Full resolution (JPEG) - On this page / på denna sida - Sidor ...
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
Below is the raw OCR text
from the above scanned image.
Do you see an error? Proofread the page now!
Här nedan syns maskintolkade texten från faksimilbilden ovan.
Ser du något fel? Korrekturläs sidan nu!
This page has never been proofread. / Denna sida har aldrig korrekturlästs.
UM SK.ATTBÆNDATAL 1311.
349
þessa heimild, mætti ekki mikilli mótspirnu hjá gjaldendum.
Hvenær þessi breiting komst á, er efasamt, enn hitt er víst,
að þegar Gizur biskup ljet telja þingfararkaupsbændur, var
gjaldið að eins greitt af skuldlausu fje.
Frá hvaða tíma er þetta bændatal Gizurar? Elsta og
áreiðanlegasta heimildarritið,’ sem frá því segir, er
íslendinga-bók Ara, og eru hin öll að mestu leiti ekki annað enn
berg-mál af frásögu hans. Ari segir í 10. k. bókar sinnar frá
tí-undarlögunum 1096, þá frá því, að Gizur gaf biskupsstólnum
föðurleifð sína, Skálholt, og önnur auðæfi, og svo frá stofnun
biskupsstólsins í Norðlendingafjórðungi. Þá birjar hann að
segja frá bændatalinu með þessum orðum: En hann hafði
áðr látit telja búendr á landi hér o. s. frv. Hjer er
»áðr« tvírætt. Flestir hafa haldið, að það benti til næsta
liðar á undan i frásögninni, um stofnun biskupsstólsins á
Hólum, og að bændatalið hafi farið fram rjett á undan
þess-um viðburði, sem varð 1106. Á þessari skoðun var meðal
annara líonr. Maurer, og hjelt hann, að Gizur hefði látið
telja þingfararkaupsbændurna til þess að ganga úr skugga
um, hvort biskupstekjurnar úr Norðlendingafjórðungi mundi
geta borið sjerstakan biskupsstól. Þetta virðist mjer mjög
ólíklegt. Til þess að komast að raun um þetta þurfti Gizur
ekki að láta telja nema í Norðlendingafjórðungi einum; hvað
kemur þá til, að hann lætur telja í hinum fjórðungunum ?
Hins vegar má telja víst, að Gizur hafi um 1105, þegar
tí-undarlögin höfðu staðið 8—9 ár, vitað nokkurn veginn glögt
tölu þingfararkaupsbænda um alt land og í hverjum
fjórð-ungi firir sig, þegar hann hafði i svo mörg ár látið innheimta
biskupstíundir um alt land, og það hjá
þingfararkaupsbænd-unum einum, því að aðrir vóru þá ekki tíundarskildir. Undir
eins og tíundarlögin komu í gildi, hlaut það brátt að sína
sig, hve margir þingfararkaupsbændurnir vóru. fví hlítur
bændatalið annaðhvort að vera frá árinu 1096, þegar tíundin
var í lög leidd, eða þó öllu heldur eldra og þá gert til
undir-húnings tíundarlögunum. Þar sem það stóð til, að tiundin
irði ekki lögð á aðra enn þingfararkaupsbændur, þá gefur að
skilja, að það var áríðandi firir biskup og aðra, sem vildu
koma á tíundinni, að fá vitneskju um tölu þeirra, og helst
fjáreign hvers eins líka, til að geta gert áætlun um, hve mikið
fje tíundin mundi gefa af sjer. Bændatalið virðist því helst
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
