Full resolution (JPEG) - On this page / på denna sida - Sidor ...
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
Below is the raw OCR text
from the above scanned image.
Do you see an error? Proofread the page now!
Här nedan syns maskintolkade texten från faksimilbilden ovan.
Ser du något fel? Korrekturläs sidan nu!
This page has never been proofread. / Denna sida har aldrig korrekturlästs.
Fedrahesimen.
Eit Hjem’ aat det norslke LFolket
MM
Kjem ut tvar OnsdagyogLa11rdag.
j I
Onsdag den 16de Oktober.
Lynngar tusindij Dre
Pris fyr Fjordimgaaret: ’
M 68 Kr. 1,10 (= 33 ß) med (3 ß) Petitlitta, og daa 1878
O- =« . Porto og alt. Betaliiig 1 etter Maaten fyr større «
» fyreaat. Bokstavar.
»Paa Hjemveie11«-.
1.
(Framhald).
Kor vil no det nye Samfundet taka denne
Moralen sin ifraaZ Den, som alt annat, ifraa
Soga og ifraa sitt eiget Vit og Tenkjing. Fransk-
mannen Comte (Congt) hev funnet ut ein Maate
at sjaa Historia paa, som tvillaust hev fremste
Plassen i den Kjeda taa Tankar— sont eg her kal-
lar dei nye Samfundstankarne « Han set det histo-
riske Fyremaalet fyr kvar LEttled i, at dei med sitt
eiget Arbeid aukar Voksteren aat Samfundi sine
og legg nye Tankar og nye Roynslur inn i sjvlve
Samfunds-Umgripet, baade i Avsyn paa
Styremaaten og i Avsyn paa det materielle og
moralske Tilværet aat Samfundet. Med detta
Synet paa kvar einskild LlEttled hover grant Synet
hans paa heile Soga. Fyremaalet aat den er aa
syna, korleids Samfund stanken hen aukat i
i Jnhald gjenom Tiderne, og hev fenget den Fylle,
som han no hev· Fyremaalet aat Granskaren vert
daa aa finna ut, korhelst i Tidi dei fyrste Spori
kjem fram i Dagen til ein Samfundsskipnad,
og korleids dei fysste raae og simple Tankarne um
Rett og Moral var laga,—og so sidan aa greida
ut, korleids kvar LEtt og kvar Tid hev brigdat paa
desse Tankar og lagt nytt attaat dei alt inntil
vaar Tid; den nye Sogeskrivaren vert soleids
liksom ein Rekneskapsfvrar med deisamfundsrettlege
og samfundsmoralske Tankar og Umgrip i Verdi.
Det, Samfundet eig taa Moral, hev det Trudomen
aa takka fyre alt til denne Dagen, segjer Comte·
Folk hev all Tid trengt um ein Guddom til aa
passa paa seg, so at ikkje alt Samfundsliv skulde
leggjast nyde av kvar Einskildmamis Sjølv’kjoerleik,
anarhrtg og Raaskap. Disse Guddomarne hev
skiftat gjenom Tiderne. J dei aller fysste Sam-
fund — raae og skaplause som dei var — gjorde
Folk Stein og Tre og alle slike Naturting til Gu-
dar yver seg til aa halda Styr paa seg, og hemna
dei Brot, som vart gjorde paa Moralen deira.
Og, segjer Comte, i historisk Meining so hadde
denne Fetisch-Trui full Rett til aa liva og raada
i Folks sLiv so lengje, til dess alt det, som ho
aatte av moralske og rette-lege Tankar fekk ganga
inn i Mannens Kjøt og Blod og verta ein Signa-
lut aat heile Ætti. Men so var og dens- historiske
Gjerning ute, Trui paa henne gjekk upp, og bo
vart »berre ei Soga.« Men Arven etter henne
liver, solengje Menn er til; for ho hev vakset inn
i Ætti og ligg der som det- undste Laget i sjoloe
vaart moralske og rettslege Vit. So kom det ei
ny Trri og tok Romet etter den gamle. » Det var
»Fleirgud-Trui«, segjer Comte, slik som ho er aa
finna hjaa Grækarar, Romarar og svaare eigne
Forfedrar, og under den vaks det fram ein Sum
av fullkomnare Tankar baade um Samfundet og
Um det sedelege Livet aat den einskilde Manneii.
J historiskMeining hadde denne Trudomen same
Livsretteii som Fyremannen sin, nemleg so lengje
til den Summen taa Tankar um Moral og Sam-
fund, som han bar med seg, fekk lægrat seg av og
grott fast i det aalmenne Mannsvit. Daa hadde
han ført sin historiske Gjerning til Ende, og do
burt· So kom endeleg den hogste Trudomen,
,,Eingud-Trui««, Kristendomen, og saman med den
ein Rikdoni av moralske Bud og Logjer, som endaa
ingi Tid hadde kjennt. Hanheo no raadt so lengje
yver heile Tenkjemaaten i Mannheimen vaar, at
det vel maa segjast, at ingen av Moralbudi hans
er frammansyrdet aalmenne""9.))iannsvitet lenger·
Og med detta hen han gjevetSamfund et alt det,
han hev aa gjeva det, og RekneskapssorarenCo1nte
kvitterar daa i Samfundstankens Namn, og takkar
fyr voel gjort og fyr ei Gaava so stor, at »Sam-
fundet« aldri kann fulltakka Kristendomen fyr
henne.« Dette hoyrest visst mest som ein ugu-
deleg Tale. Og det er nok so, at Comte sjolv
ikkje var nokon Kristen· Men no er det Samfun-
det, me talar um, og daa maa du vel hugsa, kvat
det ni)e Samfund er fyr ein Ting, og kvat det
vil. Kom ihug, at det er ikkje eit hell annat stort
religiast Dyr, slik som vort gamle t), men berre
ende fram eit Samlag fyr Folks jordiske Til-
være. Her vert endaa full Plass fyr Kyrkja til
—aa »fanga Menniskjur« fyr den evige religiøse
Sanning. Ingen er soleids meir viljug enn Comte
til aa vera med paa, at um enn det nye Samfun-
det kann faa gjort Folk aldri so jordiskt lukkelege,
so kann do aldri Trongjen etter eit religiost Liv
verta stilnat. Det nye Samfundet kann difyr likso
litet som det gamle vera Kyrkja fyrutan. Og eg
kann ikkje skyna, kvi Kyrkja ikkje skal kunna gjera
sitt Verk likso godt i eit Samfund med ljose jor-
diske Vilkor som i eit, der Storfjolden liver ned-
kuad under Tyngsla og Rettloysa.
Kyrkja segjer med full Sanning, at den trudoms-
lege Lærarctn Syndi, Frelsa og Akveheimen er urør-
ande som Fjell· Det nye Samfund hev ingen
Ting aa svara paa detta; for det hev berre med
Jordsifda aat Maanen aa gjera. Det segjer di-
fyr med likso full Sanning i sin Ring av Tankar1
Alt jordiskt er rorlegt og emnat fyr Tilskipn—ad·
Soleids og dei moralske Logjerne, som gjeld Folk
««Is) Det gamle Samfundet kallar seg sjolv »den kristelege
Statch rett som det var eit hell annat stort Væsen,
som kunde kristnast som eit annat Menneskje.
imillom i deira Samliv her paa Jordi. Det er
ei synleg Sak, at Mannen kann liva eit moralskt
Liv, um han ikkje er Kristen. Men korlangt denne
Krafti strekk seg, og korleids dei Moralbud maa
vera laga, som skal hooa bedst aat denne Natur-
gaava i oss, det maa verta avgjort ved vaar eigi
tenkjande Gransking, og skipa seg etter dei
skiftande Tenkjemaatar og Hugstemnur i dei skiftande
Tider. At Bibelen sin Moral vil til alle Tider
ganga som den raude Pulsaara gjenom den nye
Samfundsmoralen, er ei11 historisk Givnad. Men
skal det verta ein Samfunds-moral, so maa
Mannstanken sjolv skipa honom til etter dei jordi-
ske kvardagslege Krav, og daa serleg taka den ide-
ale Brodden ifraa honom, so han ikkje skal verta
liggjade høgare, enn at Maanens eigi Kraft kanti
magta honom. At Morallogjerne ikkje berre vil
brigdast, men ogso aukast; naar dei vert gjorde til««
Emne fyr Mannstankens Gransking, er likso visstz
for i det nye Samfund maa Moralen aaleine vera
det sama som baade Moralen og Trui ihop var i
det gamle. "
Dei fleste ristar vel paa Hovudet og spyr:
Kvat skal driva Munnen til aa halda seg etter ein
Moral, som ikkje hert ei Guddomsmagt standande
yver seg med Strasf og Lø11? Ja, det skynar ikkje
det gamle Samfund. Fyrr det kannlæra aa skyna,
at det nye Samfund hev den same dragande og
samlande Magti som t. D. eit ljost Bilcete hev, so
maa det fyrst koma so langt, at det skynar, at det
sjolv berre hev eit myrkt og grinande Biloete aa
syna fram. Sjaa den yrjande Flokken nedi Dyst-
land, som ropar etter Rettferd og Letting i sine
jordiske Kaar; Det gamle Samfundet svarar deim
med Fengsel fyr Braud, med Politijag fyr Fridom.
Paa den Maaten kann ikkje eit Samfund halda
ein menneskeleg Moral uppe. Og Eit lyt kvar og
ein ganga inn paa, som hev tvo Augo aa sjaa
med: at sjolv Heidningen kann, berre med si Menne-
skjekraft, liva som ein ærleg Mann, ja vera god-
hjartat og uppofrande. Kann daa ikkje det gamle
Samfund tenkja seg, at eit Samlag, som er skipat til
med det tydelege, klaare Fyremaalet aa gjera Jord-
livet so ljost og fritt og rettvist syre kvar og Eiii,
som det finst Raad til; som ikkje binn Munnen
paa den som er trykt av Naad, men tvertum kjem
honom til Hjelp og dreg honom upp av Stak-
karsdomen, — at eit slikt Samlag, segjer eg, maa
eiga ei stor samlande Magt, —— kann ikkje det
gamle Samfundet tenkja seg det, so lyt det liva
— elder doy — i si gamle Tru. Det nye Sam-
fund trur paa seg sjolv, trur fullt og varmt paa,
at den Kjærleiken til kvart Menniskjebarn som hev
skapat det, ogso hev Magt til aa samla og boygja
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
