Full resolution (JPEG) - On this page / på denna sida - Sidor ...
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
Below is the raw OCR text
from the above scanned image.
Do you see an error? Proofread the page now!
Här nedan syns maskintolkade texten från faksimilbilden ovan.
Ser du något fel? Korrekturläs sidan nu!
This page has never been proofread. / Denna sida har aldrig korrekturlästs.
118
Jedraljeimett.
24dc Juli 1880.
gjer Vitenskapen til ei slik aandssrigjerande Magt.
Det tamt gjerna henda, at det ikkje er so sælande
mykje, Eini likefram Meiniiig »veit«; men sjolve
den Maaten Eiic veit det paa, gjev Daniiigi og
Aandsfridom, gjer det, Ein hev lært,»til sann
Knnnskap.
Ein" kann hava Daning paa denne Maaten, ««um
han ikkje er lærd, ein kann vera lcerd, »boklcerd« hver
Maate, og endaa vera utan Daning Det er godt
aa kunna mykjez serleg kann det vera praktisk
nyttigt; meii for sjolve Aandsknltnren er Vegeii
til Kunnskap likso vigtig som Knnnskapen sjolv.
· Vitenskapsvegeii til Knnnskatt er den: aa leera
— med klaart Medvit og med sjolvstendig Proviiig
av Framgangsmaate og Grunna1«. Den, som ikkje
hev lært paa denne Maaten, kanii sjeldan rett for-
staa, kva »Kunnskap« er. Hati vil halda alt for
Kunnskap, som han berre paa Sætt og Vis hev
fengje inn i Minnet sitt, og det eine vil veralikso
godt som det andre. Hev haii t. D. »laert« Pan-
toppidans Forklaring, so vil han tr11, at han der-
med hev vunnet ein »Kunskap«, som er likso god
som den, at 2—s— 2= 4. Han trnr han ,,veit«
det han hev leset iPontoppida11, likso vael som han
»veit« det han hev leset i Feragens Reknehok.
Han kann ingen Skiltiad gjera millom den »Kunn-
skapen« at Petrus paa Kvitsnndagen talad sam-
stundes i fleire Tungemaal, og deii »Knnnska-
pen«’, at 2 lagt til 3 gjev 5. Kvar Maan, som
hev berre ein liten Snev av »Biten·skap« i seg,
forstend, at det, som stend iPontoppidan, det kann
ingen i Verdi ,,vita«, det maa Eiti ,,tru«; men
Læresetningarne i Mathematikken kann Ein vita,
for dei kann-Gi11 gjeva seg sjolv klaare og visse
Grunnar for. — Det er dette som gjer, at denne
. Pngglesiiingi i Folkeskuleii er so »sordnmmende«.
Jstadenfor aa klara Tankariie og frigjera Aanden,
rører ho all Tiiig ihop, so dei, som seer «Kunn-
skapen« sin der-, ikkje eingong kanii skilja millom
det dei veit og det dei ikkje veit; det eine er likso
godt som det andre. Det stend reint hjelpelause
Dei kann for den Skttld trnalt, som dei berre syrst
foer hvora. —-
Vitenskapeit hev altso det medvisste Formaal,
at han vil ·l(era.
Det vanlege Koardagsvit tek den Knnnskapen, som
det seer til Gjeoande; Vitenskapen svkjer Krum-
skap. Kvardagsvitet nogjer seg, berre det faer so
nokonlnnde Greida paa dei Ting og Tilfelle, det
Hati tek ingen Ting paa Slumps
just raakar uppi; Vitenskapen skrev snll Sa-
manheng og gjenomgranskar alt. Kvardagsvitet
hev nok, naar det feer vita so mykje som det treng
for aa hjelva seg i Livet; Vitenskapeii spyrr
mindre um«dette, men prøver aa finna ut det,
som i seg sjolv er saaat. Hatt vil hava»Kunn-
skav, d. v. s.: han vil kjenna den sanne Grnnn
og Samanheng i Livet. Her hev me det, som
er Grunnmerket sor Vitenskapen: at han — i
klaart. Medvit —— sokjer Sanning. Det lyt
vera det saare, nm Sanningi synest rimeleg elder
Urimelig, elder nin ho kanskje er iStrid med det,
me helst kunde ynskjaz Vitenskapen kan ikkje hrh
seg eit Graad nm dette; han gjeng siii eigen visse
Veg og hev berre eit einaste For-maal: det aa faa
vita kva som er sannt.
Vitenskapen hev arbeidt lengje, syrsr han vart
so klaar hver seg sjoliv som han no er. Han hev
kavat seg fram gjenom tnsnnd Mistak; mangt av
det, han hev sokt etter, hev han ikkje sunnet,
fordi han satte Dranm meir enn Sanning, og
mangt ao det, han hev fnnnet» hev han itkje satt,
men funnet det som av eit Tilfelle.
strævat hev han, meir og mindre ntlaart, og no
kann Eiii vcel segja, at han hev naatt frain til
fnllt Medvit um, kva han vil, og dermed hev han
og fenget vissare Stjn paa Veg og Maate.
Naar Vitenskapsnmnnen vil «læra" nokot, det
kann vera litet elder stort, so tek hati det for seg
og nndersokjer det etter visse faste Reglar, som
han gjenom Proving og Utrohning hev fnnnet,
at haii kann lita paa. Lat oss tenkja oss-, at det
er Dyreheimen, haii vil stnderaz han hev for seg
eit vist Dyr.
Hait veit daa, kva det er for Merkje han
skal sjaa etter. llm han ikkje visste det gjenin
Utroyning so vilde han ialfall ha gjort seg ein
Tanke iHypotheses nm det. Det er visse Ting,
som han ikkje brhr seg nm, utvortes« tilfellige
Ting; det, han sklil halda seg til, maa vera Mer-
kje,·som er av det Slaget, at dei hoyrer denne
Dyrforiiii plent og nandsynlegt til, ,,v(esentlige«
Kjennemerkje, som han altso kann venta aa sinna
att hjaa alle Dtjr av dette Sliiget. Han ser t.
D. paa Tennerne; han nndersokjer Jnnvolarne,
Veingrindi, Blodlanpet; han tek i det heile slike
Ting, som han trnr merker Dyret; og naar haii
hev nndersokt dei, domer haii kva Slakj Dyret er
av. Han finn t. D., at Lova hoyrer til same
Men sokt og (
Æstli som Katten, at Elesanten og Grisen er Brø-
rar, at Knaleii ifkje er Fisk, men Spendijr osfr.,
— mange Ting, som kann sjaa rare nok nt» men
som hev so tlaare Grnnnar for seg. at dei maa
vera sanne Etter dei same Grnnnreglarne samlar
han dei nlike Serslag i Klassar og Klassarne i
Ætter. Det vert storr·e og større Bolkar etter
koart« med fleire og fleire Underavdelingarx men
alt er greidt, regelbnadet og klaart som Rim og
Rader i eit veelbygt Dikt.
Tek han so alle LEtterne og samlar inn un-
der Eit, so seer haii denne nhorveleg store Skil-
jing, som Eitt kann kalla eit Natur-Rike, her
Dyre-Niket. Her er alt samlat, som ette1« dei
store Grunnmerki hoyrer ihov, fraa den stante
Hesteii og deri sagre Fuglen til Matken i Moldi
og Havmollnskorne, som ikkje ser stort likare nt
enn drivande Slimklysnr. Det er nnderlegt aa
tru, at so nlike Ting kann vera paa nokon Maate
saniskylde, men Vitenskapen viser det greidt og
klaart; han gjeng ikkje etter det-, som ser Ut, men
etter djnpare og oissareMerkje
Slik ei Storsamling av storre og mindre
Tankebolkar, samanstipade etter Skyldskapen elder
etter som dei hev seerre elder fleire Merkje tilho-
pes, er det. Eiii kallar eit System elder ein
Lærebygning Det største (vidaste) Uingripet
kann dn, naar dn er komen so langt, setja npp
fyrst; so under det dei mest-største; under dei att
tjem mindre og mindre Tankebolkar alt fort, lik-
som dn kann tenij deg eit Tre med Noti upp:
fyrst Noti, so Stor-greinerne, sv mindre Greiner,
som skil seg snnd i mindre og mindre, til dess det
oert herre einskilde Kvista1«, som er so mange, at
du iktje kann telja dei Deri som hev slikt eit
System greidt og klaart inn iTanken sin, so hati
kjenner det med alle dess Bolkar og linderliolkar
sog Kjennemertje, radt ned til dei ytste Oddarne,
kann Ein kalla lærd. Haii vil knnna segja deg
ikkje berre Naivitet paa kvar Titig, som hotjrer
tili Systeinet, men han vil og» vita, koa Rom
det hev det, og Grnnnarne til, at det hev dette
Romet. Er det Dyreriket» han kjenner, vil han
kunna »l«1estemme« koart Krek, som han ser. d. v. s.:
innsora det i Systemet etter dess rette vitenstape-
lege Kjennemerkje der, sont det hoyrer henne, un-
der rette Ætti, rette Klasseii og rette Slaget; ja
um det var eit Dyr-, som ikkje fyrr var kjennt,
vilde han for det meste endaa knnna sinna Romet
aat det, endaa det er ymse Di)i-, som skendso midt
Colnmba.
Korsikansk Forteljing etter Prosper Meriinee.
(Frainhald.)
Dei tvo Mennerne prata viare um Veiding
og Krig.
Det kom upp, at dei ved Waterloo hadde
stae Anlit mot Anlit og maatte ha bytt fleire enn
ei Kule med kvarandre. Det gode Lage millom
dei vart berre so mykje større ved det. Mannetter
Mann vart Napoleon, Wellington og Blticher dryftaz
sia tok dei aat med Daadyre, Vissvine og Muf-
flonen. Tilslnt var det alt langt paa Notti. og
den siste Flaska med Bordeanx-vitt var tom. Ober-
sten handtokst paa nytt Lag med Orso og ynskte
han ·Godnatt. Han vilde vona» at Kjennsfapen,
som hadde byrja so løglegt« skulde halde ved. Dei
skildest og kvar gjekk til seg.
111.
Notti var fager, og Maaneskine leika paa
Baarnne, Skive vagga sagteleg under einlettBris.
Miss Lydia kjende ingen Hug til aa sovaz det var
berre for den framande Mannen, at han var der,
som hadde hindra henne i aa halde seg uppe og
sjaa paa Have og Maaneleiken yver ·Vaarune.
Ho stod upp, tok paa seg ein Skinnkrage, vekkte
Kammerjomfrni og gjekt npp paa Dette-, saa snart
ho domde, at no sov Loytnanten som ein Stein;
han var no berre eit prosaiskt Menneske han,
Stakkar.
Det fanst ingen nppe ntaii Maanen ved Stht«e,
som song eit Slags Klagevise paa korsikansktklliaak
føre; ho gjekk paa ein vill, skiftelaus Toiie. Men
i den kurre Notti fekk denne nnderlege Songen
Magt. Desverre forstod ikkje Miss Lydia alt det
ho høyrde. Mange Vers var lite merkjelege, men
so kom det eit og annat, sont aatte Kraft, og som
gjorde henne forviti; og- so, just paa fagraste Sta-
den, rann det daa inn korsikanske Ord, somho
ikkje skynad Ho forstod likevcel so mykje, at der
var Tale uni eit Mord. Vanningar mot Morda-
ren. Hotingar nm Hemn« Lov-O1«d yver den Drepne,
alt blanda seg ihop i Flokk og Floke.
Ho minntest notre Vers; eg skal freiste aa
setja dei um: .
»Aldri Blod·og blanke Vaapeti —— fekk hans
Andlit til aa bleikne, —— rolegt lyste det paa Va-
len, — rolegt som ein Sumarhimmel. — Han var
Falken, Veir aat Orm, —- Honning sot for sine
Venner, — Hav iStorm mot kvar ein Uven,
——meire hog enn Sol paa Himmel,—— meire mild
enn sjolve Maanen. —- Han» som Frankriks Fien-
dar aldri — tnrvte vente paa i Kampen, — felldest
her i eigne Heiinar — skoten bakansraa av Blod-
menn, —— liksom Sampiero Corso — fall for Vittolo
den rcedde. — Aldri me’ haii var i Live- vaaga
dei Andlit mot Andlit. . ..
Leng paa Muren her ved Sengji — Ærekros-
sen, eg hev vnnne — fyrr i Striden. Randt er
Bonde, — meire rand endaa er Stjorta. —— Aat
min Son i Land langt burte —— gjoin baa Kross·
og blodig Skjorte; — han vil tvo Hol i henne, —7
tvo i andre skal han skjote. —— Men hev Hemni
dermed Ende? — Haandi» som hev Stole losiia, —
Auga, som hev Sikte tekje, — Hjorta, som hev
Tankeii uttenkt —— enn maa til. . .
Matrosen braastana· »Kvi syng De ikkje
ineir?« spurde Miss Nevil. «
Maanen gjorde Teikit med Hovttde» ot tdet
kom nokon npp or Kahytta. Det var Ot·so, som
vilde npp og sjaa paa det saare Maaneskine.
»Dn lyt syngje nt Visa««» sae Miss Lydia;
»eg totte ho var foroitneleg«. « ;
Matrosen hoygde seg mot henne og tae, reint
laagt: ,.Eg vil ikje gjera ’rjmbeeeo’ aat nokon«.
»Kva Slag? Rim—— ?«« ·
Matrosen gav seg til aa ltlistre
«Eg kjeni hver Dtjkk, som De·stend— og bevii-
drar Midelhave vaart, Miss Nevil’«·, sae Orso;
han gjekt fram aat henne, »Sannkjenn det, at
det finnst iktje ein slit Maane andre Student
»Eg hev ikkje set paa Maanen. Eg hev vore
i sullt Arbeid med aa studere Korsikansk« Denne
Matrosen song ein av dei mest sorgtunge Klage-
. ——«»«M
<< prev. page << föreg. sida << >> nästa sida >> next page >>
