyrev andringarne ihop, slike som Lemcen-Skrei-
derne, Flytfugl-Flokkarne, Grashopp-Svermarne o. sl.
Men her kann Ein minna um, at det slett ikkje er
altid, at Dyri hev Bate av aa sara um i slike
store Lag; tvertimot vilde dei mangein Gong fara
tryggare og friare, um dei var aaleine. Og er
daa det og Naturdrivt,- naar Storkarne um Han-
sten set seg ned paa eikor vid Eng og ,,held Myn-
string«, leiter ut dei yngste og veikaste i Flokken
og let dei fara avstad nokre Dagar syre Stor-
flokken, so at dei kann taka det meir i Mak med
Ferdi og kvila seg her og kvar, til dess dei vinn
ned til MidlandshavZ-Strenderne, daa dei paa nytt
vert inntekne i? den store Heren?
Og det er mange andre Ting, som endaa mindre
er forklarande som Naturdrivt. Dei som held paa,
at alting i Dyrelivet er berre medvitslaus Drivt,
segjer: ,,Dersom Dyri hadde Vit, Um det so var
aldri so litet, so maatte deikunna læra og ganga
fram i Kunst— og Klokskap. Men ein Jsbjorn «i
det 19de Hundradaaret er aldri det Slag glupare
enn Jsijrnen paa Mose Tid, og Dyri i Paradis
var aldri Grandet laakare i nokon Maate enn dei
Dyri som liver no." ·Men dertil vert svarat fraa
Zkildringar fraa Itnlikn
(Ved Kristofer Janson).
v11.
Sati Germano og Monte Casino. Skilnad fraa
Rom. Girondoln. Vegeti til Firenze. Venezia.
Alpcsjoarno Ei Nott i ei Dagvog11. chr
St. Gotthard.
(Sidste Stykket.)
Lat det vera mangt rangt ved —Munkedømet,
det skal me inkje negta lel, at Munkarne i den
syrste Tid hava voret Herrens utvalde Reidskapar
til at gjera Storverk millom Folkom: Vegen upp
til Monte Casino er bratt og gjeng i Krok upp-
etter Fjellsida· Dei syna Hola,der Benediktbudde,
dei syna Far etter Knei hans i Steinen, der han
laag og bad. No sjaa inkje Munkarne ut tilnett-
upp at temja seg upp i Forsaking. Holduge, raud-
leite Karar var det, klædde i Presteklcednad, med
svart trisnutad Hatt, Knebrok, svarte Hosor og Skor
med Sylvspenne. Det er og Rikmanssytnen Adels-
mannssoner fraa heile Jtalia, som liggja og studera
her, Klostret er vordet ein Vitenskapsskule· Upp-
yver den tarvelege Hola heve det reist seg Bygnad
paa Bygnadz det ser meir likt ut til ein liten By
den andre Sida: Kven av dykk hev set Dyri i
Paradis? Og kven hev set Jsbjornen paa Mose
Tider? De segjer, at dei var so og so; men de
veit det ikkje og kann ikkje sannprova det. Men
me kann prova, at det finst imindsto eit Slag av Upp-
fostring i Dyreheimen. Kor mykje kann væl ikkje Hun-
den og Hesten og Elefanten læra? De segjer, at detta
er berre Upptemjing (Dressur) og hev ingen Ting til-
hopes med Vit og Ettertanke; men naar t. D. ein Ele-
santlegg upp Kassur i Rader og so ender og Gong
ruggar paa dei med Snabelen sin syr aa koma
etter, um dei ligg stødt, so kann væl ikkje detvera
Upptemjing? Og kor er væl, naar Alt kjem ihop,
denne tydelege Greiisa millom Uppsostritig og Upp-
temjing? At Dyri paa sin Maate lærer upp sine
Ungar, det er tvillaust« Det er fyrr fortalt, at
Binna lærer upp Han-Ungen sin tilBarnefostra syr
dei Ungarne, ho fær næste Aaret. Denne Barne-
fostra maa finna Mat aat sine smaa Systkind,
bera dei paa Ryggjen yver Elvar og Myrar, fora
dei til Gjoymsle elder verja dei, naar det kjem
Fiendar o. m. sl. Moeri sjolv gjer Ingenting .av
alt detta; ho berre held Auga med Sonen sin, at
han fer rett sram,’ og gjer ikkje han det han skal,
let han t. D. ein Unge detta i Vatnet, so driv ho
til Syndaren med Labbeii sin, so han fcer nok kjenna
det, og sorbryt han seg i større Ting, so juler ho
honom so dugeleg Upr, at haii snaut vinn reisa
seg etter det. Katta, som-«no er slikt eit finslegt
Dyr, gjeng altid eit godt Stykkjse fraa Belet sitt,
naar ho skal gjera sine Ting; Kattungarne hev
enno ikkje so mykje Vit, at dei sinn paa detta,
men naar Moeri fær Mistanke um, at dei er
trengde nm slikt, so jagar ho dei ut, og hev dei
alt"gjort fraa seg, so tek ho dei i Nakken og stikk
Snuten deira ende ned i det, — og snart er dei
likso reinslege Ungarne som Moeri. Er ikkje det
Uppsostring? Og hev det ikkje gjenget an syr Man-
nen aa læra upp Husdyri kvar til sitt Buka Hev
Ein ikkje endaa lært Svinet upp tilden same Rem-
skapen, som nyst er sortald um Katta?
Hjaa dei ymse Dyre-Slag finn me so store
Skilnadar etter dei Have dei liver under, at me
vandt vil kunna verja oss syv aa tru, at Dyrehaat-
ten let seg«lempa og sorandra av Jnnverkningar
utanifraa· Der er stor Skil paa Dyr av same
Slaget, etter som dei liver ·ncere ved Folk elder
ute paa ville Vidaatta. Graabeinar, som held seg
kring ei Kongeborg enn eit Kloster. Uppetter den
eine Troppi breidare enn den andre gjeng du, til
du kjem inn i det inste Tunet, ein Sulehall ·—med
Viloetstyttor av Keisar Karl den store og av Kon-
gar og Biskopar rundt alle Veggjer· Paa baade
Sidor av Kyrkjedori stend Mo’r og Fa’r aat Bene-
dikt. So stig du inn i Kyrkja. Nei for ein Nik-
dom! Marmor paa Marmor, kvit, gul-raad, mang-
litad, hemtad fraa Afrika, fraa alle Heimseiis Hyr-
nor. Og rundt paa Veggjom og i Himlingen
Maalarstykke paa Maalarstykke av Luka Giosdaiio
og andre gamle Meistrar, skilde fraa kvara11dre med
Jnnfellingar av gyllte Blomar og Englahoviid og
dyrlege Steinar. Kyrkja skal og kosta mange Mil-
lionar Kronor· So hava dei og ein Kunstsamling
Munkarne. Der kann du faa sjaa Tavlor av Andrea
Salerno, Cavaliere d’ Arpino, Cavaliere di Conca,
Caravaggio, Faraccino, Guido Reni, Sassoserrato·
o. s. v. som er Gull verdt. Med1 eg gjekk der og
saag meg ikring, kom ein Tenar inn med Kasse og
Kueitebakstr paa ein Sylvdisk og baudmeg Jau
dei kann det dei Munkarne· So vardt eg ford
upp i Boksamlingi, der dei hava gamle Skinnbvker
og Papirrullor fraa den eldste Tid, og Brev ifraa
Kongarne radt upp til Karl den store og Longo-
barderne. Hadde eg berre kunnat Jtaliamnalet so
godt, at eg kunde ført ein skikkeleg Samtale med
Munkom, kunde eg senget hnyrt og lært myket·
paa folkaude Staden er ville og nautne Dyr. Dei
finn lett si Næring og tarv ikkje vidare korkje Vit
elder Sløgskap· Men der, som dei hev Folk i
Grannlaget,,og Veidaren ligg etter dei rett som
det er, og dei ikkje lenger kann berga seg berre
med Magti og Snoggfoten, der vert dei sløge, ut-
kropne TrolL og gjerer Knip og Spikk og Fante-
stykkje, som Villskog-Vargen aldri i sitt Liv vilde
koma paa.
Soleids hev Umverdi si sulle, merkjande Jnn-
verkning paa Dyr likso væl som paa Folk. Veer-
aatta, V·oksterheimen, Landslaget, alt gjer Sitt, og
det hev til eit Døme vortet vist, at Ein hjaa Nat-«
tergalen godt kann skilja ymse Thjodskapar elder
Nationalitetar etter den ulike Maaten, som deisyng
paa, og etter den ulike Klangen i Mælet·
Jkkje nok med, at det einskilde Dyret let seg
upplcera til ymse Ting av sine Foreldre elder av
Folk; men det hender, at visse Eigenskapar vert
so utsormad, at dei gjeng i Arv til Etterkjgmdi.
Meir enn ein Gong hev det voret freistad aa ala
Jagthundar paa den Maaten. Dei hev teket ein
Hund, som var radt ubrukeleg til Veiding, teket
honom med seg til Skogs jamt og samt og brukt
honom til Jagt so godt det let seg gjera; denne
Huiiden hev daa senget Ungar, som alt var ikkje
so litet likare i Kunsten; so hev dei saret fram
med desse paa same Maaten, og tilslut hev det
vortet reint glupe Veidehundar mtav det-
Dyret prøv-er seg fram med sine- Kunstar og
lærer aa gjera dei, plent liksom Mannen. Fug-
len syng ikkje so fagert det syrste han tek til, han
maa fyrst temja seg upp; Hjorten er i Fyrsto ikkje
so sers glup til aa springa, men han øver seg
inn; List, Sløgskap, «Aarvake, Kjennskap til Faarar,
veks lika eins med Tidiz den unge Reven er mykje
mindre glogg og klok enn Foreldri, men det kann
væl henda, at han kjem til aa- raa dei, naar han
vert gamall. .
Det synest tvillaust, at Dyret ofta fer fram
etter Naturdrivt; men det synest ·likso visst, at dei
ikkje gjer alle sine Gjerningar drivne av denne blinde
Magti. Men det vert ei vandesam Sak aa skilja,
kor Drivti slutar og Ettertanken tek til. Merkje-
legt er det, at Slike, som hellest ikkje vil tilkjenna
Dyri det Grand Vit elder Umtanke og fri Vilje,
at dei sumetider hev faret fram mot Dyri som dei
heldt dei fyr fullt vituge, ja reint ut syr moralsk
No stod eg der som- ein Tosk, som berre kunde
koma med eit og annat Ordet. Men eg gloymde
reint at trega meg, daa eg atter kom ut under
den skire, blaae Himmelen og saag det makalause
Utsynet. Djupt, djupt under meg laag Dalen vid
open med sine Engjer, sine Hagar, sine Skogar,
sine kvite Landsbyar· Og som Vakt kring dei onn-
same Maurarne, som— gjekk dernede, reiste seg Tind
paa Tind av den megtige Apenninarkedja, blaa,
snjoklædd. Foraren min, somhadde det klingande
Namnet Salvatore Galazzi, var liksouppglodd som
eg; Pratet rann utor honom og han slo ut med
Armom, som vilde han fljuga til Vers-. Medan
eg var inne i Kyrkja, hadde han voret inne’ hjaa
Kokken og senget Traktering Og no kviskrar han
til meg, at han ogso hadde senget ein liten God-
bite til meg. Og dermed drog han fram den snu-
sutte Lumeduken sin, og inn i honom hadde han
daa ballat eit Par Skivor Kjot og litet Bakkels·
Kjettet hadde inkje han Lov at eta, daa det var
Fredag, Fastedagen, so det var til meg, Kjættaren.
Eg skundad meg daa— med at segja, at eg idet
Stykket var likso god Katolik som han og takkad
myket syre hans gode Vilje· Men so maatte eg
taka Bakkelset· Ja det var inkje onnor Raad. Eg
turkad det utanpaa so godt eg kunde, let att Augo
og — ned gjekk det. Men det var varmt, og me
vardt tyrste· Salvatore meinte, me laut faa oss
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
