Full resolution (JPEG) - On this page / på denna sida - Sidor ...
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
Below is the raw OCR text
from the above scanned image.
Do you see an error? Proofread the page now!
Här nedan syns maskintolkade texten från faksimilbilden ovan.
Ser du något fel? Korrekturläs sidan nu!
This page has never been proofread. / Denna sida har aldrig korrekturlästs.
« 106
-
Fedraheimen.
f5te April 1879.
fyr detta. No tarv Ein ikkje lenger gjøna, Ein
maa i Stellet bisna hver den storlege Visdomen,
naar Gin held det attaat Vitenskapens Utrayningar
nyom Stundom: at LjosetiRoyndi ikkje er Utstraa-
lingar fraa Soli, men ei Svinging i Ætheren, som
no vistnok Soli veld, men som ogso kann hava
andre Orsaker.
Det at Dag og Natt vart tilskipa fyrr Soli
kom, kann Ein ogso no forklaara For um alt
Ljos, sjplv um det elektriske maa Ein tru, at det
ikkje stødt kunde vera lika bjart, men maatte hava
sine visse Tider, naar det kveikteft, og var paa sitt
høgste og naar det bleiknad av atte-
3. Vers 9 segjer, at Landjordi kom fram
midt i Vatnom, og at det soleids vart skilt millom
Land og Hav. Men er det nokot, som Vitenskapen
heo sannroynt, so er det det, at Landet Stig fyr
Stig heo riset upp or Havet. ·
4· Mosesoga melder um ein stor Plantevokster
paa det nyskapa Landet, syrr Soli kom fram. Dei
kann spara Heedingsordi sine, dei Garpegliparne,
som kallar det Vitloysa av Moses, naar han trur
det, at det kann veksa nokot, utan at Soli driv det
fram. For det haver skilleg væl aat den Lærdom-s-
grunnen, at det finnst Ljos umfram Soli, som ver-
keleg eig Kraft til ala Upp Vokftrar. Me maa her
tenkja paa den sollause Steinkoltidi med sine uhor-
velege Vekstringar.
5. Etter’ denne store Plantekoma heitest det, at
· Soli, Maanen og Stjernurne ovrad seg. Og Vitenx
skapen segjer likeins gjenom Menn, som hellest ikkje
hev det med di, at dei er for bibelkjcere, at etter
Koltidi vart det slikt eit Framsving paa alle Ting,
som Ein ikkje kann tilskriva nokot annat, enn at
Soli daa kom til aa verka.
6. Etter Plantelivet paa den tridje Dag, lcet
Moses paa den femte Dag Dyrelivet kveikjast i
Havet og i Lufti. No hev Vitenskapen funnet nt
av Leivingarne fraa Trias-, Jura- og Krittidi, at
det var ei storvori Ovring med Havdyr denne Tidi;
framleides set Georgia dei fyrste Fuglarne til aa
vera framkomne ogso ved dette Bilet. — Er det
daa ikkje undarlegt, at Mose likeins hev sett fram
det Paastand, at Sjodyri og Sumdyri er- komne
til fyre Landdyri? Og korleids hev han fenget
visst det, at Fuglariie i Lufti og Havets Kvikinde
hev ovrat seg samstundes?
·alt soleids maa gjerast fraa nyom.
7. So fortel Moseboki um Skapingi av Land-
dyri, Feet, dei ville Dyr og Krjupdyri. No viser
Vitenskapen, at plent dei tri same Dyreslagi kom
fram i den terticere elder Molasselagings-Tidi, som
fylgjer straks etter Jura og Krit-Alderen. Gtter
dei granne Utrgynslur av Heer hadde den
Schweiziske Molasse 3 Slag Ormar, 18 Slag Klo-
dyr og 38 Slag Klauvdyr elder Jortedyr.
8. Me maa merkja oss-, at Skapningsoga
melder, at alle Livskapningar er framkomne ved
Guds serlege Bodord: ,,og Gud sagde-O stend
det. Men det er heller ikkje negtat, at Naturkraf-
terne er med i Verket, med di det stend: ,,Vatni
framale . . . . Jordi sramale . . .«. Kvat
segjer no Vitenskapen um dette? Tru det ikkje
plent er dette han arbeider med, aa semja desse
tvo faste Grunnsetningarne: 1) at Liv kveikjest
einast ved Liv og 2) at denne Livsalingi
er bundi til underliggjande (sekundære)
Vilkor og krev Medverkning av Natiir-
krafterne?
Sak aa finna »Formelen« fyr denne Semjingi og
gaa etter, korleids alt i Rayndi hev lagat seg til,
men han heo likevcel med visshxiv Haand peikat paa
Løvsningi, han hev lagt dei tvo Grunnfularne til
den Brui, som det er eit av Vitenskapens hogste
Fyremaal aa spenna ut. (Meir.)
»Paa Vondcbaruets Bokmaal.«
(G-)
(Slutteii.)
— Eg tenkjer mange vil vera glade med, at
nokot vert gjort i Skulebok-Vegen, og at dei vil
vita Hayein Takk, fhrdi han med sittvanlege djerve
Mod vaagar seg i Veg, alt um han veit, at Ver-
ket er stort og vandesamt, og alt um han ikkje i
Skrivemaate og slikt hev med seg annat enn ein
mindre Flokk av Maalmenner.
Aa skriva elder umskriva ei Bibelsoga paa
Norsk er som sagt eit overlag vandt Arbeid, serleg
fyr di me enno ikkje hev Bibelen paa Norsk, og
Detta maa
Ein halda seg vcel fyr Augo, naar Ein vil dzxima
Hayems Bok rett.
So maa Ein og minnasteinTingtil Denne
- ’— -
No hev det ikkje voret Moses si-
Boki er ikkje Lærebok, men .,Haansdbok« syr Læra-
rar. Ho er skrivi, ikkje fyr Utanaat-Lesning, men
fyr den frie mundtlege Forteljing Difyr
maa Gin, naar Ein vil døma Boki rett, altid
tenkja seg henne sortald, fortald av ein Lærar
fyr smaae Born. Den Stilen, szyem heo valt,
er ikkje Bokstil, men Talestil, og det Tale-
stilen som han skaper seg i Samtale med Born.
Det er paa den Maaten, at Fortelnaden hev
fenget slik ein »folkeleg« Sleng, som nok mange
vil mislika. Det gjeld fyr all Soga, men serleg
syr Bibelsoga, at Stilen bør vera historisk; i
Bibelsoga vil Einsoleids helst hava bibelsk Stil,
— denne Skildring i store, episke Drag og denne
rolege, klaare, hage Framstelling, som hører so
godt syr desse mythe-store Personar og Tilburder,
Ein der hev med aa gjera. Eg skal ikkje negta,
at eg sjølv vildelikat Vibelsoga hans Hoyem betre
um ho hadde voret fortalt etter denne Maaten.
Men Hoyem hev valt ein annan Veg. Han hev
uppgjevet den historiske Stilen fyr aa naa upp til
ein heilt ut national og heilt ut barnsleg og fol-
keleg, og um eg enn i Grunnen finn detta mindre
rett, so maa eg likevael vedkjennaft, at med det
serlege Fyremaal, som Hoyem her hev sett seg,’
fo kann denne Maaten nok lata seg forsvara·
Men denne ,,solkelege« Vegeii er sleip og saar-
leg. Det er tidt berre eit Hanestig millom det
»Folkelige« og det ,,Flate«, og di hogare Emne
Ein skriv um, di lettare kann Ein glida ned i det.
Me kjenner Skalkehermingi uni ,,’n Ola««, som skal
,,spenna Kamelen fyr Karjolen««, for ,,no kjem 1n
Jakop;" og naar Ein nppgjev det HistoriskeiSti-
len og berre legg seg etter aa ,,nationalisera", fo
kann Ein nok koma innpaa slikt. Det, som Eiii
vinn paa denne Maaten, er aa gjera Emnet»lett«;
dessntan kjem der gjenom slik Forteljing eitSlags
,,heimleg« Tone — um just ikkje heimleg i befte
Meining —— yver Fortelnaden; men med den histo-
riske Stilen slepper Ein nokot av Historia sjvlv, og
det er eit leidt Tap. ,,Han Jakop« er ikkje len-
ger den store Patriarken med den forunderlige,
storfeldte Livssoga, Patriarken, som vankar kring
paa dei arabiske Vidder med eit heilt Rike av
Folk og Fe, og liver som i eit stort LEoentyrz
,,’n Jakop« er ein skikkeleg norsk Bondeman11, som
kjem skranglande heim fraa Byeii med ein Kaffi-
Bondereisningi i Wolovcc.
Umskrivet fraa Tydsk ved Kristofer Jaitsoii·
Jnlcidiug.
Det som eg her heve umskrivet, er teket or ei
Vak, som heve vekt ein stor Stir i Tyskland« Boki
heiter »aus Halbasien«« (ifraa Halv-Asia), og Man-
nen, som heve skrivet henne, kallar seg Karl Emil
Franzos. Voki inneheld Skildringar fraa Galicia,
Polen, Buskovina, Wallakiet og Moldau. Dikta-
ren er fpdd og uppalen millom dei Tilstand, han
skildrar, og han borgar fyre, at det er sant kvart
Ord, han segjer. Han heve og sett som Jnlei-
dingsord til Boki: ,,Sanningi skal sigra·« Og han
kann nog hava Vo at segja detta fyreaat; for
annaos vilde ingen tru, at slikt var mogelegti
vaart Aarhundrad. Det er forfælande Ting han
avdukar. Ein fær læra at kjenna ein skamlaus,
sedlaus, raariken (herskesjuk), Adel, eit krjupande,
samvitslanst, uretferdigt Embettesstand, ein Aal-
muge i Trældom og sorfcelande Vankunna. Dik-
taren heve soleides forstirt seg paa all Usseldomen
og Styggedomen i sitt Fedraland, at han heve
teket Skade paa si Sjæl. Haii heve mist Trui
paa, at det finst ein almegtig og kjærleg Gud, for
korleides kunde han daa lata slikt henda? Han
spottar endaatil denne Trni, med Maalet liksom
kjavt av Graat og Hjortat sundbrotet av Sorg.
Slike Slengeord stryk eg, daa dei ingen Ting kann
gagna. Men ein merkar paa den skjerande Tonen,
som gjeng gjenom Boki, eit brennande Hat mot
Urett og Vald, og brennande Elsk til det toluge,
støe, bundiie Folket. Eg trudde, det kunde vera
forvitnelegt at faa hoyra litetderifraa, baade fyredi
dei Bygderna dernede liggja som reint ukjende Vid-
der fyre oss og fyredi alt som Soga heiter, som
sannferdelegt er, altid maa hava sitt Verd, um det
er aldri so fælt· Sanningi skal eininkje vera rædd
fyre at ganga under Augo. Og so er Spursmaalet
um dei slaviske Folk eit brennande Spursmaal no
uni Dagen. Dei Folk hava endaa inkje gjort si
Gjerning i Mannahavet, som dei romanske og ger-
maniske Folki. Det æser og syd dernede. Dei
slaviske Folki vil samla seg kring Rusland som
Merkesmann, og Kongarne i Europa skjelva paa
Kongsstolom sine, og ,,Diplomatarne« vimra rædde
ikring fyre denne kvite Draugen.
Fyrr hava deislaviske Folk mestboret Bod ifraa
seg gjenom sine hugtunge, songdjupe Folketonar,
gjenom sine poesirike, yndefulle -Folkevisor. No er
det slaviske Diktarar, som spela syrfte Fela i det
europceiske Samspelet, slike som Turgenjev, Sacher
Masoch, Maurus Jokai o. fl. Men ved at lesa ·deira
Skildringar ser ein og, at det maa vera paa det
trælbundne men natursterke Folket, at Slaverne maa
byggja si Framtid. Dei hzejgre Lag i Samfundet
er reint rivne med av den europæiske Forderving,
Sedlaysa og Gudlzzysa. Men at det er langt fram,
syrr Storparten av det slaviske Folket kann vera
med, det kann ein sjaa av det, som eg her skal
bera fram. Folket er utruleg vankunnigt. Det
kann korkje lesa elder skriva· Dei trn paa Keisa-
ren liksom store Born paa Fader sin. Dei tru,
det er Keisaren, som snakkar i Telegraftraaden med
Embaettesmennom sine. J Gullsalen paa Kongs-
garden i Wien elder Petersborg legg han sin naa-
dige Munn til den forgylde Enden paa Telegraf-
traaden, og so gjeng Ordi fraa Stolpe til Stolpe·
Difyre ser ein tidt Bonder standa lydande, med
Oyratklembt inn motTelegrafstolpen og med Hatten
av, ,,men han talar so laagt, at dei inkje kann
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
