Full resolution (JPEG) - On this page / på denna sida - Sidor ...
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
Below is the raw OCR text
from the above scanned image.
Do you see an error? Proofread the page now!
Här nedan syns maskintolkade texten från faksimilbilden ovan.
Ser du något fel? Korrekturläs sidan nu!
This page has never been proofread. / Denna sida har aldrig korrekturlästs.
290
0
Fedra,hei:11en.
15de Noveinber 1879.
-
seg god til aa sannprova. Hr.Chr. Bruunstrur,
at den tenkjer mest ,,heilt,« som hev lettast fyr
aa koma til eit »heilt« Resultat. Den er
mest politisk klaartenkt, som meiner seg aa hava
best Greida paa, kvat Framtidi vil søra med seg.
Til det vil’eg svara, at det er ein i all Vitenskap
godkjennd Ting, at d en tenkjer klaaraste, som er
mest var med aa slaa fast store, langt-rekkjande
,,Resultat,« den altso, som best sorstend seg paa
— aa ,,resignera.« Den, som tenkjer lyrisk, han
vil altid vera snar til aa faa fram store Resultat
og til aa faa »full Greida« paa alting; men den,
som tenkjer lo gisk, — han vil nok ikkje leggja
braadt so fort i Veg, og han vil faa finna seg i,
at det gjeng tusund Dusing-tenkjarar ikring honom
og hev »full Greida« paa Ting, som han knapt
vaagar aa hava ei Gisning um.
" (Meir).
Retning i Folkcskulc11. Fjortofts Rckncbok.
(Aat Skulemeistrarne fraa ein Realist).
11.
(Framhald.)
J næste Stykkje (um Fjortosts Bok) skal eg
meir i det Einskilde greida ut, korleis Tali og
Netningi lyt setjast fram i Skulenz her berre eit
Par aalmenne Tiltydingar.
Bruk ikkje hoge Tal i Fystningi; det hastar
slett ikkje med aa koma ut yver Hundradet· Bruk
ikkje Tali namnlause, d. e.: utan Samanheng med
Ting, som Barnet kjenner, og som det er vant
til aa hoyra Tali nemnast i Lag med. Set stødt
Rekningi i Samanheng med smaae laglege Upp.-
gaavur, som ligg innanfyr Ringen av det Barnet
hev røynt, og som ber Bod med seg-sraa detdag-
lege Livet heime hjaa Far og Mor, so at detta
Livet stend syr Hagen midt inni sjvlve Skulestova·
Aa stræva med høge, namnlause Tal er aa koyra
Barnet beint iiin i Tankeloysa og Handverket· —-
Ein vil, berre av det litle som her er sagt, saa
ein Teft av,’ at Reknetimarne ikkje vertKviletimar.
Griffelten og Tavla vert det her ikkje stort Snakk
um, men dess meir um ei livleg Samroda millom
Lærar og Born, og um at Barnet brukar Tanken
sin. — Lat dei smaae Reknestykkji stendigt skista i
Jnnhald og i Avsyn paa dei Reknemaatarne, som
kjem i Brut, so at Handverket all Tid vertutestengt
og berre Forstanden fcer raada. Legg etterkvart
meir og meir av smaae Hindringar inn i Stykkji,
og agta som ein Smed paa, at Bartiet greidt og
klaart uttalar kvar einaste ein- av dei Tankeslut-
ningar, som Loysingi ber i seg. Lat dei t. D.
ikkje faa fuska seg ifraa Loysingi med aa segja:
,,Eg skal ’multiplicera’ med det Talet og so ’divi-
dera’ med det.« Desse sramande Ordikann gjnyma
burt ei forfcelande Mengd av uklaare Fyresyningar
og svartTankelvysa· Barnet tenkjer seg med desse
Ordi ikkje stort meir hell det vælkjende Handverket
med Griffelten og Tavla og Tabellen og dei rare
Raderne, som dreg seg meir og meir mot Vinstre,
etter kvart som det kjem fleire og fleire under kvar-
andre. Me er hermed komne inn paa ein Ting,
som ikkje berre i Landssknlen er Kjelda til mykje
Tankelaysa, men og i Byskulen, og det baade naar
det gjeld Rekning og naar det gjeld Mathematik,
— eg meiner »Definitionarne« elder Tydingarne
av sramande Kunstord. Me skal sjaa litetpaa detta.
»Aa multiplicera eit Tal med eit annat,«
heiter det t. D., ,·,er aa leggja det fyrste Taletihop
med seg sjølv so mange Gonger, som det andre
Talet sastset;’« 8 multiplicerat med 3 er det same
som 8 og 8 og S — ihoplagt. Korleis skal me
no stella oss med dette? Er denne Desinitionen
eit Paastand, som treng aa provast liksoin
alle andre Paastand? Kvat hev voret syrst,
Hona elder Egget? Er det so, at Nanmet ,,multi-
plicera« er det syrste og npphavlege, det, som er
nokot i seg sjø1v, det, som det gjeld um, — og
at »8 og 8 og 8 ihoplagt«· er nokot annat,
fyr seg sjeld, men som vert paastadetaa verajam-
godt -med det, som ,,aa multiplicera« er? Er det
so, at ,,5.)Jlultiplicering« er ei rar ,,Kun«st,« som
ein hell annan klok Mann hev »funnet paa« ein
Gong i Tidi, og som Folk sidanhev funnet, at dei
kunde bruka til aa rekna ut, kvat 25 Mark Sin-eit
kostar, naar Marki kostar 13 Skilling? — Nokot
slikt Tuss er det Ein raakar, naar Ein tek til aa
grava i dette Emnet um Definitionarne. —— Aa
segja, kvat som er det fyrste av Hoiia elder Egget,
det kann korkje du hell eg; men aa greida kvat
som er det upphavlege av 8 multiplicerat med 3
elder 8 og 8 og 8 ihoplagt, det er baade lett og
vigtigt. Aa «multiplicera« er i seg sjolv ingenting
annat enn eit Ord, som sraa fyrsto ikkje hev det
Grand aa gjera med Tal og Rekning; det tyder
aa »leggja ihop i mange Bugter« (Faldar). Men
idet praktiske Livet hev det naturlegt stellt seg
sram fleire ulike Maatar aa sambinda Tal paa: 1)"
aa telja tvo Tal ihop, slik, at Ein gjeng ut sraa
det eine og so legg paa »ein« syr ,,ein« i det
andre Talet; 2) aa telja eit Tal, »ein fyr ein,«
ifraa eit annat Tal; Z) aa telja det same Talet
ihop med seg sjvlv fleire Gonger; 4) aa byta eit
Tal ut i fleire jamstore Partar; 5) aa mæla eit
Tal i eit annat, elder sjaa, kor mange Gonger eit
Tal maa teljast ihop med seg sjvlv fyr aa. kunna
skapadet andre Talet. Desse Uppgaavur byd
Tali fram utav sin eigen Natur aat det
trengjande Mannslivet; det er det fyrste og upp-·
havlege; og aat kvar av desse Reknemaatarne hev
so sidan Reknemeistrarne gjevet serskilde Namn;
soleis hev No. 3 fenget Namnet -,,multiplicera.«’
Det er her som hellest fyrst Tingen, den natur-
gjevne Tingen, og so Namnet. Hermed er Natu-
ren aat Definitionarne i Reknelcera fastsett. Dei
sramande Ordi: aa,,addera,",,subtrahera« o. s. fr.
er ingenting annat enn ytre Namn, som ein Gong
er lagde paa desse Uppgaavur, som Tali stlve
naturlegt hev stellt sram fyr oss, og aa ,,definera«
eit av desse Ordi vert soleis ikkje annat enn det:
aa segja med greideOrd, kvat·fyr eiUpp-
gaava det er, som ber det elder detNam-
net. Nytten av slike Namn er, atdeilettar Talen,
med di at Ein daa med eit einaste Ord kann uttala
det, som hellest ikkje kunde verta sagt utan med ei
lang Remsa. No vert det og greidt, at Desini-
tionarne i Reknelcera ikkje er ,,Paastand," som
kann motsegjast eldersannprovast; for det maa daa
vera ein sjolvsagd Ting, at Ein hev Lov til aa
setja eit Namn paa ei Uppgaava, som ligg klaart
framfyr Ein ifraa fyrr; — naar berre Folk er
samd e seg imillom um Namnet — det same kvat
det er fyr eit —, so er den Saki avgjord. —- Men
naar me soleis brukar eit einskilt Namn istadenfyr
.ei heil Uppgaava, daa lyt me passa vcel paa, at
Namnet og Uppgaava er bundnekslik ihop i Tan-
ken vaar, at med det same Munnen nemner Ram-
net, so stend Tingen (her Uppgaava) fullklaar fyr
Tanken. Med det same du nemner »multiplicera«,
Scld til den Bonde.
(Bed Forf. til »Av laak Ætt« og »E«in Fritenkjar««.)
11.
1.
Baard Baardsson heitte den vesle Armingen,
som var ield til den Vande, fyrr han vart sadd,
og det var Gunhild sjølv, som hadde gjevetGuten
Namn. Ho hadde havt sine Tankar med det.—
Baard Baardsson vaks upp i ein Utkant av
Byen og hadde korkje Faer elder Moer· Einering,
som dei kallad Moer Judith, sostrad honom, og
Guten kallad henne Moer, syr di han hoyrde at
andre gjorde det. »Men rette Moer di er eg
ikkje, Tullingen min!« sagde ho ofta til Guten,
som snart tok til aa undrast paa, kvat Skilnad det
kunde vera paa ei ,,rett" Moer og ei »urett«.
»Rette Moer di er nok av eit annat Slag, hol«
sagde Moer Judith, »er det hev all sin Dag voret
Skil paa fint Folk og Fant, ser du. Di Moer er
ikkje slik ei gamal stygg Kjering som eg og andre
slike; ho er fager, ho, og ung, mest liksom Jngrid,
men mykje fagrare, so ho gjerna kunde vera Prin-
sessa fyr den Skuld; men no er ho ute og reiser,
ser du, ute i vide Verdi ser du; og kanskje fimi
ho seg ein Prins lell; og so vert du Prins, du
med, Tullingen min! forstend du det? hin?«—Nei,
Tullingen forstod ikkje det. Men ettersom han vaks
til, gav det honom mange Tankar.
Moer Judith var yver 50 Aar gamal, diger
og rund som ein Høystakk, med eit breidt, kjotfullt
Andlit og smaae, graae, glyrande Augo, som til
det jamne saag lystige ut, men stundom kunde vera
kvasse og vonde, og andre Tider so midt imillom,
at Jngen kunde vita, anten Kjeringi var sinnad
elder blid. Ho var klok og slog og um seg paa
alle Kantar, men likevael i Grunnen gode-leg, ja
snild, og snytte aldri ein Mann paa ein halv
Skilling med sin gode Vilje. Ho hadde voretgjift,
men var barnlaus; no livde ho av slikt som kunde
falla· Ho dreiv med Dokterkunster, gjorde aat fyr
altslags Verk og Mein, ikkje minst fyr uheppen
Kjærleik, spaadde i Kort og Kafsigrut og var Dyr-
laekjar og Jordmor· Dermed laut ho osta vera
ute, ikkje minnst um Notti, og av den Grmm hadde
ho Systerdotter si, Jngrid, til aa hjelpasegiHuset.
Det vart daa ho, som mest stellte med Vaard· Og
det var baade vael og ille· ·
Jngrid var ein liten sorlivande Gjentunge
paa 17—18 Aar, gjendstnild og ikkje ufager.
Baard likad seg godt hjaa henne, alt um hoi
Grunnen var for mykje Barn sjvlv til aa vera
fullgod Barnesostra. Men likevcel var Gutungen
best i Lag, naar Gamlemor og var inne· For
med henne fylgde det nokot breidt godslegt og
lognt, som gjorde den vesle Stova so heimsleg og
koseleg, at naar ikkje Mor Judith var heime, var
det liksom det var ute ein Vegg. Og so var det
ein annan Ting. Naar Gamlemor var sraa Huset,
kom det tidt inn ein Gut-, som altid haddeso mykje
aa svalla med Jngrid um, at denne ikkje kunde Efaa «
agta Barnet som ho skulde. Ho leet Baard hytta
seg sjølv, gav honom einkvar Tingen til Leikverk,
og brydde jseg so sidan um ingen Verdsens Ting
utan um den sramande Gnten. Daa likad ikkje
Baard seg. Han gav seg stundom til aa skrika,
og daa vart Jngrid vond og slog honom. Og
naar ikkje det hjelpte, so kom Guten og skræmde
med ein diger Stav og skjende og var skrcemeleg
kvass i Uppsyni. Baard vande seg daa etter kvart
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
