Full resolution (JPEG) - On this page / på denna sida - Sidor ...
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
Below is the raw OCR text
from the above scanned image.
Do you see an error? Proofread the page now!
Här nedan syns maskintolkade texten från faksimilbilden ovan.
Ser du något fel? Korrekturläs sidan nu!
This page has never been proofread. / Denna sida har aldrig korrekturlästs.
186
Fedraheimen.
3die August 1878.
andsvarleg er aa vera skyldig til aa velja sin Livs-
veg sjølv, einast etter eiget Vit og eigen Trong
Du hev ikkje Lov til aa skjota deg inn under andre.
Gjev du deg til Gud, so skal det vera sritt; snur
du deg fraa Gud, skal det vera med klaar, medvi-
ten Vilje. Du skal vera kald elder varm. Det,
der spyrst um, er Hjartat o: din frie Hag. Men
er Valet og Andsvaret soleids lagti dine eigne
Hender, so er du nøydd til aa bruka din Tanke.
Vlind Autoritetstru er ukristeleg likso vcel som
umenneskeleg Og daa kjem du til aa bruka Tan-
ken paa sjolve Kristendomen likso vcel som paa alt
annat. Du kann ikkje velja Kristendomen blindt.
Du maa ,,prøva, um Lærdomen er av Gud.«
Du maa ,,prøva alt og velja ut det Gode-«
Du maa granska i Skrifterne, ,,um desse Ting
hev seg soleids.« Men naar Kristendomen
sjolv set upp den frie Grannsking til Grunn- og
Drivtanke, so hev Jngen Rett til aa leggja Vand
paa henne. Og so er det sjolvsagt, at Valet vert
ymist hjaa dei ymse Veljarar. Sumesinn San-
ning i Kristendomen, andre, og det stundom dei
fleste, finn si Sanning i andre Lærdomar· So er
Striden uppe, og kvar Kristen maa tru, at det so
er Guds Vilje. —
Men dermed ser me, at Avstengjingstanken
ikkje aaleine er umogeleg, men at han og strider
imot alt som er rett og sannt baade etter Guds
og Manns Tanke. Liksom Jngen hev Lov til aa
gjeva fraa seg Mannens Rett til fritt Sjyilvval
og fri Grannsking, like eins hev ingen Rett til aa
taka denne Retten fraa andre. Jngen hev
Rett til aa gjera seg til Formyndar fyr Folk, velja
fyr dei og taka paa seg deira Andsvar· Den som
gjer det, han forbryt seg mot Mannslivets Grunn-
logjer og gjer Valds Verk mot sjyilve Aanden.
Avstengjingstanken, liksom all Aands-tvang, avvyr-
der ·Mannsnaturen og set Folk i Rad med Fe-
So kann Ein telja upp so mange Grunnar Ein ·
vil til Studning syr denne Tanken, — han er
dømd og kann aldri med Retten haldast uppe.
Vaar syrste Skylda er aa vera Folk.
J Grunnen er det ikkje lett aa skyna, at
Nokon kann vaaga seg til aa vera ·,,Autoritet«« i
Tradomsvegen· Kvar kunde hava nok med aa bera
Andsvaret syr seg sjolv, uin han ikkje tok det syr
andre med. Det er ein foel Tanke, at det
Snart-Peter.
(Umsett fraa Tysk.)
Av Soga kjenner du visst Trettiaarskrigen i
Tyskland og dei store Menn, som hadde Hovud-
rollurne i detta velduge Syrgjespil, slike som Ernst
av Mannsseld« Gustav Adolf med sine svenske
Djervingar, Vernhard av Weimar, Wallen-
stein o.s.fr. Denne grysjelege Krigen gjorde stort
Tjon paa Landet og lagde mange Stader i Øyde,
— det syner Spor etter det den Dag i Dag. «Run
og prsar etter oydelagde Borger er enno aa sjaa,
og mange Stader, der det fyrr hadde leget store
Landsbyar med sine Kyrkjur, kallast enno Øvdeby-
arne. Til Slnt etter lang Trengsla og Liding,
og etter at Tyskland var mest solkelaust vortet, vart
iAaret 1648 den vestfalske Fred gjord, og Alle
hadde no Von um aa saa njota Ro og Fred, som
dei no ikkje hadde visst av aa segja i ei Rædsletid
» paa tretti Aar. ·
Men naar Sjoen hev voret upprord til Votnar
av eit Storvedr, so slettast han ikkje strakst ut att
berre skal vera eit visst Faatal av Folk, som
hev Retten til sjelv aa prova og døma, fyrr
dei vel si Tra, bil Mengdi skal drivast blinnt
etter den Gjeilen, som Autoriteten no eingong hev
avgjerdt. At Mengdi er »umyndig« til aa velja,
det er sannt, dersom Talen er um full vitenskapleg
Gjenomgransking av Tru og Kunnskap alt tilsdei
sisste Grunnar. Men i den Meining er nok alle
umyndige, dei Lærde med. Ingen Vitenskap kann
svara paa dei Spursmaal, Trudomen set app-
Vitenskapen kann berre segja: me veit det ikkje.
Det, som alle i Grunnen maa velja etter, baade
deiLæge og dei Lærde, det er den Sanningstrong,
kvar ber i sin eigen Barm. Kor finn eg mest Ljos
yver mitt Liv? korsinn eg den fastaste Grunn aa
byggja mitt Tilvære og mitt Arbeid paa? —— det
er Spursmaalet. Og daa er alle tenkjande Menn
like myndige —— og like skyldige — til og prøva
og velja sjølv. Men er Mengdi so raa, at ho
ikkje kann gjera seg slike Spursmaal, daa er det
»Autoritetens« syrste Skylda aa hjelpa henne upp or
den Raaskapen. Og det er detta, alt Upplysnings-
strcev skal hjelpa til med. Kvar sann Skule maa
hava detta Fyremaalet. Men vaare Autori-
tetsskular ser ikkje altid ut til aa vera bygde paa
den Tanken; snarare er Fe-Tanken ute og spekjer
der med. Kor Folk tek Mod israa til aa driva
det paa den Maaten er meir enn eg kann segja.
Fe-Tanken, elder den Tanken at »Mugen« skal
gjeva fraa seg sin Mannsrett·o·g lata an dre tenkja
og velja syr seg, den er ikkje einast raa og umen-
neskeleg, men han er syndig. Det er sume som
trur, at Fridomstanken stend i Strid med Kristen-
domen. Sanningier, atUsridomen er ukristeleg,
og det inn i sin djupaste Grunn·
Aanden maa ikkje setjast paa Vaas. Han skal
fljuga fri paa sine eigne Vengjer liksom Fuglen,
og han maa ikkje boygja seg for nokot annat enn
fyr Sanningi. Du hev Rett til aa vitna um di
Tra, sorkynna di Tra, syr kvar og ein, so at alle
som kjenner Trong i seg etter den Sanning, du
byd fram, kann sinna henne. Men du hev ikkje
Rett til aa bruka Knip og Uærlegskap syr aa saa
Folk med paa Trui. Fara ikring og skrcema Folk
vitlause med Helvites Eld« og Djevelens Klo og
Tonn og so- ved den Rædsla elder Stakken jaga
dei inn i Trui elder halda dei fraa aa tenkja og
til eijamn klaar Spegelflata, men held paa og
ruggar att og fram og bryt seg i Skum mot dei
einskilde Skjer, til dess han litet um Senn foer
Akomet i Jamvegt att og roat seg. Soleids vilde
det ogso Tid til, fyrr Alt kunde koma i sitt rette
Lag att og Fredens Velsigningar koma fullt fram,
fyrdi Freden endaa i langsamleg Tid etteraat vart
skiplad av Folk, som i Ufreden hadde vant seg til
eit villt og vondt Liv og no vilde taka dette med
seg inn i Fredstidi og. Folk, som syrr i Ufreden
hadde lostat seg med Rov og Herjing, og som
gjerne hadde slakkat sraa eit Stelle til eit annat
fhr aa liva paa Annsmanns Kostnad, hadde ikkje
Hug til aa busetja seg paa ein fast Stad og liva
«der av sitt eiget Arbeid. Ein stor Hop av dei
Hersolk, som slapp lause etter·Fredgjerdi, seig ned
til Naklefantar og Tiggjarar, og til Slut rottad
dei seg i Hop til Røvarlag, som strende Landet
igjenom og sor verre aat med det, enn den age-
lausaste Fiende i Krigen hadde gjort. Allvisst var
det so i Bøhmen. Kjeisaren hadde gjevet ein
heil Hang av sine Herfolk Avskil, og med deim,
han att hadde, saag han seg neydd til aa reinska
sine Land syr dessa Røvararne.
prova seg syre, det er ukristeleg Ferd. Klaart og
ærlegt skal du tala med Mannsens Born um desse
Ting, og klaart og sritt skal Mannsbarnet taka
imot. Hellest vert det upp i Usanning og Sjuk-
dom. All Framserd, som gjeng ut paa aa rova
fraa Maanen hans frie Vilje og klaare Ettertanke
elder Krafti til aa velja, er Synd, um so det, du
tvingar inn paa honom, er Sanning aldri so lengje.
Den einaste »Agitation", du hev Rett til aa driva,
er den: aa syna Krafti av di Tru i ditt eiget Liv-
»Skuledirektor Bonnevie —- Bygdemaali i
Aalniitgesktile1i.«-
Framhald.
Det er ei stor Mengd Menneskjur heriLandet,
som inneleg ynskjer, at Storthinget snart vil gjera
nokot i denne Saki. Og Folksens Hovdingar der-
inne, som av Forsynet hev fengjetdet Kall aa vard-
veita Landsens Tarv i denne liksom i andre Saker,
vil ogso visst gjera det, som kann gjerast·
Der er leidt, at Jntelligensen i vaart Land
ikkje til dessa hev teket seg soleids av denne Saki,
at ho er syrebudd paa den Kant. J Fyrstunne
kallade dei det Heile Galmannsverkz og enno den
Dag i Dag sinnst det upplyste Folk, som kallar
det Barnespel og Barnesjukdom og elles prøver ved
Togn aa naa det, dei ikkje kunde naa ved vituge
Grunnar. —Men dei, som styrer, vil visst ikkje bry
seg meir um desse Folk enn um andre Uvitingar·
Storthinget kann t. D. berre gjeva baade Maali
like Rett syr det Fyrste. Den Mynsterformi syr
eit Norsk Bokmaal, som er uppstellt og paa viten-
skapleg Maate logsett av vaar duglege Vitenskaps-
mann Jvar Aasen og gjenomford i hans Norske
Ordbok, legg ikkje nokot større Band paa nokot
Bygdemaal, enn at det allestad i Landet paa Byg-
derna, naar det vert naturlegt sramszzrt, vil verta
lett aa lcera aa lesa og skriva· Lat so Storthinget
taka ei Raadgjerd um, at det Norske Maal i denne
Form, elder i ei dilik, hev same RetteniRiksverket
som det Bokmaal, me no hev; at Skuleboker kann
saa Autorisation i detta Maalet, at dei Skular,
der Yverstyringi tek Raad um det, kann bruka desse
Bpkerna ved Underoisningi, — og eg torer segja,
at den Dag ikkje er reint langt burte, daa det skal
Giii liten By ved Bphmerskogen var reint fram-
ifraa plaagad av dessa Røvarhorgernez Ferdessolk
vart ikkje berre plundrade men oste myrdade med;
Gardarne i Grendi vart heimsokte um Notti, her-
jade og brenndez allskyns Fælskur var aa sjaa og
spyrja; Rovararne øgde endaa ikkje syr aa brjota
inn i Kjeisarborgi, som laag veddenna Smaabyen,
binda den gamle Borgsuten og Kona hans og dei
saae andre Tenestefolki, og taka all den Verddage,
som der var aa sinna. ·
Byen hadde vendt seg til sin Landsherre Kjei-
saren med Bøn um Hjelp, og det var daa ogso
dit sendt ei sterk Hersveit, som skulde fanga Røvar-
arne og avretta deim paa Flekken.
Kapteinen aat denna Sveiti hadde teket Upp-
halo i den gamle Kjeisarborgi, og sann deriBorg-
stiten ein-Mana, som han likte ovleg vcel. Borg-
suten hadde syrr tent som Kavral i Wallensteins
Her, han var ein av deim, som hadde fallet yver
og myrdat den ulukkelege Herfgraren i Eger, og
hadde no til Løn syr denne Gjerningi senget Live-
braud som kjeisarleg Vorgfut her. Han var ein
gamall, slog, tiltreiv Hauie, og — sagde han sjslv
— den trugnaste Tenar, hans Herre hadde. Kona
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
