EYSTEIN ERLENDSSON Interiør frå Nidarosdomen. som len frå St. Olav, d. v. s. frå kyrkja. Ved same høve (sv.: tillfälle) fekk kyrkja mange andre privilegi. E. utarbeidde ei kyrkjeleg lovbok som er gått tapt, men ein del av hans materiale frå kanonisk rett finst innarbeidt i eksisterande redaksjonar av Frostatingslova og Gulatingslova. På få år hadde hierarkiet nått til dei høgaste tindar. Før 1153 skulle kongen kåra bispane, etter 1163 skulle bispane kåra kongen. Men folket var ikkje moge for så stor omvelting, og krisen kom då Sverre i 1177 let seg utropa til konge i kraft av den gamle tronfylgje-regel, idet han gjorde krav på å vera uekte fødd kongsson. Han kunne like godt som motparten leggja religiøs glans over sitt styre; hans kongedøme var det einaste lovlege i landet, og det lovlege kongevelde var Guds ordning; ulydnad mot den lovlege kongen 831 fører til sjels fortaping. I seks år førde no E. ein kyrkjekamp i europeisk format mot Sverre, med åndelege, politiske og militære maktmiddel. 1180 rømde han til England og levde der i eksil til 1183. Han fekk stønad (sv. stöd) av Henrik II og budde ei tid i klostret Bury St. Edmunds og visstnok ei anna tid ved bispesetet Lincoln. Etter si heimkome gjorde E. ein slags borgfred med Sverre, og dei siste fem år av sitt liv nytta han til byggjande arbeid. Inspirert av den nye gotiske stilen reviderar han byggjeplanane for Nidarosdomen så det kan -framstå ein storfelt gotisk katedral, til dels ved å ofra mykje av dei gamle bygningsdelane. Tverrvengene vart ståande i den overgangsstil dei var bygde, og eventuelt fullførde i same stil. Arkeologiske studier som enno ikkje er avslutta, vil vonleg (sv.: troligen) kunna kasta ljos over den rolle E. har spela i domens bygningshistorie. Erkebiskop E. var initiativrik på mange område. Det eldste kjende norske kyrkjelege statutt skriv seg frå han. Og han er forfattar til visse Olavs-legender som finst i skriftet Passio Olavi. Under-hendlingar som han her fortel om i 1. person, verkar nyktre og ærleg attergjevne. Biletet av hans karakter er ikkje heilt klårt. Men truleg var han korkje (sv. varken) fanatikar eller opportunist, men ein heilstøypt realpolitikar, fyllt av si tids kyrkje-ideal. Frå 1172—73 bar han titelen apostolicæ sedis legatus. Etter døden stod hans kiste i Nidarosdomen til reformasjonen, og eit provinsialkonsil 1229 lyste honom heilag, likevel utan å oppnå paveleg kanonisering. Litt.: 0O. Kolsrud, Olavskyrkja i Trondheim (Norske folkeskrifter nr. 63, Oslo 1914); A. Taranger i Norvegia Sacra 1922; Fr. Paasche, Kong Sverre (3 ed. Oslo 1948); A. O. Johnsen, Om erkebiskop Øysteins eksil 1180—1183 (Oslo 1951). A. S. EZEKIEL, se Hesekiel. EZRA, se Esra.