Full resolution (JPEG) - On this page / på denna sida - Sidor ...
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
Below is the raw OCR text
from the above scanned image.
Do you see an error? Proofread the page now!
Här nedan syns maskintolkade texten från faksimilbilden ovan.
Ser du något fel? Korrekturläs sidan nu!
This page has never been proofread. / Denna sida har aldrig korrekturlästs.
50· s
ho med Maanen-. —— No vil eg prova aa segja
deg mi Meining um den Ting. Fyrst du hev no
nokot i Hovudet ditt, som du veit greidt, so er du
aldri i Veit syr aa finna Ord til Meiningi»di, so
at Son din hell Far din kann skyna, kvat du
meiner um du segjer det til dei. Er’kje det sant?
— Hev du no lært den simple Ting aa skriva
Bokstavar ihov til Ord, og det kann du mest —·—
so maatte det daa vera uvandt aa skrioa ned dei
Ordi, som tyder Meiningi di.
tykkjest so vera. Ja, men endaa kann du det inkje-
Koss er det lagat? Det heng so ihop, at fyrst du
vil skriva Tankarne ned, so vil du bruka nokre
andre Ord hell dei, som du heve Meiningi di
i Hovud i. Men i di du skal hava Meiningi inn
idei nye Ordi paa Paperet, so legg ho seg i
Ussur fyr deg; det vert nokot Kludder og Vas av
det. Naar du so hev skrivet nokre faae Linur, so
hev du gloymt burt, kvat det var du vilde segja
fyrst, og kvat det er du hev skrivet, og dermed
kjem du til aa tova upp att det same og det same-
—— Um du kanskje kann skriva nokfaa greidt ein
Ting, som du heve lært ei Form til utanbokes,
s. Eks. ei Skjøte, Handelskontrakt o. s. b., er du
kanhende like raadlaus, fyrst du skal gjeva dine
eigne Tankar ei ny, fri Form paa Paperet· —
Var det ’kje meir handhzaigt, um det eingong kunde
verta so, at du sekk Lov til aa skrioa endeframt,
som du talar? Meiner du inkje, det vart greidare
og forstaaelegare med all Lærdom og Skrivning,
fyst det gjekk paa Heimemaalet? — Ja, men koss
skulde daa ,,Øvrigheiti« skyna det, segjer du. Øv-
righeiti vaar er inkje so toskutt, maa du vita, at
ho inkje skjynad godt, det du skreiv i dit eiget
Maal. Det er studera Folk Øvrigheiti, som
er vellcerde i Spraak; dei kann baade tysk og
fransk, og so kann du nok vita, dei kunde forstaa
dit norsk, bare du sosant talad og skreiv det reint
og beint til. Um det skulde hende, det var ein
hell annan, som var tver av seg og letst, som han
inkje skjynad det, so er kje slike aa vyrda nokot;
kann dei det inkje, so var det daa inkje fortidleg,
—dei lærde Maalet aat det Folket, som dei er Øvrig-
heit syre. Er kjedet sannt, at du Bonde hevtyngre
og mindre Stunder til aa læra deg upp i Maal-
kunskap, hell dei, som er lærde og hev gjengetpaa
gode Skular, fraa dei var smaa? Ja, men so er
Jau segjer du, det «
Fedrahcimen.
15de Februar 1879.
Maalet ditt so stygtog trumpeligt, segjer du; By-
maalet er mykje snaala»re og finare· Der kjem me
til det leidaste um vaart Folk; —det skjemmest fyr
seg’sjølv. Sit no roleg og les dette med Tanke!
Fyrst lyt eg daa segja deg, at det er Faavit aa
tenkja og tala ille uin sitt Eiget. ,,Det er klein
Fugl, som skjemmer sitt eiget Reid.« Det er San-
ningi, som er drjugaste, og den lyt gjelda her.
Det er daa vel sant, at det Maalet, som Mor di
lærde deg til aa tala, det sekk du fraa henne til
Arv og Gigedom. Naar du talar i det, so er du
hugheil og trygg paa, at du stend paa eigen Grunn
og segjer kje meir, hell du veit.
Det kann godtvera, at andre Maal er vænare
held ditt, og at Bymaalet og er vænare; men det,
som inkje er ditt, det er ’kje ditt, og du kanninkje
Ustraffad taka det. Hev du aldri kjent nokot leidt,
skamfullt i deg, syrst du hev viljat voret sornæm i
Talen? —— Det var det fjorde Bod, du kom paa
Kant med. Kleint maa me segja me heidrar Far
og Mor, fyrst me vanvyrda den fyrste og beste
Arven, dei gav oss. Var det inkje likare me tok
deira Maal og elskad og stelte med det so, at det
og kunde verta fint og fagert, um du skulde tykkja,
det inkje er det? Striden, um det er pænt held
stygt, er narreleg· Gtid heo gjevet kvart Folk sitt
Maal, og alle er dei like gode fyr honom. Lat
bare ei god Aand faa Maalet i Brukl Hellest
segjer no lærde Folk, at det norske er eit av dei
fagraste Maali. At so mange av det norske Folk
tykkjer Maalet er stygt, kjem utav det, at det no
i tri fire Hundre Aar heve voret jagat ut or ijrka,
og Thingstova og or Bokerne som eit raat og grovt
Kvardagsmaal. Mest alle dei heilage Ting, me
heve lært og hoyrtsfekk me i danskt Maal. Av
dette er det som sastgrodtioss, at det laante Maal
er meir aandeleg skjikkad enn vaarteiget verdslege
Kvardagsmaal· Til Domes Ordet ·Daude. Aa
bruka det um Folk tykkjer du er fælt; det er pas-
selegt til Kretur og Umenne; det maa inkje koma
innafyr ijrkeborgi, der det er heilagt; daa lytdet
vera ,,Døden««. Skilnaden paa dei tvo Ordi er, at
i det fyrste stend au, og i det andre ø, det eine
etter ein norsk, det andre etter ein dansk Maal-Lov,
den eine heilag, den andre vanheilag syr sume·
Paa tysk heiter Ordet ,,Tod« og paa latin Mors.
Alle desse Namn paa ein Ting maa vel vera like
s-
Ein Fritenkjar.
Ei Forteljing or Samtidi-
XV.
(Framhald.)
» ,,Veit du kje det, din General-Tosk««, sagde
han, ,,at Huldri hev Hale? Det Kvindsolket, du
i Dag gjer til Gud, held du um eit halvt Aar syr
ei Gans, Lat Daararne gifta seg, Gut! kom du
og ver vist« »Takkl« sagde Hauk, ,,eg held meg
til Daararne.« ,,Hm!« sagde Breide, ,,du skynar
meg ikkje. At du held det Kvinfolket der uppe syr
eit Ideal, det er væl nok; det er ikkje det, eg hev
imot; for det er altid godt aa hava eit Ideal i
denne Verdiz men Daarskapen er, at du vil gifta
deg med Jdealetl« — »Gg held meg til Daar-
skapen," smilte Hauk sæl. ——· ,,Gifta deg med
Gaasil« — Hauk berre lo. — ,,Og dersom no
Vaarherre oælsignar Gaasi med . . . Etterkomarar,
kor gjeng det so ?«’ — ,,Aa, me kjem nok ut av
det.« — ,,Ut av det? — Ja, ut av baade det og
alt. Hoyr no her, min hogvyrde Hr. Jdiotl Gift
deg fyr meg so lengje du vil; men gjenom det
Cgteskapet kjem du til aa surra deg fastmed tusund
Reip til den gamle riktande, rotne Samfundsmaski-
nen, og den kjem til aa riva deg og slita deg med
sine tusund Tenner, til du heng der og dinglar som
ein skoten Kobbe og er ubrukeleg til alt. Detta er
Aalvor, og du skal eingong sanna mine Ord. Farvæl!
God Moro millom Daararnel«
Hauk var so glad, at han knapt nok forstod
slike vonde Spaadomar· Han skreiv eit eldfullt
Brev til Ragna og takkad henne med brennande
Ord, for ho hadde gjort honom so glad i Livet.
,,Og no fer eg strakst heim og steller til Brudlaups.
Fyr di Skuld, og fyr Faer og Moer med, tek eg
kyrkjeleg Vigsla; men du veit det er ikkje den, me
byggjer vaart Egteskap paa. Vaar eigen Elskhug er
det einaste Grunnlaget, som her hev Rett og San-
ning, og eg meiner det Grunnlaget skal halda ut." —-
Detta Brevet gav Ragna Vissa paa, at Hauk
var Fritenkjar. ! Men no var ho mest glad ved det;
sor ved di var det, at ho sekk nokot aa gjera i
Livet. -
gode i seg sjolve, veit eg. —- Tor metala um, at
nokot Spraak er heilagt, so er det vaart Moders-
maal. Er det difyr rett, at me lcet vaart eiget
Modersmaal liggja nede i Vanvyrding, og at me
lærer vaare Bonn upp i eit sramandt? Alle andre
Maal i Verdi, Negermaal og Sulumaal, ere gode
nok til aa taka upp til aandelegt og heilagt Brut,
men det stakkars norske skal liggja nede i Søyla,
vanvyrdt av dei, som eig og talar det og av dei,
som burde tala det. ,
Nei vist, segjer du, det er sant og vel nok
det, men kvat er det daa fyr eit Maal, me skal
bruka? Er det Sætismaal, Telemaal, Vestlands
held Austlandsmaal? Fyrst vil eg daa segja til
deg, at du skal passa paa det Maalet, som du
heve paa Tunga di, avdi det er norskt og det, du
best skynar. Kvar Vygd bør hava sitt eiget Maal
i Fred. J alle Land er der Apbrigde i Maalet
paa dei ymse Stader, liksovel som det er Skilnad
paa Naturen;det er etter den Maalet i stor Mun
lagarseg. Altso lytdetvera Avbrigde»i Flatbygds
og Fjeldbygsmaalet, bare Noti, Draget og Laget
er eins, og fo er det her i Landet. Det er
Vasesnak aa tala um, at her er fleire Maal hjaa
det norsktalande Folket, um her enn er fleire Maal-
makslar. Det er nok so,-3 at Ord, som kann vera,
i Bruk paa» ein Kant av Landet, inkje er kjende
ein annan Stad; det kjem av, at Maalet inkje
heve voret brukt til Skristmaal, og soleids heve
sume Ord vortet innestengde i visse Vygder og
gloymde i andre. Um so desse Ord gjekk upp i
hundradtal, gjer ’kje det Maalet til inkje-C
Hengjer me oss no inkje fast i Bokstavar, fo
maa me daa skjyna, at det er det same norske
Maalet, enten det er skrivet i Sætisdalsmakselen,
Sundmorsmakselen held ein annan Landsbygd-
maksel. Det store Hovudspursmaalet her maa me
daa vel kunna fata, er me ’kje galne, og samla oss
um det, og det er aa hjelpa upp att vaart gamle
nedtrakka Modersmaal Lat oss no inkje vasa oss inn
iStaveslagsmaal—det kann Dagdrivararne gjera
— og gloyma det, som her gjeld. Les det, du
fer skrivet paa norskt, so likt, du kann ditt Tale-
maal, so forstend du det, og andre, som hoyre paa
deg, og. Jnkje pin det ut etter Bokstavarne, men
etter ,,den Lov, som ligg i Tunga di.« Det er
kje stort likare med Makslarne paa Bokmaalet;
XVL
Gamle Provsten Hauk vart ovglad, daa han
høyrde, at Son hans hadde fest Ragna Vangen.
,,Det er bra, Gut!« sagde han, ,,det beste, du
kunde gjera!« Og Moeri meinte det same. Det
vart reint Hogtid i Provstehuset den Koelden·
,,Og no tek du vcel dintt1eologi(:11m,« meinte
Provsten og klappad Son sin paa Aksli. »Aa —
hastar ikkje,« svarad denne. »Hm? gifta deg fyrr ·
du fær Ekssamen?« spurde Provsten. ,,Duger ikkje,
Gut! duger ikkje! Det vert altid upp i Fusk med
slikt. Nei Far, Selen paa no, og so Lasset upp
fyr Brekka med same. Hm?«
Hauk var i si verste Veit. »Jaser du, Faer,«
sagde han, ,,i dei fyrste Aari hev eg ikkje Bruk
syr denne Eksamen» Og eg veit i Grunnen ikkje,
um eg sæt Bruk syr ’n nokon Gong. Det stend
paa, koss det gjeng med detta andre. Men ——
dersom eg eingong ser, at eg kjem til aa faa Bruk
fyr theologisk Eksamen, — naa ja, so riv eg ’n
fraa meg paa eit Aars Tid. Det lagar seg nok-«
,,Hm, heim-, Eysteim« sagde Provsten. ,,Du
skal ikkje riva fraa deg den theologiske Eksamen
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
