Full resolution (JPEG) - On this page / på denna sida - Sidor ...
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
Below is the raw OCR text
from the above scanned image.
Do you see an error? Proofread the page now!
Här nedan syns maskintolkade texten från faksimilbilden ovan.
Ser du något fel? Korrekturläs sidan nu!
This page has never been proofread. / Denna sida har aldrig korrekturlästs.
· 286
Fedraheimen.
6te December 1879.
meg; men det gjeld mange; det gjeld heileKyrkja;
dei skal tala. —
So brukad eg Knip. Eg skreiv i eit Blad og
lagde fram mange av mine tyngste Tvil og
Spursmaah — men berre »objektivt«, berre so
pent, so Jngen skulde sjaa, at eg var i Toil; for
— det kunde føra andre og inn isame Ufora! «—
Slikt kallar Bjoruson no un: Dagen Fusk. — Eg
lagde dei altso sram, Spursmaal paa Spursmaah
svarad halvt paa dei sjølv, men leet dei sam-
stundes standa halvt opne, eller iallfall liksom
paa Glytt . . . naar dei vise Menn i Teologien
saag, at me Leegfolk kunde vera i Beit med slikt,
so var det greidt, at dei vilde svara —! Aa jau
Takk· Nei, det skulde nok meir til enn so. —
No kjem det Folk, som fer mindre godslegt
fram. Det kjem Folk, som segjer greidt ut, at dei
ikkje kann tru! — Svarar Teologarne no? Aa,
det er«ikkje rart. 3-) Fyr det meste er det dette
gamle, som hev harmal meg so mang ein Gong-
,,sje! so stend det, og dermed Punktuml Den
som ikkje vil tru, seer sjolv taka Skaden; me kann
ikkje hjelpa honomz pereatl Amen.« — Steinar
fyr Braud, Slag i Bordet istadeusyr Forklaring,
Forkjætring yver dei Spyrjande, Forddming syr
dei, som svkjer Svar annanstad ein der, som Svar
ikkje er aa faa! — (Meir.)
Kristintlill, den 5te Decbr·
Ordrag or Kristoser Jansous Tale ved ein
Bankett fyr honom i Chikago den 14de Oktober1879:
’Mine Herrarl Fyrr eg for fra Norig, var
det ein Fest i Kristianiaz dei, som vart Studentar
syr 25 Aar sidan, hadde kometsaman dit fraa alle
Landsleite Eiii Professor heldt ein Tale og klagad
yver, at Studeiitarne no ikkje var som dei gamle
fraa hans Tid. Daa svermad deisyr Ideen, heldt
Talar syr Ideen no var dei so upptekne av Da-
gens Krav, av Livet ikring seg, av Maalstrcev og
Politikk, at dei ikkje fekk Tid til aa tenkja paa
Jdeeii desshelder. Eg tykkjer no det, at Student-
arne i vaar Tid aldri kunde faa betre Vitnemaal,
enn dei fekk av denne Professoreii, berre det var
aa lita paa det, han sagde; han kunde aldri ha’
dreget upp Skilnaden millom syrr og no sinare
Jk) ngrnson hev, so »nteologisk« haii er, tilSlutt pint
ut eit saklegt Svar i ,,Luth. 1J.geskr.,« — m en med
lange Preikur ,,for, bag og midt udt,» naturlegvis·
Seld til den Bonde.
(Ved Fors. til »le laak Ætt«« og ,,Ei:i Fritenkjar«.)
11.
7.
(Framl)ald.)
Ho hadde fraa den Stundi ei ny Byrd aa
bera.
Ho hadde ikkje aaleine selt Guten sin, men
ho hadde og gjort alt sitt til, at han ikkje helder
kunde frelsast. Tvo Gonger hadde ho selt honom
til den Bonde! Ho hadde slengt honom paa Gata
millom laakt Folk, der han ikkje kunde læra ann at
enn vondt, og so hadde han vortetein Villstyring
so fæl, at han knapt kunde faa Naade berre syr
sine eigne Synder!
—- Ho tenkte yver alt det, som Sjomannen
hadde fortalt. Og naar sjvlve denne raae Matrosen
hadde kunnet Baard villare enn vanlegt, so kunde
Ein vita, at det ikkje var Smaating· Den 17—18
Aars Guten maatte vera øydelagd. ·
Det verste var . . . Han hadde voret For-
sørar. Han hadde daarat Kvinnur, mange Kvin-
enn han gjorde. Men han vil kannhenda undrast,
naar eg tek Ordi hans som eit Fyredome paa, at
dei nye Studentarne er meir idiale, meir arbeid-
ande i Sanning enn« dei gamle. For Ideen,
kvat er det?’ Er det ein blaa Røyk, som kjem
reint burt millom Henderne paa EinZ Eit tomt
Diang Eit gamalt, utslitet Merkje, som me ikkje
hev annat Bruk fyr, enn aa bera det fram, naar
me held sLag elder drikk Puns-? Er ikkje vaart
Stræv etter Jdealet mykje meir Livet sjvlv i alle
dess Framsyningar og Arbeid paa aa naa det sull-
komne? Det var nettupp det, som den gamle
Tidi bar Skuld fyr, at ho vilde skilja Livet fraa
Jdeen og derved gjera baade Livet og Ideen mei-
ningslause; ho vilde berre njota Jdeen æsthetisk,
ikkje gjera honom tilSanning; dei kunde daa tala
um Bonden, Norskdomen og Fridomen og alle Jdear,
men naar so Bunden, Norskdomen og Fridomen
kom med sine Krav paa Gjerning, — so var dei
Herrar ikkje heime. Og det er nettupp Framstiget
i vaar Tid, at slikt ikkje gjeng lenger; me vil ha’
Gjerning og ikkje Drøs i Vedr og Vind, me vil
hat Aalvor og ikkje tillærte Fraser. Me krev av
den Mann, som vil svra eit myndigt Ord um Fri-
dom, Norskdom osb, at han skal arbeida i Frido-
mens og Norskdomeiis Tenesta. Det, som hev
skapt detta Umslaget i Tankegangen, er den demo-
kratiske Aand, som stendigt veks og jamvel under
det sterkaste Motstaiid dagleg held sigrande Jnnstig
i det gamle Europas millomalderlege Røyser·
Den demokratiske Aandi ber i seg Folkefridomen,
-Sjølvkjennsla, det Personlege, Ordenen, Sedskapen,
Religiositeteii, ho er sramfyr alt Arbeidet si Aand,
Rvyndomen si Aand. Ho jagar burt alt Hykl, fyr
hemiar sterke Blink vissnar alle Flosklar, kor blø-
mande dei enn er; ho er utan Handskar, iArbeids-
kufta. De, mine Herrar, hev den Lukka aa ha
vakset uppi eit Samfund, der den demokratiske
Aandi herskar« Det kann vel henda, at sume av
Dykkar skandinaviske Lærarar enno preikar Theori-
arne fraa Welhaven si Tid um Jdeen som nokot
tokutt, blaatt, uvisst, som vel kann leggjast ned i .
eit fint Skaldestykkje elder ein fager Novelle, men
ikkje bør smuskast til av Livet, det verkelege Livet.
Men med det amerikanske Samfund til Bakgrunn
tek denne Talen seg lpgleg ut: heile Utviklingi i
detta Samfundet er ein einaste Protest imot honom·
Og eg kann helsa heimafraa og segja med Sanning,
at detta Syn paa Livet syng paa sitt siste Vers.
Me hoyrde ein Professor halda Liktalen. Nei,
til Sanning, mine Herrari til Arbeid, til Aalvor,
kvar ein, der han kjenner Kall, kvar ein, der hans
Hjarta er! Jnkje er for simpelt, inkje for smaatt
til aa eiga cher1eiken vaar· Det er til Kampen
mot det Uverkelege, det Usanne me er kallad, til
Kampen fyraa planta Jdealarne ned i det verke-
nur . . . Gunhild tenkte paa segsjolv· Ho visste,
kvat det hadde paa seg, kvat det kostad eit ungt
Kvende aa koma ut i slikt. Livet kostad det!
Livet, Sjæli! Alt! Og slik hadde han vydelagt
mange. Fyr hans Skuld hadde mange misst
Livsens Vaner; sor hans Skuld leid mange Liv-
sens sælaste Naud. Kor mange tunge Vaabvtier
det veel alt laag og brann yver hans unge Nakke;
kor dyrt han visst alt var forbannad, djupt inn i
alle Avgrunnar, av desse mange vonlaust Vent-
ande, som han med kaat Hug hadde skjemtl—Og·
ein slik vilde ho srelsa! Ein slik, som var verd
hundrad Gonger veire Strafs enn den, ho sjolv
hadde lagt paa Faer hans —! Burde han ikkje
rivast sburt midt i sin Ungdom? Vilde ikkje alle
desse svikne Kvinnur krevja det ——? Torde ho
narra dei fyr den Hemn, som dei hadde Rett til
aa ynskja? Skulde ikkje Syndi hava si Straff?
Og skulde denne Syndaren fleppalettare enn sor-
tent, fyrdi han var Son aat henne, ——— aat henne
som var likso syndefull som han?
Ho gjekk att og fram i den store Stova si,
sredlaus og rædd, vreid sine magre, sveittande Hen-
der, stansad og stod lange Stunder og stirde, ende
lege, daglege Livet. Eg veit likso godt som De,
at alt ikkje er Gull her i Amerika helder, at her
finnst Hjartelør)sa, endelaus Jagt etter Pengar,
Tru paa Gullkalven som ingen annan Stad kann-
henda; eg veit her finnst mange europceiske, aristo-
kratiske, millomalderlege Leivingar av Krjuping fyr
Titlar og Pengekassur, av Standsskilnad, Ovmod
osb, men det veit eg og, at Jnnrettningarne iLan-
det og Folkeaandi er imot detta,sfører Krig paa
Kniveit mot det. For Folkeaandiher true paa den
ordnande Magt iFridomen som ingen annan Stad.
Daa eg var umbord paa Gmigrantskipet, fekk eg
rett Hove til aa sjaa, kvat Slags Folk det er, som
aarvisst velter seg inn yver Amerika· Eg hev al-
dri seet so mange skitne, fillute Menneskjur. Eg
var heilt byrg av mine Landsmenn; for baade dei
og Svenskarne (Danskar var ikkje med) saag ut
som reine Adelsmenn mot dei andre, haadeichede
og Hamferd. Dei verste var fraa Jrlaiid: fillutte,
uvaskade og ukjembde halvnakne Unger laag og
rullad seg paa Dekket. Og alle desse Folk skulde
faa Røysterett, Borgarrett, Medandsvar i Lands-
styret innan stutt Tid! Daa tenkte eg: det Land
maa vera stortenkt, som i Staden fyr aa standa
paa Vakt med Lekkjur og Fengsl, Trældom og
Vann gjevdesse saavise faatvke Dungar Brorhand,
helsar deim som Medborgarar, set deim paa Benk
med seg og gjev deim full Part i Rettarne paa
det rike Bordet sitt; daa tenkte eg: det Land maa
vera veldugt, som kann taka imot desse Ladniiigar
av usunnt Sjukdoms- og Forbrots-to og setja
det um til Næring fyr Lekatnen sin, til sunnt Blod;
daa tenkte eg: det finnst inkje annat Land iHei-
men, som enno vaagar aa trii paa Fridomen, paa
Sjvlvkjennsla si reisande Magt slikt som Amerika·
Der er daa eit ottelegt Vaagandetta: aa taka upp
i seg og sessa millom seg alt Skrap, som Guropa
sender burt kvart bidige Aaret, men det er eitVaa-
gan, som skal lukkast, dersoiii det lukkast aa vekkja
den Aand, som gjer alle frie, Brorkjcerleiks-Llandi,
hjaa alle desse Nykomarar. Og det er De, mine
Landsmenm som skal hjelpa til med detta, detta er
Dykkar Uppgaava i det nye Fedrelandet til Takk
fyr, at det gav Dykk Lind, Trygd og Fridom. So
sannt som eg hev Grnnn til aa tru, at Amerika
fraa Norig, Sverig og Danmarkk tek imot mest
rettlynde, truskylduge, arbeidskraftige Folk,so sannt
vil eg beda Dykk vera paa Dykkar Post og gje-
nom Dykkar heiderlege Liv, Dykkar sedelege Moral
stydja det gode i Folket og hjelpa til i den Kon-
trol, som det Gode altid fører yver det Bonde-
Det er ingen Stad det Vonde kjenner seg so illt
til Mode som millom flekklaus Heidr, millom grun-
fest moralsk Tankegang, som ikkje gjev Snyting
elder Hykl Lvyve til aa vere Gjestmillom seg; det»
er ingen Ting, som hev den Magt yver den Fallne
ut i Lufti, elder ende inn i seg sjolvz for i
sine eigne «Tankar livde ho no, ikkje i Verdi.
Var det altid rett aa narra den Bonde? — Pre-
sten sagde ja. Og Presten maatte vita det. Men
alle desse Kvinnur ——? Med ein Gong blenkte
det upp att fyr henne, at det var daa til slutten
ho sjolv og ikkje han, som hadde Skuldi! Han
kunde ikkje hjelpa, at han var slengd paa Gata
millom Herket og hadde lært alt styggt! Dei
Kvinnurne, som forbannad honom. gjorde Urett:
dei skulde forbanna henne! Ho aaleine var Syn-
daren ———! Men ikkje ho helder . . . Baard, han
der heime, han, som hadde øydelagt henne, han
var Syndaren; paa hans Hovud skulde alle desse
Vaabzeiner samla seg; han skulde lida, fyr alt som
var hendt, fyr seg sjolv, syr henne, fyr Son hen-
nar, fyr alle dei unge, sundrivne Liv, fyr dei
Barneborn, som no gjekk rundt i Verdi og leid
vondt og lærdest upp til vondt . . . Skuld paa
Skuld, ut igjenom all Verdi, ut igjenom, alt ut
til Domedag . · . Ho lo! —
Men med eit tagnad ho. Var det so visst,
at Baard hadde Skuldi? Var han den syrste
i denne Rekkja av Synd og Sorg? — Knaptnok!
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
