A CS RA G C GE EEE EES PE I SURUS SUE digerdöden), var den siste bispen i Oslo som vart vald ay domkapitlet. Bispeval i kapitlet seinare vart ikkje godkjende av paven, men bispane vart utnemnde etter paveleg provisjon, og laut ut med store pengesummar for embetet. I 1540-åra vart kapitlet ved Mariakyrkja, som etter 1319 ikkje stod so sterkt som før, slege saman med domkapitlet i Oslo. I slutten av det 14. hundreåret hadde domkyrkja i Oslo 20 præbender (seinare 21) og 15 altar (seinare 20). Bispedømet fekk i alt 12 visse kloster; 4 av dei låg i Båhuslen. Av dei andre 8 hadde benediktinane 2 (båe nonnekloster) og fransiskanane 2; 1 kloster kvar hadde cisterciensarane, præmonstratensarane, johannittane og dominikanarane. I bispedømet var det 6—7 hospital og 3 kongelege kapell. Den mest kjende Oslo-bispen i mellomalderen er Nicolaus Arnesson (1190— 1225). Etter at to erkebispar hadde gjeve opp å strida mot kong Sverre, vart det Nicolaus og hans parti, »baglane», som stridde for dei kyrkjelege rettane, og då Sverre døydde (1202), vart det eit slag forlik mellom kyrkja og kongedømet. Biskop Håkon (1248—67) vart sidan erkebiskop. Ein varmhjarta og dugande forkynnar og ein màlmedviten kyrkjemann var Eystein Aslaksson (1386—1407). Han fekk i stand ei samla jordbok over det kyrkjelege jordgodset i bispedømet, alt det som biskopen hadde tilsynet med, og skreiv eit merkeleg bispebrev (»hyrdebrev») til folket i Øvre Telemark. Etter reformasjonen vart Oslo bispestol ståande tom i 4 år, og sidan fekk den siste katolske biskopen i Oslo, Hans Ræv (1524—37) halda fram (sv. fortsätta) som luthersk biskop (1541—45). Frants Berg (1548—80) og Jens Nilssøn (1580—1600) fekk gjennomført den lutherske kyrkjeskipnaden i det ytre, og latinskulen i Oslo blømde (sv. blomstrade) under den dugande lektoren Hallvard Gunnarsson. Mange bispar i stiftet var svært lærde menn; ikkje mindre enn 8 har hatt den teologiske doktorgraden. Mange var utruleg uthaldande i å visitera; Hans Rosing (1664—99) for over heile stif- 1421 OSLO BISPEDØME tet på vel 2 år, og Peder Hersleb’, (1730—37) greidde det på under 1*/, år. Rosing var rådgjevar for stathaldar U. F. Gyldenløve; i 1697 kunne han vigsla den nye Vor Frelsers kyrkje i Oslo, som avløyste den gamle domkyrkja, og i hans tid vart Oslo-bispen primus inter pares (sidan 1536 hadde alle bispane vore jamstelte). Biskop Hersleb fekk konfirmasjonen innførd i stiftet sitt alt i 1733, 2—3 år før lovbodet kom, og gjorde mykje for å få i stand kyrkjeprotokollar og kallsbøker. Han la stor vekt på katekisasjonen, og skulle vera ein uvanleg flink talar. Av bispane i nyare tid kan kanskje A. Chr. Bang (1896—1913) og Eivind Berggrav (1937—51) nemnast som dei mest kjende, båe to dr. theol., og allsidige og praktiske kyrkjemenn. I det 17. og 18. hundreåret var bispar og prestar på vakt mot ymse (sv. olika) separatistiske rørsler i hovudstaden og andre stader i stiftet, og både ortodokse og rasjonalistiske bispar var imot herrnhutar og haugianarar. Hans Nielsen Hauge’ (1771—1824) var frå Tune (no Rolvsøy i O.), og budde siste leveåra på gardane Bakkehaugen og Bredtveit ved Christiania. Rørsla hans slo fast rot på ymse stader i stiftet, og i sume Østfold-bygder finn ein no kanskje dei næraste åndelege arvtakarane. Ved Universitetet i Christiania (frå 1811) kom det dugande og rett-truande prestelærarar, og ikring 1850 vart professor Gisle Johnson* midpunktet for ei stor prestevekking, som fekk mykje å seia over heile landet. Lammers-rørsla i Skien i 1850-åra førde til at det vart skipa frie apostoliske kyrkjelydar (sv. församlingar) der og andre stader. Ikring siste hundreårsskiftet var det store kristelege vekkingar i Østfold-bygdene og i hovudstaden ved menn som Ole Hallesby, Ludvig Hope, Albert Lunde og Sigbjørn Modalsli. I 1907 vart Det teologiske Menighetsfakultet (sjå Teologiska fakulteter) grunnlagt i Oslo, och vel halvparten av prestane i landet no har fått si utdaning der. Mange store og små kristelege organisasjonar og institusjonar har fått sitt hovudsæte i Oslo, t.d. Det norske lutherske indremisjonsselskap* (opphavleg Lutherstif- 1422